Twee vragen dienen zich aan, na de Nacht die maar niet het Einde van Rutte wist in te luiden, althans niet ogenblikkelijk. De eerste vraag: waarom is het zo belangrijk dat Rutte ten val komt, en snel ook? Ten tweede : waarom is dat nog steeds niet gebeurd?
Het antwoord op de tweede vraag raak ik hier slechts zijdelings aan. Het korte antwoord: we duwen niet hard genoeg, als we al duwen. En het kan best zijn dat hij alsnog op korte termijn door de zijdeur verdwijnt, discreet aangemoedigd door zijn ‘geachte collega’s’. Maar dat is niet het soort val dat ik hier vooral bedoel: een vertrek dat mede wordt afgedwongen van onderop. Mij gaat het vooral om die eerste vraag: de noodzaak van Ruttes val. We dienen wat mij betreft die man en zijn kabinet uit hun regeringsgebouwen en machtsposities te verdrijven. Er staat immers nogal wat op het spel.
Waarom Rutte verjagen?
Waarom ben ik daar zo fel over? Ik hoor allerlei tegenwerpingen die, op zichzelf beschouwd, geen onzin zijn. Jazeker, Rutte en zijn kabinet kan vallen, maar daarmee wordt het ene rechtse neoliberale poppetje ingewisseld voor een ander neoliberaal rechts poppetje. ‘Der Kaiser ging, die Generale blieben’, zeiden ze in Duitsland na de val van Wilhelm II in 1919. De premier gaat, de CEO’s en grootaandeelhouders blijven, aan de machtsstructuur verandert amper iets. Rutte inwisselen voor Kaag of zelfs Klaver, het gaat het neoliberale tij niet keren. Allemaal geloven ze in marktwerking. En waar de markt ‘goed’ werkt, daar werkt de rest binnen de kortste keren steeds minder, of het nu om IC-zorg gaat, om openbaar vervoer of om huisvesting. Premierwisseling zonder systeemverandering levert niets wezenlijks op, en de verandering van systeem die we nodig hebben heeft geen premier meer nodig. Waarom dan zo aandringen op Ruttes vertrek? Goede vraag.
Een tweede tegenwerping snijdt al evenzeer hout. Rutte ten val brengen terwijl de sterkste parlementaire en buitenparlementaire oppositie van rechts en extreem-rechts komt, is niet bepaald zonder gevaar. Rutte weg na de heel stevige taal die Wilders bezigde tijdens het debat, drie keer raden wie er dan bij nieuwe verkiezingen met zetels gaat strijken. En fascistisch rechts zal niet te beroerd zijn om hun straatacties te promoten als bijdrage aan de val van Rutte. Zijn we niet beter af met Rutte nog even in het zadel, terwijl antifascisten, linkse en radicale stromingen hun positie zodanig versterken dat zij, en niet fascisten, van Ruttes mogelijke val profiteren? Zo ja, waarom dan zo aandringen op de val van Rutte? Wederom een goede vraag.
De antwoorden op beide tegenwerping zijn inhoudelijk maar vooral ook strategisch van aard. Het is niet helemaal niks waarvoor Rutte de afgelopen tijd onder vuur is genomen. Eergisteren stond vooral het liegen van de man centraal, over het wel en niet noemen van Omtzigt in de formatieverkenningen, en wat hij zich wanneer wel en niet wist te herinneren. En het was allemaal niet bepaald voor het eerst.
We brengen in de herinnering dat Rutte zich niet meer goed herinnerde dat hij op de hoogte was gesteld van een moorddadig bombardement op de Iraakse plaats Hawija door Nederlandse militairen.(1) We brengen in herinnering hoe hij de waarheid geweld aan deed over de dividendbelasting die weg moest vanwege grote bedrijven met wie niet was gesproken, of wacht, toch wel. Foutje. ‘Ik heb er simpelweg geen actieve herinnering aan.’(2) Voorbeeld valt op voorbeeld te stapelen,(3) en steeds was Rutte het eventjes kwijt tot hij het weer terug had. Ja, we weten dat politici liegen. Maar openlijk en keer op keer de waarheid zo geweld aan doen, en keer op keer onbeschaamd ermee wegkomen, tsja. Je kunt ook gewoon te ver gaan.
Je kunt dan de cynische optie kiezen: de ene leugenaar aan de macht of de andere, wat maakt het uit? Maar een premier die ten val komt vanwege diens leugens, dat impliceert tegelijk een waarschuwing voor diens opvolger: inderdaad, je kunt te ver gaan, en dan kom je ten val. Het gaat niet zozeer om het voorliegen van het zelf ook vol leugenaars zittende parlement. Het gaat om het voorliegen van ons allemaal. Daar ging het eergisteren om: een grens stellen aan de leugenachtigheid van hogerhand. Was hij gevallen, dan had dat de startpositie van welke dan ook van Ruttes opvolgers ietsje verzwakt. Er was zogezegd een precedent geschapen dan wel opnieuw bevestigd. En ja, daar hebben wij aan de onderkant iets aan, want een premier die iets minder ruimte krijgt om ons voor te liegen is een premier met iets minder speelruimte om beleid door te drukken dat ons beschadigt. Daarmee wordt zo iemand een iets minder oppermachtige vijand. Daarom dienen we liegende politici, presidenten en premiers te verdrijven. Hard, genadeloos en snel.
