Wat kun je doen als mensen zich niet aan coronaregels houden, vrijwillige quarantaine of tests weigeren? Soms lijkt het alsof de overheid machteloos staat. @huisdoktertim heeft er op Twitter een draadje over geschreven. Hier volgt zo goed als integraal zijn uiteenzetting.
Infectieziekten groep A
De Wet publieke gezondheid (wpg) regelt de organisatie van de openbare gezondheidszorg, bestrijding van infectieziektecrises en de isolatie van personen/vervoermiddelen die internationaal gezondheidsgevaren kunnen opleveren. Covid-19 (de door SARS-CoV-2/‘coronavirus’ veroorzaakte ziekte) valt hier onder als een meldingsplichtige ziekte.
Wanneer je meldt en hoeveel gegevens je deelt (breken beroepsgeheim) hangt af van de ernst van de ziekte. Grofweg zijn er 3 categorieën ziekten: A, B en C. Groep A is potentieel de ernstigste. Die moet je het snelste melden bij de GGD (meteen) en de wet geeft de meeste ruimte voor ingrijpen (dwang). Denk bijvoorbeeld aan Ebola en zijn broertjes (virale hemorragische koorts).
Covid-19 (coronavirus) is een groep A meldingsplichtige ziekte, dus van de ernstigste variant infectieziekten. Tot de mogelijke wettelijke maatregelen bij ziekten van groep A horen: gedwongen opname (isolatie of thuisisolatie); gedwongen onderzoek; gedwongen quarantaine (incl. medisch toezicht); verbod op beroepsuitoefening.
Verantwoordelijkheden
Maar een arts heeft een beroepsgeheim. Hoe zit dat met die meldingsplicht, dan verbreek je dat geheim toch? Ja, je schendt dan je beroepsgeheim als arts, en ja dit mag. Art. 22.1 wpg: groep A MOET je melden. Wat moet de arts dan vertellen over een patiënt? Best veel: naam, adres, geboortedatum, details ziekte, of je met voedsel of in de zorg werkt (i.v.m. besmetting van anderen). Niet: soa, depressie, en andere privacy; alléén wat nodig is voor infectiebestrijding. Wpg art. 24 regelt dit.
Bij een (dreigende) uitbraak van een A-ziekte in Nederland berust de bestuurlijke verantwoordelijkheid voor de voorbereiding bij de 25 veiligheidsregio’s (art. 6 lid 2 wpg). De voorzitter van de veiligheidsregio draagt zorg voor de bestrijding van de infectieziekte en kan een aantal dwingende maatregelen nemen, gericht op een individu (zoals quarantaine of isolatie) of gericht op gebouwen, goederen en vervoermiddelen, alsmede havens en luchthavens. De minister van VWS geeft leiding aan de bestrijding.
De voorzitter van de veiligheidsregio is dus de centrale figuur. Wat kan die afdwingen? Dat staat in wpg 31: opname ter isolatie, gesloten afdeling; onderzoek arts gedwongen (bloed; foto’s; scans), en in wpg 38: beroep niet uitoefenen. Maar ook als je in contact bent geweest met een bevestigd/vermoed geval (huisgenoot, feestje) kun je gedwongen in isolatie gezet worden; wpg 35 regelt dit. Als je vrijwillige quarantaine weigert (oranje/rood vakantieland) zou je wettelijk gedwongen kunnen worden.
Vrijheden
Maar dát is nogal een inperking van je vrijheden! Kan dat zomaar? De wpg kent controlemechanismen: je krijgt een advocaat; de officier van justitie wordt ingelicht; de officier van justitie verzoekt rechter voortzetten dwang; de rechter hoort je, beslist hoe/hoelang het verder gaat. De conclusie is dat er weliswaar strenge regels zijn maar de overheid is dus niet aan handen gebonden, het is niet zo ‘dat dwang juridisch niet kan’. Er is een keurige wet die regelt dat bestuurders kunnen ingrijpen met dwang!
Maar als dit allemaal kán, waarom gebéurt het dan niet? Goeie vraag. Een deel van de verklaring is de liberale regering die niet teveel wil dwingen – Rutte: “ik ben geen waakhond.” Liberale partijen streven zoveel mogelijk naar een ‘nachtwakersstaat’: je niet te veel met de burger bemoeien. Een ander deel betreft proportionaliteit en subsidiariteit. Moeilijke woorden voor: is de maatregel wel in verhouding tot het risico dat ze moet voorkomen (is het geen overkill?), en kun je zelfde doel niet met een minder heftig middel bereiken?
Afwegingen
We hebben een wet die zegt: Covid-19 moet je melden, beroepsgeheim moet je schenden, veiligheidsregio mág (maar moet niet) je dwingen. De vraag waar het in Nederland over moet gaan is: bereiken we genoeg met de vrijwillige maatregelen? Daarbij moet je goed de belangen van individu – heftige ingreep: wordt 14 dagen opgesloten en geprikt/gescand tegen zijn zin – afwegen tegen belang van de groep, dat wil zeggen (kwetsbare) mensen gaan dood aan Covid-19. Hoe groot is de kans dat juist deze hoestende persoon zoveel anderen aansteekt en rechtvaardigt dat draconische maatregelen? Deze zijn voor iedereen duidelijk als een Ebola-patiënt gezellig naar de Kalverstraat wil of naar de bioscoop. Dan is het risico superduidelijk en willen we allemaal dat de overheid ingrijpt om ons te beschermen.
Covid-19 is minder duidelijk. We moeten niet alleen naar het acute verhaal kijken (hoeveel IC-opname; hoeveel doden; hoeveel ‘oversterfte’) maar ook naar de post-covid klachten: we horen steeds meer dat mensen na Covid-19 láng beperkt blijven in conditie, ook de jonge, gezonde (niet-risicogroep) patiënten. Die kunnen nog maanden klachten houden, onderzoeken vinden soms longschade, hartspierschade en soms niks – maar mensen staan hijgend stil halverwege de trap en kunnen niet werken. Ik zie deze mensen ook op mijn spreekuur. Het zijn de fitte, sportieve mensen, hardlopers en IC-verpleegkundigen, die nog thuis zitten en tegen wie we zeggen: “we hebben geen idee hoelang dit gaat duren en we hebben geen oplossing.” In die zin heeft Covid-19 een veel grotere impact dan ‘alleen maar’ de ernstig zieken/IC-bedden.
