Eind juni schreef RTL Z presentator Roderick Veelo, een column over Black Lives Matter, waarin hij de actiegroep aanduidde als ‘marxistisch’. De term werd onmiddellijk gretig overgenomen op de sociale media: nu had radicaal-rechts Nederland eindelijk een ingang om een van de succesvolste antiracistische emancipatiebewegingen van de laatste decennia de mond te kunnen snoeren. Of het label nu klopt of niet — daar kan je over discussiëren — het gebruik van de term heeft in rechtse kringen een lange, giftige geschiedenis en het schermen hiermee door mensen met een mediaplatform is verre van onschuldig.
Midden jaren zestig werden in Indonesië tussen de 500.000 en 1 miljoen mensen vanwege vermeende banden met de Indonesische communistische partij vermoord in de zogenaamde operatie Jakarta. Verantwoordelijk voor deze gruwelijke en niets ontziende moordpartij was een militaire dictator (Soeharto), actief gesteund door de Amerikaanse CIA. Naast deze slachting werden nog eens een miljoen mensen in concentratiekampen opgesloten en miljoenen daaromheen liepen indirect schade op vanwege deze politieke machtsovername. De slachtoffers waren meestal geen getrainde marxistisch-leninisten, maar grotendeels mensen die bijvoorbeeld lid waren van een vakbond. De operatie werd aangewakkerd door in de media een absurd angstbeeld te creëren voor bloeddorstige communisten waardoor veel onschuldige mensen van de ene op de andere dag van hun menselijkheid werden beroofd. Dit was één van de succesvolste ingrepen van de CIA tijdens de Koude Oorlog in de politiek van andere landen. Was Indonesië vóór die tijd nog één van de opvallende opkomende niet-aangesloten landen (noch behorend tot het Amerikaanse, noch tot het Sovjetblok), na de komst van Soeharto veranderden ze in een stille partner van de VS. Deze anticommunistische aanpak werd door de CIA succesvol gekopieerd naar Brazilië en de rest van Zuid-Amerika, Mozambique, Zuid-Afrika en Singapore. De hoeveelheid doden en verwoeste levens die de ideologie van het anticommunisme tijdens de koude oorlog heeft geproduceerd is gigantisch.
Red Scare
Racisme is een agressieve vorm van dehumanisering, maar anticommunisme doet precies hetzelfde. Er wordt de laatste tijd veel gesproken over cancel culture waarbij voornamelijk wordt verwezen naar de activiteiten van antiracisme-activisten op websites en op twitter. Het is op een grimmige manier ironisch dat diezelfde mensen die zeggen tegen cancel culture te zijn en pal te staan voor de vrijheid van meningsuiting gebruik maken van allerlei verdachtmakingen in de traditie van het anticommunisme uit de Koude Oorlog. Nog vóór de Indonesische massamoord in de jaren vijftig, vond in de Verenigde Staten onder leiding van senator McCarthy de zogenaamde Tweede Rode Angst plaats. Deze anticommunistische gekte zorgde ervoor dat veel mensen, vooral werkzaam in de media en het onderwijs, hun baan kwijtraakten (en soms zelfs gevangenisstraf kregen) vanwege vermeende communistische banden. Wat in de jaren vijftig in de Verenigde Staten plaatsvond, lijkt zich te herhalen in het Europa van nu. Vooral in ex-communistische landen met uiterst rechtse regeringen zoals Polen en Hongarije worden de vermeende communistische banden van bijvoorbeeld rechters gebruikt om deze mensen van hun baan te beroven en hen in te ruilen voor rechts-radicale marionetten van het bewind (iets wat PVV-lijsttrekker Geert Wilders actief toejuicht op Twitter en zelfs voorstelt om met de hoofdredacteur van het NOS Journaal te doen).