Tweede reden is natuurlijk zijn beleid, zijn politiek zelf! Een rigoureus en ruïneus doorgevoerd bezuinigingsbeleid, overal marktwerking maximaliseren, en intussen extreem-rechts naar de mond praten waar het gaat om vluchtelingen treiteren, migranten in de marge houden, racistische Zwarte Piet-promotie en meer. Dat laatste doet hij inmiddels een stuk minder maar daar heeft het aanhoudende straatprotest tegen zwarte Piet, en de golf van Black Lives Matter-demonstraties in lente en voorzomer van 2020 iets mee te maken. Erg van harte gaat het niet. Om het plaatje van neoliberale en racistische hardvochtigheid verder in te vullen is er de toeslagenaffaire, waarin de belastingdienst duizenden mensen via grootschalige etnische profilering tot fraudeur bestempelde en de financiële en vervolgens persoonlijke ellende in dreef. Dat deed kabinet na kabinet, en steeds heette de premier Mark Rutte.
O, en heb ik het al over corona gehad? Die vele duizenden doden en die tienduizenden zieken: heel veel ervan was te voorkomen geweest als Rutte en zijn kabinet behalve persconferenties ook een behoorlijk test- en vaccinatiebeleid op poten hadden gezet en het beschermen van mensen belangrijker hadden gevonden dan het tot iedere prijs maximaal openhouden van scholen. Rutte is daarmee mede verantwoordelijk voor massasterfte en heel veel ziekte, ellende en stress. Mag een man die voor zulke narigheid verantwoordelijk is, alsjeblieft onmiddellijk weg?! Of mag zo’n iemand met zulke misdaden gewoon wegkomen? Dat is de keus, een ander smaakje is er eigenlijk niet.
Natuurlijk: Mark Rutte verdrijven en vervolgens Sigrid Kaag of Wopke Hoekstra of Jesse Klaver krijgen die in grote lijnen hetzelfde doen, schiet niet op. Maar juist als Rutte ten val gekomen is vanwege zijn asociale beleid – en niet alleen wegens formaliteiten, het uitlekken van een briefje en onduidelijkheid over zijn herinneringen – zit daar ook weer een waarschuwing in. Er is dan blijkbaar beleid waarmee je mensen zodanig tergt dat ze je verjagen. Dat nemen we dan maar beter wel mee in de strijd tegen een volgend kabinet, anders hebben we er weinig aan. De boodschap van de val van Rutte voor het dreigende kabinet-Kaag (of Wilders, of Klaver) is dan: jullie zijn gewaarschuwd.
En het fascistische gevaar dan?
Voorwaarde is dan wel dat we Rutte ten val helpen brengen op expliciet politieke, antiliberale, antiracistische, antimilitaristische (vergeet die bommen op Irak niet!), milieuvriendelijke en antiautoritaire basis. Achter Wilders, Willem Engel en Baudet aanhollen om Rutte maar te laten vallen is geen optie. Rutte verdedigen tegen Baudet, Wilders en Engel is dat echter evenmin, want daarmee verdedigen we precies die neoliberale ‘stabiliteit’ die mensen ontevreden maakt – een onvrede waar juist Baudet des te makkelijker van profiteert als linkse en radicale mensen hem die ruimte laten.
Daarmee komen we ook aan de tweede vraag: zet de val van Rutte niet erg de deur open voor fascisten? Het is een belangrijke vraag. En het antwoord is: niet automatisch – en juist onze afzijdigheid in tijden waarin Rutte wankelt, maakt het extreemrechtse gevaar groter.
Het klopt dat de belangrijkste en sterkste oppositie tegen Ruttes kabinet al jaren voornamelijk van rechts komt. De verkiezingen spraken griezelig duidelijke taal wat dat betreft. Een PVV van 17 zetels, een JA21 van 3 zetels en een FvD dat – nadat haar fascistische karakter met ladingen apps, provocaties en giftige uitspraken glashelder was, ruim nadat allerlei spijtoptanten en ten-halve-gekeerden allang weg hadden kunnen lopen en dat deels ook hebben gedaan – toch acht zetels wist te veroveren. Acht fascistenzetels van in totaal 28 fascistenzetels. Dat is de parlementaire oppositie. De afgelopen maanden was er ook straatoppositie waar rechts een spil van vormde: de zogeheten anti-lockdownprotesten, met gangmakers als Willem Engel, met steun van de FVD, en met keer op keer openlijke deelname van nazi’s zoals Ben van der Kooij. In een strijd tussen Rutte-rechts en extreem-rechts, in een situatie waarin extreem-rechts hard op de val van Rutte aanstuurt… hoe kun je daarin zelf ook op die val aan gaan dringen? Speel je daarmee de fascisten juist niet in de kaart?
