In mei 2021 bracht een kaderlid van FNV Lokaal mij in contact met een groep (ex)werkers van het Amsterdamse GVB en ik kreeg de de vraag hen te ondersteunen. Ze voelden zich door het bedrijf al jarenlang rechteloos en respectloos behandeld. De door de directie getolereerde bejegening van de medewerkers door het management moest stoppen. Daar kwam het op neer. Hier een schets van mijn ervaringen die nog een vervolg zal krijgen.
Met de verzelfstandiging in 2007 werd het GVB een Naamloze Vennootschap met de gemeente Amsterdam als enige aandeelhouder. Vanaf die tijd zijn de sfeer en de verhoudingen tussen leidinggevenden en medewerkers verslechterd. Eerder kon nog worden gerekend op begrip of hulp van een leidinggevende als dat nodig was. Nu ging het om afgerekend worden op niet behaalde doelen, ongeacht de beschikbare mogelijkheden. Al heel lang ervaart het personeel sociale onveiligheid in de vorm van disciplinering, intimidatie, negeren van rechten, discriminatie en vriendjespolitiek. En dat is tot op de dag van vandaag.
Ik, toen nog FNV kaderlid bij de gemeente Amsterdam, was verbaasd hiervoor te worden benaderd, want het GVB had toch een vakbondscultuur en een actieverleden? Bekend waren de hoge organisatiegraad met zo’n honderdvijftig kaderleden en een door de FNV gedomineerde ondernemingsraad. Waarom dan nog hulp van buitenaf inschakelen?
De pijn van het onrecht
Vanaf de eerste bijeenkomst werd ik totaal verrast en geraakt door de ernst en de invloed van de ervaringen zoals de groep die deelden. Het bleek niet uitzonderlijk dat iemand spontaan in huilen uitbarstte bij het vertellen over wat in het werk was meegemaakt. Ook niet wanneer, zoals bij sommigen, dat jaren geleden was. De pijn zat duidelijk heel diep.
De groep ontstond, nadat enkele metrobestuurders betrokken waren bij problemen tijdens hun rit. Bijvoorbeeld een passagier die met de jas tussen sluitende deuren vast kwam te zitten of een stilstaande trein die van achteren werd aangereden. Door hun leidinggevende werden zij direct als schuldige aangewezen en behandeld.
Dit accepteerden zij niet, met ontslagprocedures als gevolg. Zware jaren van persoonlijk en familieleed waren niet het enige gevolg. Door inkomensverlies kwam er financiële nood en ernstige schuldsituaties. Uiteindelijk wonnen zij hun ontslagzaken en moest GVB hen terug in dienst nemen.
Inmiddels bestaat de groep uit zo’n vijftien actieve mensen. Veel collega’s bleken in de knel te zitten door pesterijen en bagatellisering van klachten. De meesten zijn of waren werkzaam in de uitvoering als tram-, bus- of metrobestuurder of conducteur. De stijl van leidinggeven zien ze als een belangrijke bron van de ellende. Het wantrouwen, gebrek aan begrip en erkenning achten ze verantwoordelijk voor de heersende angstcultuur, zo is de opvatting.
Overtreding op overtreding
Tal van voorbeelden en situaties konden teruggebracht worden tot de schending van rechten, wetten en regels. Zoals de afhandeling van bedrijfsongevallen. Zonder melding aan de arbeidsinspectie, zonder de verplichting na te komen om direct een deskundig onderzoek uit te voeren. Of de zorg voor de veiligheid van personeel en passagiers, wanneer bijvoorbeeld niet gereageerd werd op interne meldingen van haperende remmen. Of de verboden instructies door de verkeersleiding om door te rijden bij een rood sein. Of het niet voldoen aan de verplichting in zo’n situatie aan het personeel veiligheidsvoorlichting te geven.
Er zijn veel meer voorbeelden waaruit steeds naar voren komt dat de leiding weet en accepteert bewust regels en wetten te overtreden. Met name op het gebied van de Arbowet (artikel 3, zorgplicht), veiligheid en ziekteverzuim (Wet Verbetering Poortwachter). Bovendien blijkt er veel mis te gaan met de re-integratie van uitgevallen medewerkers die terug willen keren, na gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid, in een passende functie via herplaatsing. Er wordt gewoon niet naar gekeken. Slecht voor de betrokkenen en ook voor het GVB, omdat uitkeringsinstantie UWV dan een boete oplegt in de vorm van een jaar extra loondoorbetaling.
