Zes corona-vaccinproducenten verergeren een ongekende mensenrechtencrisis door te weigeren om vaccintechnologie te delen en afstand te doen van intellectuele eigendomsrechten. Bovendien geven de meeste geen prioriteit aan de levering van vaccins aan armere landen wat de crisis verergert.
In een nieuw Amnesty-rapport, A Double Dose of Inequality: Pharma companies and the Covid-19 vaccins crisis, beoordeelt de organisatie zes van de bedrijven die het lot van miljarden mensen in handen hebben: AstraZeneca plc, BioNTech SE, Johnson & Johnson, Moderna Inc., Novavax Inc. en Pfizer Inc. Het schetst een somber beeld van een industrie die de mensenrechten niet respecteert.
‘De wereld vaccineren is onze enige uitweg uit deze crisis. We zouden deze bedrijven die zo snel vaccins hebben gemaakt, eigenlijk als helden moeten kunnen begroeten. Maar in plaats daarvan, tot hun schande en ons collectieve verdriet, hebben de grote farmaceutische bedrijven opzettelijk kennisoverdracht geblokkeerd. Door hun leveringen aan vooral de rijke landen creëerden ze een voorspelbare schaarste in armere landen’, zegt Agnès Callamard, secretaris-generaal van Amnesty International.
‘Het stort delen van Latijns-Amerika, Afrika en Azië in nieuwe crises, drijft de verzwakte gezondheidszorgstelsels naar de rand van de afgrond en veroorzaakt wekelijks tienduizenden vermijdbare sterfgevallen. In veel lage-inkomenslanden hebben zelfs gezondheidswerkers en personen die een hoog risico lopen het vaccin nog niet gekregen. Tegen de achtergrond van deze grote ongelijkheid zullen BioNTech, Moderna en Pfizer tegen het einde van 2022 samen 130 miljard dollar verdiend hebben. Winst mag nooit boven mensenlevens gaan.’
Mensenrechtenbeleid onvoldoende
Amnesty International bekeek het mensenrechtenbeleid van zes bedrijven, de prijsstructuur voor vaccins, hun gegevens over intellectueel eigendom, het delen van kennis en technologie, de eerlijke toewijzing van beschikbare vaccindoses en hun transparantie. Amnesty constateerde dat de zes vaccinontwikkelaars in verschillende mate hun verantwoordelijkheden op het gebied van mensenrechten niet waren nagekomen.
Van de 5,76 miljard doses die wereldwijd zijn toegediend, is een schamele 0,3 procent naar lage-inkomenslanden gegaan en meer dan 79 procent naar hogere-midden- en hoge-inkomenslanden. Ondanks oproepen om prioriteiten te stellen en samen te werken met het COVAX-systeem – het internationale instrument dat gericht is op een eerlijke wereldwijde verdeling van vaccins – zijn deze bedrijven doorgegaan met het leveren van vaccinvoorraden aan landen waarvan bekend is dat ze het vaccin hamsteren.
Alle beoordeelde bedrijven hebben tot nu toe geweigerd deel te nemen aan internationaal gecoördineerde initiatieven om het wereldwijde aanbod te vergroten door kennis en technologie te delen. Ze hebben zich ook verzet tegen voorstellen om intellectuele eigendomsrechten tijdelijk op te heffen, zoals de door India en Zuid-Afrika voorgestelde ontheffing van de TRIPS-regels (Trade Related Intellectual Property Rules) van de Wereldhandelsorganisatie.
Verdere bevindingen waren onder meer:
- Pfizer en BioNTech hebben tot nu toe negen keer meer vaccins alleen al aan Zweden geleverd dan aan alle lage-inkomenslanden samen – tot dusver minder dan 1 procent van hun productie.
- Moderna heeft nog geen enkele vaccindosis geleverd aan een land met een laag inkomen, heeft slechts 12 procent van zijn vaccins geleverd aan landen met een lager-middeninkomen en zal het overgrote deel van zijn bestellingen voor COVAX pas in 2022 leveren.
- Johnson & Johnson heeft ’s werelds enige vaccin voor een enkele dosis ontwikkeld en verkoopt het tegen kostprijs, maar het overgrote deel van zijn toezeggingen aan COVAX en de Afrikaanse Unie zal pas in 2022 worden nagekomen. Ze hebben ook geweigerd een licentie te verlenen aan een Canadese fabrikant die aanbood om miljoenen extra doses te produceren.
