‘De langverwachte herpremière van de Zuurkoolwestern zal op 13 september 2023 plaats vinden om 17:00 in Het Witte Paard in Vreewijk (Rotterdam).’
‘In 1969 werd deze speelfilm gemaakt door Buurthuis de Brink als cultureel wijkproject met 75 Vreewijkers jong en oud en echte paarden in Drunen en Vreewijk. De originele 16mmfilm was jaren zoek maar werd opgespoord en door regisseur Rien Kroon geschonken aan het Stadsarchief Rotterdam. De film is opgeknapt en gedigitaliseerd.’
‘Voor aanvang van de film zal presentator Joop van der Hor een aantal betrokkenen interviewen.’ [tekst flyer]
Dat ik naar deze film verwijs, heeft als achtergrond dat ik erin een soort Lucky Luke rol vertolkte. In plaats van te paard reed ik in de film op mijn oude Harley Davidson, type Liberator (bouwjaar 1942). Bovendien schreef ik voor het themanummer ‘Cinema Anarchistica’ van de AS 159/160 (2007) een artikel over die zuurkoolwestern. Het artikel is integraal op internet te lezen. In het laatste deel ervan leg ik een verband tussen anarchisme en westerns. Het is dat deel dat ik hieronder opneem, met één update. [ThH]
Anarchisme en western
In de tweede helft van de jaren vijftig heb ik heel wat cowboyfilms gezien, vooral in bioscoop Rex aan de Middellandstraat in Rotterdam. Het is moeilijk na al die jaren aan te geven wat mij in het genre heeft aangetrokken. Pas achteraf zijn allerlei clichés en symbolen te ‘vertalen’.
Mijn politieke engagement drijft me te denken in termen van verandering van de samenleving. Daarin sta je heel vaak in je eentje. Je omgeving begrijpt niet waarmee je je bezighoudt en waarom je je zo druk maakt. Nog staat me bij dat een ouder iemand me serieus zei dat dit, gelet op mijn politieke ideeën die een voorbereiding op mijn militaire dienstweigering van toen betroffen (beginjaren zestig), het moeilijk voor me zou maken een meisje te vinden om mee te trouwen. Je loopt de kans alleen te blijven…
De ‘loner’ in de western staat niet slechts alleen, hij (er zijn er weinig westerns gemaakt met vrouwen in een dergelijk soort rol; Calamity Jane, 1953, met Doris Day lijkt er zo een) is ook een autonome persoonlijkheid, die de gemeenschap waarin hij verkeert, confronteert met de mogelijkheid om ‘zichzelf’ te zijn. Zijn gedrag kan aanstekelijk werken en dat is precies wat bij machthebbers wrevel wekt. Het tast hun overheersingmogelijkheden van mensen aan als die zich teveel ‘autonoom’ voelen.
In de western vindt men de problematiek gesymboliseerd van het zelfstandige individu dat verzet biedt tegenover een horige, geterroriseerde gemeenschap (de terreur van het kapitalistische systeem, in de western bijvoorbeeld in de vorm van de rijke rancher die nog meer grondgebied opeist). Een anarchistisch karakter valt aan een en ander niet te ontzeggen. Zelfs het Franse anarchistische weekblad Le Monde libertaire ontkomt er niet aan er een knipoog naar te geven. De omslag van het bijzondere nummer 23 (van 2003) draagt pontificaal een actiefoto van een vertolker van het genre, Lee van Cleef. Het nummer is vergeven van hoogspanning (haute tension).
De laatste cowboy
De western waarin die clichés aan de orde zijn en in dit geval van allerlei kanten een duidelijke politieke geladenheid hebben, is Lonely are the brave (1962). Het begint al met de scenarioschrijver, Dalton Trumbo. Hij is een van de slachtoffers van het Maccarthysme en staat op de zwarte lijst vanwege ‘on-amerikaanse activiteiten’. Hij weigert namelijk mee te werken met de Congrescommissie, die daarnaar onderzoek doet. Dalton Trumbo is overtuigd van de deugden van vrijheid en individualiteit.
De hoofdrol in de film (vertolkt door Kirk Douglas) draait om een op leeftijd zijnde cowboy in een tijd dat er al helikopters zijn en er vrachtwagens over de highways razen. Het gaat om een man die zijn vrijheden opeist. Hij werkt als ‘flexwerker’ op boerderijen en weigert in de moderne maatschappij te integreren. Zo wil hij geen rijbewijs halen (te paard gaat alles toch prima) en hij wil geen identiteitskaart bij zich dragen (iedereen weet toch wie hij is).
Op een dag verneemt hij dat zijn oudste vriend achter de tralies is gezet omdat die illegale migranten heeft geholpen (de nobele daad). Hij vindt dat ongehoord. Hij laat zich arresteren en insluiten om zo zijn vriend te helpen uitbreken (de solidariteit; het tarten van het gezag). Die doet daar niet aan mee, zodat hij in zijn eentje uitbreekt (creativiteit; inventiviteit) en te paard vlucht, richting de ‘mountains’ waar hij zich zal weten te handhaven (autonomie) *. Als hij bijna zijn doel bereikt heeft, moet hij bij slecht zicht, het regent hevig, de highway nog over zien te komen. Daar zal hij, de laatste cowboy, met zijn paard onder de wielen van een vrachtwagen de dood vinden (slachtoffer van de ‘moderniteit’; technologie-kritiek).
Anarchisme en western: als men maar diep genoeg graaft zijn er elementen bij elkaar te brengen die passen, ook de zuurkoolwestern Verity City, Stad van de Waarheid, maakt dat duidelijk.
Thom Holterman
[Het artikel dat ik schreef over deze film is integraal te vinden in het anarchistische tijdschrift de AS nr. 159/160, najaar/winter 2007, themanummer Cinema Anarchistica (pp. 24-27 en 35).]* Update augustus 2023:
Zou ik het artikel nu geschreven hebben, dan had ik zeker ook verwezen naar de groepen mensen die de Amerikaanse antropoloog James C. Scott bestudeerde in zijn boek: The Art of Not Being Governed: An Anarchist History of Upland Southeast Asia [Zomia], Yale University Press, 2009.
– In de film speelt ook Peter Blanker een rol, de zanger en acteur in wiens schaduw Rijk de Gooyer niet kan staan…
Overgenomen van Libertaire Orde, geschreven door Thom Holterman. Die is de still van de uitgelichte afbeelding.