Ook de omkering komt voor. Zij die (tijdelijk) niet kunnen werken, worden lastig gevallen. Dat kan intimiderend en chanterend zijn, zoals je moet komen of je loon wordt ingehouden. Daartoe onbevoegd, veroorloven leidinggevenden zich naar de concrete ziekte te vragen en doen moeilijk bij een verzoek de bedrijfsarts te consulteren. Zowel de feitelijke als de administratieve uitvoering van de handelingen die de poortwachter wet vereisen, worden niet gevolgd.
Tot slot, als de werkgever niet faciliteert, maar tegenwerkt, wordt de kans vergroot om in financiële problemen komen. En dat gebeurt dan ook. Arbeidsongeschiktheid geeft op termijn altijd inkomensverlies, zeker in de uitvoerende beroepen.
Persoonlijke schade
Waar dit alles toe leidt, heb ik ruimschoots ervaren tijdens de deelname aan de groepsbijeenkomsten. De groep streeft ernaar een tegenkracht te vormen ten opzichte van de directie die verantwoordelijk is voor de beschreven sociale onveiligheid en het onrecht. De terugkerende emoties werken als een kracht ‘niet alleen te staan’. Eindelijk erkenning en vertrouwen. De voortgang naar het doel van verbetering en herstel gaat minder snel – dat is de andere kant.
Enkele leden van de groep zijn al langere tijd doende om los te komen van het aangedane leed. De behoefte om gezamenlijk een psycholoog in te schakelen, zegt voldoende. Er zijn zonder meer trauma’s opgelopen. Vorige week hoorde ik van een medisch vastgesteld werk gerelateerd trauma. Een andere keer vertelde een conducteur dat hij na zijn avonddienst was overvallen en beroofd van zijn depot (geldlade). Het GVB erkende dit nooit als een bedrijfsongeval. Ook al is het enige tijd geleden, het laat hem moeilijk los. Ook hier voorbeeld na voorbeeld. Zoals een trambestuurder met blijvende fysieke en psychische schade, ontstaan door de noodrem te gebruiken om een opduikende fietser te ontwijken. Daarna geen aandacht en medewerking van de werkgever tijdens de periode van re-integratie. Inmiddels is hij volledig afgekeurd: mijn leven is verwoest.
Of een groepslid die vanwege fysieke klachten alleen maar door haar partner werd geloofd en bekende niet meer te hebben geleefd als hij er niet was geweest. Ze vertelde dat ze staande op de galerij van haar flat bijna van de negende verdieping naar beneden was gesprongen. Feitelijk is zij het bedrijf uitgewerkt door gemanipuleer en zonder financiële vergoeding.
FNV en ondernemingsraad
Toen ik betrokken raakte bij de groep was mijn eerste vraag: hoe verlopen de contacten met de bond en ondernemingsraad. Zonder uitzondering kwamen de reacties van de groepsleden er op neer dat ze zich zelden gehoord en zeker niet geholpen voelden. Het wantrouwen tegen de bond was sterk. Het leek zelfs even een obstakel om te vergaderen in het Vakbondshuis. Het beeld over kaderleden van de bond en leden van de ondernemingsraad was vrij eenduidig. Het zijn collega’s die uit eigen belang dat werk doen, door de faciliteiten komen ze niet meer op de werkvloer, dan hoeven ze geen onregelmatige diensten meer te draaien en toeslagen worden doorbetaald. Ze kiezen de kant van het management.
Behalve de laatste stelling zijn dit de klassieke argumenten van mensen die tegen de vakbond zijn. In dit geval echter van mensen die gefrustreerd zijn over hun slechte persoonlijke ervaring met de bond. Een deel is nog steeds bondslid en vindt dat de bond zijn tanden moet laten zien. Sommigen zijn inmiddels toch lid geworden.
Deze kritiek op de bond en OR zal voor veel kaderleden op de werkvloer, voorzichtig gezegd, niet onbekend zijn. Ook niet dat er leden zijn voor wie de privileges en het eigenbelang het meest tellen. Die zijn er altijd geweest. Maar ik haak af zodra dat geprojecteerd wordt op ALLE kaderleden. Ook bij het GVB zijn er idealisten met spirit voor de goede bondszaak. Maar los van deze bespiegeling: zonder bond is er geen tegenmacht in het bedrijf. Juist daarom is mijn opstelling steeds geweest te koersen op samenwerking met de kadergroep en ondernemingsraad. Logisch, omdat een eventueel op eigen kracht behaald resultaat daarna in het bedrijf op naleving moet worden gecontroleerd. Liefst afdeling voor afdeling.
– door Ronald Siebe, oorspronkelijk verschenen bij Solidariteit
- Uitgelichte afbeelding: Door User:Willem_90 – Eigen werk, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9678177