- AstraZeneca heeft de meeste vaccins geleverd aan landen met lagere inkomens, verkoopt ook tegen kostprijs en heeft enkele vrijwillige licenties verleend aan andere fabrikanten. Het heeft echter geweigerd om zijn kennis en technologie openlijk te delen met WHO-initiatieven en heeft zich verzet tegen de TRIPS-ontheffing.
- Novavax moet nog worden goedgekeurd voor gebruik, maar is momenteel van plan bijna twee derde van zijn productie te leveren aan COVAX. Het heeft echter, net als anderen, geweigerd zijn kennis en technologie te delen en verzet zich ook tegen de TRIPS-ontheffing.
Ondanks dat de meeste bedrijven miljarden dollars aan overheidsfinanciering en vooruitbestellingen hebben ontvangen, hebben vaccinontwikkelaars het intellectuele eigendom gemonopoliseerd, technologieoverdrachten geblokkeerd en agressief gelobbyd tegen maatregelen die de wereldwijde productie van deze vaccins zouden uitbreiden. Hun onwil leidde tot mensenrechtenschendingen voor de miljarden mensen die nog steeds geen toegang hebben tot een levensreddend corona-vaccin.
2 miljard vaccins voor lagelonenlanden
‘Vandaag is het 100 dagen tot het einde van het jaar. We roepen staten en farmaceutische bedrijven op om drastisch van koers te veranderen en al het nodige te doen om voor het einde van dit jaar 2 miljard vaccins te leveren aan lage- en lage-middeninkomenslanden. Niemand zou nog een jaar moeten lijden en in angst moeten leven’, zegt Agnès Callamard.
‘Om een eerlijke wereldwijde verspreiding van vaccins te bereiken, moeten vaccinontwikkelaars prioriteit geven aan leveringen aan landen die ze het meest nodig hebben. Daarnaast moeten ze hun intellectuele eigendomsrechten opschorten, hun kennis en technologie delen en gekwalificeerde fabrikanten opleiden om de productie van corona-vaccins op te voeren.’
Bij de Covid-19-top die op 22 september 2022 plaatsvindt, zal de Amerikaanse president Biden nieuwe maatregelen aankondigen om de wereldwijde pandemie te bestrijden, zoals de intentie om volgend jaar september 70 procent van de wereldbevolking te hebben gevaccineerd.
Amnesty International roept staten ook op ervoor te zorgen dat gezondheidsfaciliteiten en medicijnen voor iedereen beschikbaar, toegankelijk, acceptabel en van goede kwaliteit zijn. Ze moeten wetten en beleid aannemen om ervoor te zorgen dat farmaceutische bedrijven zich aan de mensenrechtennormen houden.
Amnesty schreef vóór publicatie van dit rapport elk van de zes bedrijven aan. Vijf bedrijven – AstraZeneca, Moderna, Pfizer, BioNTech en Johnson & Johnson – reageerden. De bedrijven erkennen dat eerlijke en billijke verdeling, met name in lage-inkomenslanden, essentieel is, maar geen van de bedrijven is er in geslaagd om aan deze ambitie te voldoen en hun verantwoordelijkheid op het gebied van mensenrechten na te komen.
Achtergrond
Het Amnesty-rapport onderzocht niet in detail de Russische en Chinese bedrijven die ook miljarden doses produceren, aangezien deze bedrijven minder bedrijfsinformatie vrijgeven. Dit gebrek aan transparantie maakt het onmogelijk om een volledige beoordeling uit te voeren. Maar zoals alle bedrijven hebben ook zij verantwoordelijkheden op het gebied van mensenrechten. Ook zij hebben hun vaccins niet eerlijk verdeeld, de meeste doses gereserveerd voor eigen gebruik en ook zij willen hun kennis en technologie niet delen.
Gegevens over de distributie van vaccins, de productie en omzetprognoses voor elk bedrijf zijn afkomstig van Airfinity, een datawetenschapsbedrijf. Gegevens over vaccinatiepercentages in verschillende landen zijn afkomstig uit Our World In Data.
Met behulp van gegevens uit deze bronnen heeft Amnesty berekend dat nog eens 1,2 miljard mensen in lage- en lage-middeninkomenslanden tegen het einde van het jaar moeten worden gevaccineerd om te voldoen aan de doelstelling van de WHO om 40 procent van de bevolking in deze landen te vaccineren. Hiervoor zijn meer dan 2 miljard vaccins nodig. Als slechts 50 procent van ’s werelds verwachte vaccinproductie tot het einde van het jaar zou worden gedistribueerd naar lage- en lage-middeninkomenslanden, zou dit 2,6 miljard vaccins opleveren.
