Een van de laatste artikelen die David Graeber schreef, voor zijn plotselinge en vroegtijdige overlijden, was voor de Londense daklozenkrant The Big Issue, in de uitgave waarover popmuzikant Jarvis Cocker de redactie voerde. David Graeber legt zijn verwarring uit over waarom we de planeet zouden vernietigen terwijl dat niet nodig is.
Onze maatschappij is verslaafd aan werk. Als er nog iets is waar zowel links als rechts het over eens lijken te zijn, dan is het wel dat banen goed zijn. Iedereen zou een baan moeten hebben. Werk is onze badge van moreel burgerschap. We lijken onszelf als maatschappij te hebben overtuigd dat iedereen die niet harder werkt dan hij of zij zou willen werken, aan iets wat hij of zij niet leuk vindt, een slecht, onwaardig persoon is. Het resultaat is dat werk steeds grotere proporties van onze energie en tijd inneemt.
Veel van dit werk is volstrekt zinloos. Hele bedrijfstakken (denk aan telemarketeers, ondernemingsrecht, private equity) hele werkvelden (middenkader, merkstrategen, ziekenhuis- of schoolbestuurders op hoog niveau, redacteuren van interne bedrijfsmagazines) bestaan in de eerste plaats om ons te overtuigen dat er een of andere reden is voor hun bestaan. Nutteloos werk verdringt nuttig werk (denk aan leraren en bestuurders die overstelpt worden met papierwerk); het wordt ook bijna altijd beter betaald. Zoals we hebben gezien in lockdown, hoe duidelijker je werk ten goede komt aan andere mensen, hoe minder ze je betalen.
Het systeem is zinloos. Het vernietigt ook de planeet. Als we ons niet snel van deze verslaving ontdoen, laten we onze kinderen en kleinkinderen achter met catastrofes van een schaal die de huidige pandemie triviaal doet lijken.
Als dit niet voor de hand ligt, dan is de belangrijkste reden dat we voortdurend worden aangemoedigd om naar sociale problemen te kijken alsof het vragen zijn over de persoonlijke moraal. Al dit werk, al het koolstof dat we de atmosfeer in pompen, moet op de een of andere manier het resultaat zijn van ons consumentisme; daarom moeten we stoppen met het eten van vlees of dromen van het wegvliegen naar strandvakanties. Maar dit is gewoon verkeerd. Het zijn niet onze genoegens die de wereld vernietigen. Het is ons puritanisme, ons gevoel dat we moeten lijden om die geneugten te verdienen. Als we de wereld willen redden, zullen we moeten stoppen met werken.
Zeventig procent van de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd is afkomstig van de infrastructuur: energie, vervoer, bouw. Het grootste deel van de rest wordt geproduceerd door de industrie. Ondertussen voelt 37 procent van de Britse werknemers dat hun baan helemaal niet nodig is; als ze morgen zouden verdwijnen, zou de wereld er niet slechter aan toe zijn. Doe gewoon de optelsom. Als die werknemers gelijk hebben, kunnen we de klimaatverandering massaal terugdringen door alleen maar onzinnige banen te schrappen.
Dat is dus voorstel nummer een.
Voorstel twee: krankzinnige bouwsels. Een enorme hoeveelheid gebouwen vandaag de dag is puur speculatief: overal ter wereld werken overheden samen met de financiële sector om glinsterende torens te creëren die nooit worden gebruikt, lege kantoorgebouwen, vliegvelden die nooit worden gebruikt. Stop daarmee. Niemand zal ze missen.
Als we ons niet snel van deze verslaving ontdoen, laten we onze kinderen en kleinkinderen achter met catastrofes op een schaal die de huidige pandemie onbeduidend doet lijken.
Voorstel drie: geplande slijtage. Een van de belangrijkste redenen waarom we zo’n hoog niveau van industriële productie hebben, is dat we alles ontwerpen om te breken, of om in een paar jaar tijd verouderd en nutteloos te worden. Als je een iPhone bouwt die het binnen drie jaar begeeft, kun je er vijf keer zoveel verkopen als wanneer die het vijftien jaar volhoudt, maar je gebruikt ook vijf keer de middelen en grondstoffen, en creëert vijf keer de vervuiling. Fabrikanten zijn perfect in staat om telefoons (of kousen, of gloeilampen) te maken die niet kapot gaan; in feite doen ze dat wel – ze worden dan ‘military grade’ genoemd. Dwing hen om producten van militaire kwaliteit te maken voor iedereen. We zouden de productie van broeikasgassen enorm kunnen verminderen en onze levenskwaliteit kunnen verbeteren.
Deze drie zijn slechts om te beginnen. Als je erover nadenkt, zijn ze echt gewoon gezond verstand. Waarom de wereld vernietigen als het niet hoeft?
Als het aanpakken ervan onrealistisch lijkt, kunnen we er goed aan doen om goed na te denken over wat die realiteiten zijn die ons, als maatschappij, lijken te dwingen om ons te gedragen op manieren die letterlijk gek zijn.
Bullshit Jobs: The Rise of Pointless Work, and What We Can Do About It by David Graeber is nu uitgebracht (Penguin, £9.99)
Veel dank aan Peter Hanington van de BBC voor zijn hulp bij het verzamelen van essays van Graeber en anderen. Om te luisteren naar de audioversies en meer, bezoek de BBC Sounds website en zoek naar rethink
– Vertaling door GlobalInfo van een stuk van Graeber in de Big Issue
