Wij stellen het op prijs als er reacties komen op werkzaamheden en activiteiten van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Hoewel we uiteraard graag positieve reacties ontvangen, zijn kritische op- en aanmerkingen minstens zo belangrijk. Juist bij ‘kamp Westerbork’ dienen respect en zorgvuldigheid wezenskenmerken in het werken te zijn. Wij zijn ons dat bewust en trachten er naar beste weten naar te handelen. Mochten we daarin niet slagen, dan is het goed daarop geattendeerd te worden. Anderzijds kan het zijn dat we de kritiek vooraf wel hebben onderkend, maar tot een andere conclusie zijn gekomen dan de gegeven reactie. Om die reden hecht ik eraan om het kader en de achtergrond van de bekritiseerde ‘Nacht van de Vluchteling’ uiteen te zetten
Het is niet iedereen bekend dat de geschiedenis van kamp Westerbork al in 1939 begint als het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork in opdracht van de Nederlandse overheid wordt gebouwd voor illegaal uit Duitsland en Oostenrijk gevluchte Joden. Dit onder de eis dat de Joodse gemeenschap in ons land garant moest staan voor de kosten waarvan de afbetaling enkele jaren later zou moeten beginnen.
Nadat koningin Wilhelmina en de ANWB protest hadden aangetekend tegen het plan om dit vluchtelingenkamp op de Veluwe te plaatsen, werd op de heide in Westerbork een plek gevonden. Ook na de Duitse inval bleef het een vluchtelingenkamp. Dit veranderde in de zomer van 1942 toen de nazi’s het overnamen en het kamp tot Judendurchgangslager Westerbork maakten. Dan begint de meest zwarte bladzijde uit onze geschiedenis: 107.000 in Nederland levende Joden en 250 Roma en Sinti worden gedeporteerd naar de vernietigingskampen in het Oosten. Slechts 5.000 van hen overleefden.
In onze ogen nu bizar, maar het kamp blijft na de oorlog in gebruik. Het werd destijds zelfs als vanzelfsprekend ervaren dat binnen veertien dagen na de bevrijding van het kamp een grote stroom nieuwe gevangenen binnenkwam: NSB-ers die bewaakt moesten worden door de pas bevrijde Joden! Ed van Thijn schrijft hierover in zijn boek Het Verhaal. Na het vertrek van de NSB-ers kreeg het kamp nieuwe bewoners, zoals de Indische Nederlanders die onder dwang hun huis en haard moesten verlaten en in een voor hen vreemd land terechtkwamen. Zij werden gevolgd door de Molukkers, die hier twintig jaar verbleven.
Wellicht zijn dit voor u bekende feiten maar deze geschiedenis kent ook haar vertaling in het beleid van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, waarin de historische plek basis en vertrekpunt is. Dit betekent echter niet dat wij geen onderscheid maken in die verschillende periodes van kamp Westerbork. Laat volstrekt duidelijk zijn dat de geschiedenis van de Holocaust onvergelijkbaar is. Uit de wens tot herinnering hieraan is het Herinneringscentrum Kamp Westerbork ontstaan en is deze raison d’être ook statutair vastgelegd. Alle dagen van het jaar staat deze periode centraal in ons werk en onze activiteiten.
Daarnaast zijn er momenten dat er ook aan de andere bewoningsgeschiedenissen aandacht wordt besteed, zoals in dit jaar aan het Centraal Vluchtelingenkamp, waar 80 jaar geleden de eerste groep vluchtelingen binnenkwam. Aangezien vluchtelingen van alle tijden zijn, kan dit ook betekenen dat er in het Herinneringscentrum informatie wordt gegeven over bijvoorbeeld de Belgische vluchtelingenkampen (1914-1918) of vluchtelingen in deze tijd. In de statuten van Herinneringscentrum Kamp Westerbork staat dat het doel is ‘informatie te verschaffen over de historische en actuele betekenis van dit kamp, alsmede historische en actuele thema’s die daaraan verwant zijn’.
Ook wij zijn overtuigd van de uniciteit van de periode 1942-1945, en de gevoelens die daarmee verbonden zijn, in het bijzonder bij oud-kampgevangenen, nabestaanden en volgende generaties. Een eerste negatieve reactie, zeker bij hen die een directe relatie hebben met deze geschiedenis van het kamp, op een activiteit als de Nacht van de Vluchteling kan ik me voorstellen. Immers de angst voor een op misplaatste wijze gebruik maken van de unieke betekenis van de historische plek van kamp Westerbork is zeer goed te begrijpen.
Hoe Herinneringscentrum Kamp Westerbork met de uniciteit van het doorgangskamp en de plek die de andere perioden krijgen, alsook met de actuele betekenis van de met de geschiedenis van het kamp verbonden thema’s omgaat, valt te lezen in de beleidsnotitie ‘Inhoudelijk beleidskader’. Dat is voor ons werk basis, richtsnoer en kader. Dat geldt niet alleen ons zelf maar daar mogen derden zoals u ons op aanspreken. U kunt dit document, maar ook de statuten en de missie van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, vinden op www.kampwesterbork.nl en vervolgens onder Museum/Over het Herinneringscentrum/Documenten.
In 2019 is het tachtig jaar geleden dat Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork werd gebouwd. Dit jaar staan we met verschillende activiteiten, zoals een tentoonstelling en lezingen stil bij deze bewoningsgeschiedenis. De Nacht van de Vluchteling is een van die activiteiten, die we samen met Stichting Vluchteling organiseren. Deze stichting zet zich in voor ondersteuning aan vluchtelingen dichtbij huis, in de regel in de buurlanden van gebieden met oorlog, geweld en onderdrukking, zoals bijvoorbeeld de Syrische vluchtelingenkampen in Libanon. Met de Nacht van de Vluchteling wil zij geld inzamelen om hen ter plekke te helpen, waarbij het vooral gaat om noodhulp als medische zorg, voedsel en schoon water. Maar bijvoorbeeld ook aan onderwijs.
Herinneringscentrum Kamp Westerbork en Stichting Vluchteling zijn zich bewust van de gevoeligheid van de locatie en bagatelliseren op geen enkele manier de massamoorden onder het naziregime.
De Nacht van de Vluchteling zal dan ook geen feestelijk evenement worden. Het wordt een sobere en ingetogen wandeling naar Groningen waarin de lopers, onder wie veel jongeren, stilstaan bij de vluchtelingengeschiedenis van deze plek.
De Nacht van de Vluchteling heeft dan ook niets te maken met vluchtelingenbeleid en vluchtelingenopvang in ons land. En evenmin trekken wij tijdens dit evenement een parallel met de periode 1942-1945 van het kamp
Ik vertrouw erop met dit bericht inzicht te hebben gegeven in onze motivatie op te treden als startlocatie van de Nacht van de Vluchteling.
– Verklaring Dirk Mulder, directeur-bestuurder Herinneringscentrum Kamp Westerbork
