U hebt zaterdag wat gemist bij de première van de WO-II tour door uw eigen stad. Onze tour ging zaterdag 20 juli van start en liet vooral zien hoeveel nazi-onderdrukking, hoeveel nazi-moorden en hoeveel verzet er is geweest in uw stad. Daarom hier speciaal voor u even een samenvatting.
De datum alleen al was bijzonder: het was zaterdag precies 75 jaar geleden dat de grootste moordaanslag op Hitler werd gepleegd door kolonel Claus Schenk, graaf van Stauffenberg en zijn vrienden. Die aanslag mislukte jammerlijk, en Stauffenberg en medestanders werden gesnapt en doodgemarteld.
Er zijn – zoals u misschien weet – uit uw stad 293 mensen vermoord omdat ze volgens de nazi’s de verkeerde afkomst hadden, namelijk joods. We zijn naar hun monument gegaan. Er zaten verder ongeveer 1.200 onderduikers in Den Bosch – we zijn naar hun oude hoofdkwartier van de onderduik gegaan, Hinthamerstraat 141. In Nederland zaten er in totaal maar liefst 350.000 mensen ondergedoken, zo heeft het NIOD uitgezocht, een absoluut record in bezet nazi-Europa. Die mensen werden geholpen door ongeveer 700.000 mensen – uiteraard óók verzetsmensen. In Den Bosch was dat relatief minder, omdat de stad overbevolkt en verkrot was, al voor de oorlog.
Er zaten nazi’s op wel 25 adressen in uw stad: natuurlijk de terreurbendes van de SS, de Sicherheitspolizei, de Sicherheitsdienst, de Gestapo. Verder in de kazernes, in allerlei kantoren, ook woonhuizen waren gevorderd zoals voor de commandant van kamp Vught, die hier verbleef. Er was een nazi-militair tehuis, en een ‘Kriegslazarett’, een nazi-ziekenhuis, een speciale school voor ‘Rijksduitsers’. Den Bosch was vergeven van nazi-adressen.
Maar er was ook veel verzet. De onderduik vormde het grootste deel daarvan. Maar ook de katholieke vakbond, het RK Werkliedenverbond, destijds op Hinthamereind 13, gooide op een gegeven moment in 1941 de handdoek in de ring. De aartsbisschop van toen, de uitgesproken anti-nazistische mgr Jan de Jong, had daarover zeggenschap. Hij had de katholieken al in 1936 verboden lid van de NSB te worden, en veroordeelde tijdens de oorlog openlijk de dwangarbeid en de Jodenvervolging. Hij gaf halverwege 1941 het bevel dat alle leden van de RK vakbond moesten opzeggen, omdat de nazi’s die bond trachtten in te palmen. En dat deden ze. Binnen drie dagen had 95% zijn lidmaatschap opgezegd. Zoiets is hartverwarmend. Kom daar nu nog maar eens om bij de kerk…
Er was nog meer verzet. Vrijwel niemand kent nog de voormalige Bossche advocaat, ARP-politicus en professor Rutgers, die in 1925 een een klein jaar minister van onderwijs was, en daarna professor in de rechten. Hij nam in 1935 deel aan een congres in Berlijn, en bekritiseerde daar in het openbaar het proces tegen Marinus van der Lubbe. En daar was destijds moed voor nodig… De nazirechters veroordeelden deze Nederlandse communist ter dood, zogenaamd omdat hij de Rijksdag in 1933 in brand zou hebben gestoken. Maar de doodstraf hiervoor werd pas ingesteld nádat het al gebeurd was. En terugwerkende kracht is in zo’n geval volkomen onmogelijk, zei Rutgers daar tegen de nazi’s in Berlijn. Hij werd in de oorlog een van de leiders van het onderwijsverzet en kwam in 1944 in een concentratiekamp in Bochum terecht, waar hij in februari 1945 overleed.
Ook zijn we naar de Kerkstraat gegaan, waar voor boekhandel Heinen op 8 augustus 1944 een collaborerende agent werd doodgeschoten door het verzet. Daar bestaat een foto van, en we hebben het silhouet van de dode op de plek gelegd waar hij toen lag. De agent, Piet van Bussel, spoorde ondergedoken weigeraars van dwangarbeid op. Hij ligt nu begraven op de nazibegraafplaats Ysselsteyn (Venray, met 31.000 nazi’s en SS’ers), waar de burgemeester en sommige raadsleden van Venray soms samen met de Duitse ambassadeur of Duitse generaals kransen gaan leggen. Het moet toch niet gekker worden….
De nazi’s namen wraak voor de aanslag op Van Bussel: SS’ers bezochten de volgende dag kapelaan Koopmans, die onderduikers hielp, in de pastorie aan het toenmalige Duhamelplein. De kapelaan schrok, vluchtte en werd op het plein voor de pastorie doodgeschoten. Het plein heet nu naar hem – maar helaas was het net een stukje te ver voor onze WO-II-tour. Er werden nog andere verzetsmensen in kamp Vught geëxecuteerd uit wraak. Zo gingen de nazi’s te werk.
We zijn ook naar de acht struikelstenen gegaan voor Minderbroederstraat 8, vlakbij uw stadhuis. Daar zijn acht oudere en jongere mensen zomaar gearresteerd, weggehaald en vervolgens vermoord. Niet omdat ze iets misdaan hadden, maar omdat ze volgens de nazi’s ‘slecht’ waren, in hun termen: joods. Mogelijk waren enkelen volgens zichzelf niet eens echt joods… maar dat maakte de nazi’s niets uit. Die hadden besloten dat de ‘joden’ schuldig waren, ook als ze niets deden of geen joden waren. We hebben het kantoor van de terreurbendes van SD en Sicherheitspolizei Wolvenhoek 7, ook vlakbij, overgeslagen. We snapten het al.
We eindigden bij de oude synagoge, waar de plaquettes voor de 293 onschuldige Nederlanders hangen, die volgens de nazi’s als misdaad hadden begaan dat ze misschien wel ‘joods’ waren.
We hebben echter het mooiste adres overgeslagen, omdat u er niet bij was. De meeste deelnemers aan de tour kennen die geschiedenis namelijk al: die van de grootste Bosschenaar aller tijden – en dat is zeker niet Jeroen Bosch, en ook niet professor Rutgers, maar deze heeft wel een straat… het is Henk Sneevliet. Hij was communist en verzetsman en bracht zijn gehele schooltijd in Den Bosch door. Hij ging naar Indonesië en werd daar medeoprichter van de communistische partij.
Toen trok hij naar China, waar hij hielp de communistische partij van China op te richten en bovendien Mao’s mentor werd. Deze partij heeft zoals wij allen weten, de levens van honderden miljoenen straatarme mensen zeer grondig verbeterd – wat voor kritiek er nu ook op te leveren valt. Terug in Nederland, toen de oorlog uitbrak, ging Sneevliet, net als de andere communisten, meteen in het verzet en startte de verzetsgroep Marx-Lenin-Luxemburg-front. De groep werd ontdekt en Sneevliet werd met 13 kameraden vanuit kamp Amersfoort in 1942 al gefusilleerd. Jammer dat er alleen ver in de buitenwijken een afgelegen kleine plek naar hem vernoemd is: de Henk Sneevliethof.
