Terwijl de meeste Europese landen zich voorbereiden op ‘lock-downs’ om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, kiezen enkele landen voor een andere strategie: kudde-immuniteit. In plaats van zoveel mogelijk mensen te testen en maatregelen te nemen om de sociale afstand te vergroten, willen ze het virus doelbewust laten verspreiden onder mensen met een laag risico, zodat een groot deel van de bevolking immuun wordt.
Deze aanpak werd voor het eerst voorgesteld door de Britse premier Boris Johnson, die tot een paar dagen geleden weigerde om maatregelen voor sociale afstand te nemen. Terwijl het Verenigd Koninkrijk officieel afstand heeft genomen van deze strategie, blijven Nederland en Zweden vasthouden aan deze aanpak, ondanks de harde kritiek van de WHO.
Deze landen stellen dat het opbouwen van de immuniteit van de kudde de enige langetermijnstrategie is om het virus aan te pakken, aangezien de epidemie niet langer kan worden ingedamd en altijd weer zou kunnen opduiken. In plaats van het hele land op te sluiten, zouden alleen risicopopopulaties in quarantaine moeten worden geplaatst terwijl de epidemie zich blijft verspreiden. Ontelbare epidemiologen en virologen hebben de strategie echter bekritiseerd omdat deze risicovol en onwetenschappelijk is en waarschijnlijk tot een hoog dodental zal leiden. In een onlangs gepubliceerd rapport van het Imperial College London, dat leidde tot de wijziging van het Britse overheidsbeleid, wordt de strategie geschat op 250.000 doden in het Verenigd Koninkrijk. Aangezien het niet mogelijk is om risicopopopulaties effectief te isoleren, vooral wanneer het virus zich blijft verspreiden, zal het gezondheidszorgsysteem waarschijnlijk overweldigd raken en het risico lopen om volledig in te storten.
Epidemiologisch Neoliberalisme
Waarom zou een land als het Verenigd Koninkrijk zelfs maar zo’n riskante strategie overwegen, en waarom volgen andere landen nog steeds deze aanpak? De reden is het neoliberalisme. Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw worden we geregeerd door het politieke paradigma van het neoliberalisme, dat het door de staat geleide sociale beleid heeft vervangen door privatisering en deregulering van de markt. Het geloof in de inherente rechtvaardigheid van de markt heeft geleid tot een politieke logica, die de winst letterlijk boven de mensen stelt. En het heeft de geesten van de mensen gekoloniseerd door ze te laten geloven dat het hun schuld is als ze arm, onzeker of werkloos zijn.
De ironie van het neoliberalisme is dat het de illusie van sociale mobiliteit creëert en tegelijkertijd de sociale ongelijkheid versterkt en zelfs verdiept. Het gaat ervan uit dat als iedereen het kan “maken” in een vrije markt, het de schuld van de mensen zelf moet zijn als ze arm zijn. Maar dit geloof is niet alleen verkeerd, het is ook gewelddadig. Het neoliberalisme heeft ertoe geleid dat de rijken rijker zijn geworden en de armen meer lijden onder rechteloosheid, onzekerheid en afhankelijkheid. Wat lijkt op een laissez-faire-beleid, is een verfijnd en complex systeem van geautomatiseerd structureel geweld tegen de zwakken, dat ook alle mogelijkheden tot verzet aan diggelen slaat.
Kudde-immuniteit is epidemiologisch neoliberalisme.
Net als het onvoorwaardelijke geloof in de vrije markt is de kudde-immuniteit gebaseerd op de veronderstelling dat een epidemie het best kan worden overwonnen door deze ongereguleerd te laten. Maar net als het neoliberalisme leidt het tot geweld tegen de zwakken en de armen: ouderen en gehandicapten, daklozen, vluchtelingen en mensen met ernstige gezondheidsproblemen – waarvan velen waarschijnlijk ook een lagere sociaaleconomische status hebben vanwege de correlatie tussen armoede en ziekte. Dit zijn de mensen die het grootste risico lopen om aan COVID-19 te sterven – vooral als het gezondheidszorgsysteem overweldigd is en de artsen een triage moeten uitvoeren.
Afbrokkelende verzorgingsstaat
Het is geen toeval dat het Verenigd Koninkrijk en Nederland, twee van de meest neoliberale landen in Europa, voor deze aanpak hebben gepleit. Deze landen hebben de afgelopen decennia een beleid gevoerd dat economische belangen gesteld hebben boven boven sociale belangen, en systematisch heeft bezuinigd op de gezondheidszorg, het onderwijs en de woningbouw. De keuze tegen economisch schadelijke lockdownmaatregelen past perfect in hun politieke gedachtegang. Zweden is echter een raadselachtiger geval: het is een land dat internationaal bekend staat om zijn goede sociale beleid en zijn royale welvaartsstaat. Maar zelfs een archetypische sociaaldemocratie als Zweden is niet immuun voor het neoliberale beleid. Net als de meeste Europese landen is de verzorgingsstaat in de afgelopen decennia systematisch ontmanteld.
De grootste uitdaging van de corona-epidemie is “het afvlakken van de curve”, zodat de capaciteiten voor kritische en intensieve zorg niet worden overweldigd. Maar deze drie landen hebben al zulke lage capaciteiten voor kritische zorg, dat ze zelfs met strenge lockdown maatregelen niet zouden volstaan. Het Verenigd Koninkrijk en Nederland hebben slechts ongeveer de helft van de capaciteit van Italië, als het gaat om de bedden voor intensieve zorg per hoofd van de bevolking. En Zweden, de zogenaamde beste welvaartsstaat van Europa, heeft zelfs minder dan de helft.
Als deze landen hadden willen voorkomen dat hun capaciteiten werden overweldigd, hadden ze al lang geleden moeten handelen. Maar dat schip is al uitgevaren. Het afdwingen van strenge lockdownmaatregelen zou niet alleen de economie onder druk zetten, maar zou ook het afbrokkelende gezondheidssysteem van het decennialange neoliberale beleid blootleggen. Door te kiezen voor kudde-immuniteit kunnen overheden het falen van het gezondheidssysteem wijten aan het virus, in plaats van aan slecht bestuur. Net zoals individuele arme mensen de schuld kunnen krijgen dat ze niet hard genoeg hun best hebben gedaan, kunnen individuele zieke mensen nu de schuld krijgen van het niet volgen van quarantainemaatregelen. Het maakt niet uit of het nu gaat om zijn aard, het lot of de eigen schuld – zolang het maar niet de overheid is die verantwoordelijk wordt gehouden voor de dood van mensen.
Kudde-immuniteit is niet alleen maar een geval van slechte wetenschap of slecht beleid. Het is biologische oorlogsvoering. Veel mensen zullen erdoor sterven, en regeringen zullen er geen verantwoordelijkheid voor nemen. Maar deze strategie kwam niet uit het niets. Het is een logische voortzetting van de politieke logica die de wereld de afgelopen decennia heeft geregeerd, tot het uiterste gedreven als een laissez-faire sociaal darwinisme. Want mensen die vertrouwen op een ongereguleerde markt zullen ook vertrouwen op een ongereguleerde epidemie – zelfs als die dodelijk is.
– door Isabel Frey voor The Quarantimes, vertaling: GlobalInfo