Alweer: nee. In ieder geval niet automatisch. Wel als we onze argumenten weglaten. Als Wilders roept: ‘mijnheer Rutte, u staat alleen. Waarom vertrekt u niet?’ – zoals Wilders eergisteren met grote en aanhoudende felheid deed – en wij zeggen alleen maar: ‘Inderdaad! Wilders zegt het tenminste!’ dan belanden we makkelijk in het Wilders-kamp. Als we echter zeggen: Wilders zegt het, dus zeggen wij het niet, dan verdedigen we niet alleen een liegende, neoliberale racistische premier. We helpen dan bovendien Wilders, die dan immers het rijk van de anti-Rutte-strijd alleen krijgt. Dan vragen we er zelf om dat Rutte-haters achter Wilders aan lopen. Dan helpen we het fascisme aan nodeloos krediet, support en ruimte.
De uitweg in dit akelige dilemma ligt in een eigen, furieus strijdbare en expliciet anti-rechtse, radicale houding. Geen verdediging van Rutte, en ook geen houding van ‘het maakt ons niet uit of hij gaat of blijft’. Felle oproepen om te vertrekken, van druk en kracht voorzien door actie op straat. Maar tegelijk: keer op keer scherp stellen waarom we hem weg willen hebben. Dat willen we dus niet alleen wegens diens leugens, maar vooral om zijn neoliberalisme, zijn racisme en de arrogantie van de macht waarmee hij dit doordrukt. En niet tevreden naar huis gaan als Rutte is verjaagd en zijn opvolger zich inwerkt om in diens voetsporen te treden.
Het is echt zaak dat we uit de toestand breken waarin de strijd tegen Rutte welhaast een extreemrechts monopolie is geworden. Dat doen we door een linkse en radicale strijd tegen Rutte te voeren, niet door angstig af te wachten waar de strijd tussen een rechts kabinet en een fascistische oppositie op uitdraait. De toestand waarin enkel rechtse types oproepen om al dan niet van hooivorken voorzien naar het Catshuis op te trekken, dient zo snel mogelijk tot het verleden te behoren. De leegheid van de straten rond het Binnenhof de afgelopen dagen is een ernstig gevaar voor ons allemaal. De afwezigheid van furieuze strijd op straat om Rutte te doen vallen, heeft Rutte geholpen om in het zadel te blijven.
Diezelfde afwezigheid van radicale strijd heeft tegelijk de fascisten al enorm, en volstrekt onnodig, geholpen. Die afwezigheid van ons dient dan ook terstond te worden beëindigd. We hebben intussen gezien dat Ruttes neoliberale collega’s hem liever de hand boven het hoofd houden dan dat ze door Rutte te helpen vallen ook hun eigen positie onzekerder laten worden. En als Rutte ondanks deze bescherming toch ten val komt, onder rechts spervuur en ondanks onze afzijdigheid, ja, dan scoren de fascisten er mee. Wie een gehate premier verdrijft, wint populariteitspunten. Maar waarom zouden we dat de fascisten gunnen?
Jaag hem toch weg!
Rutte dient dus te worden verdreven door een veelvormige, solidaire en strijdbare beweging van onderop, zonder daarbij te vertrouwen op welke partijpolitiek dan ook. Het gaat er dan niet om hem te vervangen door een neoliberale soortgenoot of een extreemrechtse opponent. Het gaat om een schot voor de boeg, in ieder geval tegen elke machthebber die straffeloos door denkt te kunnen gaan met neoliberaal, autoritair en racistisch beleid maar indirect tegen welke machthebber dan ook.
Winnen we zo’n gevecht, dan is er niets definitief opgelost. We zuchten dan nog steeds onder politici en bedrijfsdirecties en hun uitbuitsysteem, onder politie en propaganda om ons op onze plek te houden. Maar dan hebben we wel ruimte helpen creëren voor verdergaande verandering en strijd. Dan hebben we onszelf en elkaar flink wat goede moed bezorgd bovendien. Verliezen we dat gevecht, dan is Rutte met zijn kabinet een stap dichterbij een positie van onaantastbaarheid waarmee Nederland stapsgewijs omgevormd wordt van liberale democratie in een corrupte autocratie-in-de-maak, een Orbán in de delta, een Poetin in de polder, een Trump op de terrassen, hoeveel ‘beschaafder’ Rutte zich ook uitdrukt. Voeren we die strijd niet eens, dan verliezen we bij voorbaat, op meerdere fronten tegelijk. Dat laten we toch niet gebeuren?
Noten:
1 ‘Waarom kan Rutte zich de burgerdoden in Irak niet herinneren?’ Nu.nl, 26/27 november 2019, https://www.nu.nl/politiek/6013713/waarom-kan-rutte-zich-de-burgerdoden-in-hawija-niet-herinneren.html
2 Ton F. van Dijk, ‘ het geheugen van Rutte laat zijn volk in de steek’, HP De Tijd, 7 november 2021, https://www.hpdetijd.nl/2019-11-07/het-geheugen-van-rutte-laat-zijn-volk-in-de-steek/
De NOS heeft een overzichtje. ‘ “Dat kan ik mij niet meer herinneren”’, NOS, 1 april 2021, https://nos.nl/nieuwsuur/video/2375054-dat-kan-ik-mij-niet-meer-herinneren.html