De Engelse term red-baiting (ook wel Reductio ad Stalinum genoemd) is de beste benaming van wat hier gebeurt. Red-baiting is een schijnargument, waarbij een spreker het betoog van een tegenstander, meestal iemand die een vorm van emancipatiepolitiek voorstaat, ‘verwerpt’ door het te associeren met de gedwongen collectivisatie in de Sovjetunie onder Stalin, met de Goelag en showprocessen of de ‘grote sprong voorwaarts’ en de ‘culturele revolutie’ van Mao Tse Toeng. Red-baiting is echter nog vele malen kwalijker dan een schijnargument, omdat de spreker via red-baiting niet alleen iemands betoog ontkracht, maar ook de persoon zelf. Feitelijk zegt een red-baiter tegen zijn opponent dat deze geen plaats heeft in een democratische maatschappij, een soort vijfde colonne vormt. Elke keer dat een persoon of een groep geredbait wordt, wordt deze een beetje minder burger en een beetje meer vijand gemaakt.
Roderick Veelo
Red-baiting is precies wat Roderick Veelo in zijn column doet. Hij verwijst eerst naar een filmpje van één van de BLM-oprichters Patrisse Cullors die zegt marxistisch getraind te zijn, concludeert daaruit vlug dat BLM dús een marxistische beweging is en dan maakt hij onmiddellijk de sprong naar Stalin (want alles wat ook maar riekt naar marxisme — of emancipatiebewegingen in het algemeen — leiden uiteindelijk hoe dan ook tot Stalinistische wreedheden in het extreem gesimplificeerde discours van het Koude Oorlog-anticommunisme). Die associatie is de kern van red-baiting. Het begint altijd met een vage beschuldiging die nét genoeg slechte associaties oplevert om alles wat deze beweging doet (die, even ter herinnering, begon als een opstand tegen racistisch politiegeweld) in een kwaad, zelfs moorddadig daglicht te stellen. Red-baiting is een cynisch gereedschap dat gebruikt wordt door rechtse en conservatieve krachten om opkomende emancipatiebewegingen de kop in te drukken en de hiërarchische orde in de samenleving te herstellen. Oftewel: een orde waarin witte mensen het land besturen, vrouwen achtergesteld worden en wie als een dubbeltje geboren wordt nooit een kwartje wordt.
Ik begon dit stuk met een verwijzing naar ‘operatie Jakarta’. De oplettende lezer zal misschien tegenwerpen dat ik hier precies hetzelfde doe als Roderick Veelo. Is dit niet een ‘reductio ad Soeharto’ van diens argument? Laat ik zeggen dat dit niet mijn bedoeling is: ik geloof niet dat red-baiting in Nederland zal leiden tot moordpartijen. Het benoemen van de massaslachting in Indonesië (en Brazilië, Chili etc) doe ik vooral om aan te geven dat de Koude Oorlog aan beide kanten bergen bloed heeft gekost en dat het eenzijdige narratief dat communisme tot gruwelijkheden heeft geleid (wat waar is) moet worden aangevuld met de bewustwording van het feit dat ook het anticommunisme de meest afschuwelijke massamoorden tot gevolg heeft gehad en dat we die periode in de geschiedenis nog lang niet verwerkt hebben.
Nieuwe golf McCarthyisme
Waar ik wel serieus bang voor ben is een nieuwe golf van McCarthyisme. Omdat we dit al zien gebeuren in Hongarije, Polen en Brazilië. In de geschiedenis is zichtbaar hoe elke keer als een nieuwe groep zich emancipeert reactionaire krachten zinnen op een tegenreactie. Red-baiting is een beproefde methode omdat de Koude Oorlog nog redelijk vers in het geheugen ligt en nog nauwelijks verwerkt is. In een extreme vorm kan dit leiden tot een échte cancel culture, waarin mensen met linkse overtuigingen hun baan verliezen of het persoonlijke leven moeilijk wordt gemaakt doordat ze als gevaarlijke radicalen worden geframed. Het is daarom belangrijk dat we de juiste woorden en termen vinden om deze strategie te duiden en tegen te gaan. Het Engelse woord red-baiting (ik zie nog geen goede Nederlandse vertaling, sta open voor suggesties op Twitter) is vooralsnog de beste benaming. Mensen met linkse sympathieën, maar ook liberalen die het écht menen qua vrijheid van meningsuiting, zouden er goed aan doen red-baiting te benoemen waar het gebeurt, zodat het patroon zichtbaar wordt en met behulp van de rede zoveel mogelijk kan worden bevochten.
Ook verschenen op Dylan’s eigen blog.
Volg hem ook op Twitter:
@DylanvR
