De man lag dwars op de stoep, beetje gekruld, op zijn zij. Hij sprak onverstaanbaar, zacht en traag. Voor hem stonden drie drankflessen – wodka zo te zien. We liepen vlakbij ons hotel in de stille, rechte straat met de mooie bomen in Oost-Berlijn. We stopten niet. Een man die ons tegemoet liep, stak zelfs speciaal de straat over om de dronkaard te vermijden. Welkom thuis.
Daarnet hadden we de Reichstag – nu Bundestag – bezocht. Het was ongeveer half tien en er stonden een groep of vijf klaar voor een bezichtiging – jaja: ’s avonds. Zo te zien ging dat tot tien uur of later door. Ik had net aan twee paar agenten daar gevraagd of ze wisten in welk jaar de Reichstagsbrand was – nou, nee. Of wie dat ‘angezündet’ had – nee, nee. Ik zei maar meteen dat het een ‘Holländer’ was geweest, en wel eentje net zoals ik. Daar moesten ze beide malen om grinniken.
O ja: ik vergat gisteren nog te schrijven dat het ging om de gerechtelijke moord met een guillotine, in Leipzig op 10 januari 1934, op Marinus van der Lubbe – destijds wereldnieuws in heel bezorgd Europa tot op de voorpagina van de New York Times de dag erna.
Verder nog wat loos in Berlijn na mijn arrestatie maandag en mijn vriendins ambulancetocht dinsdag? Zeker.
Omdat we toch in Oost-Berlijn zaten, gingen we maar even naar het oude hoofdkwartier van de Stasi – de voormalige Staatssicherheitsdienst van de voormalige DDR hier vlakbij. Dat bleek een gebouw(encomplex) vijf maal zo groot als het AMC. Die grootte alleen al overtuigde ons geheel. We zijn nooit verder gekomen dan de hal – waar we een half uur vol verbazing rondhingen. Ik had graag een cel of twee-drie bezocht, omdat ik het Oranjehotel (mijn vader zat daar als verzetsman 9 maanden) ook goed ken en nogal een fan ben van het ‘Lied der achttien dooden’ van Jan Campert, dat begint met ‘Een cel is maar twee meter lang, en nauw twee meter breed…’.
Er stond een maquette in die hal van het enorme Stasi-gebouw en het bleken wel zes of zeven AMC-blokken te zijn. Allemaal minstens zes hoog, het hoofdgebouw tien. Ik ben in 1966 via de U-Bahn een keer in de DDR van toen geweest – het was alsof je de terreur-Efteling binnenging: meteen feest. Strenge steenigheid. Bij de douane in die metro meteen alles uit je zakken (de DDR-marken zaten in mijn sokken – ik denk goed voor een maand of twee zitten daar). Alles kaal, nog vol kogelgaten, grijs, vervallen en veel te veel uniformen die met geknepen ogen loerden of je wat deed. In ieder geval ‘das Leben der Anderen’ en géén, ik herhaal: vooral géén humor.
Ik wilde nog slim zijn en teruggaan via Checkpoiint Charlie, waar ze me aanvankelijk geweigerd hadden omdat mijn pasfoto niet goed vast zat. Maar toen ik daar eindelijk aankwam zeiden ze keihard dat je er alleen uit mocht via de plek waar je binnenkwam… dus ik weer een uur terug.
Parkeren op het binnenterrein van de Stasi was weliswaar ten strengste Verboten! met ‘ein sehr aktives Abschleppregime’ maar daar trokken we ons maar even niets van aan. Ik vroeg aan de kassaman in de hal wanneer hij geboren was: 1990. Ik natuurlijk weer: precies goed! Exact na die Wende! Hij glimlachte en beaamde, dat het goed was daar in het Stasi-museum te werken maar echt NUL betrokkenheid daarbij te hebben. Later bedacht ik dat zijn ouders hem misschien in de blijde novembertijd van die Wende hadden verwekt. het zaad van zijn vader dat juichend optrok door die welkome wegen naar de verlangende en prachtig versierde feestzaal van de baarmoeder (wees gerust: de kassaman leest dit niet).
Op het binnenplein stond een prachtige expositie van 50 weerbestendige wanden met foto’s van de opstanden en de uiteindelijke Wende. Mensen als Wolf Biermann, Honecker, de betogingen van die laatste herfst, de treinen door Tsjechoslowakije en tenslotte de ongelofelijke blijdschap, zo massaal als ik nooit meer gezien heb.
En nu is die ongelofelijke kloothommel (sorry, andere hommels!) van een Trump bezig een nieuwe DDR op te zetten: grenzen dicht, terreur aan, de Mexikanische Mauer, Konzentrationslager, Deportationen, Unrecht…
Als je langs de Reichstag loopt zie je op een glazen wand de gehele Duitse Grondwet: Mensenrechte, Mensenrechte, Mensenrechte und Respekt vor und na. En bij de kassa’s voor de rondleiding een nieuw monument voor de zeker 70 Reichstagleden die vermoord werden door de nazi’s.
– Uitgelichte afbeelding: Door Stephen Craven, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11744774
