Vier jaar zonder verkiezingen en dan krijgen we toch een status quo

Vier jaar moesten we wachten op deze stembusgang. De zenuwen stonden dan ook gespannen en de onzekerheid was groot. Doordat dit de eerste verkiezingen zijn na de onuitgegeven coalitie op federaal niveau hoopten velen ook nationale trends te kunnen ontwaren. Die zijn er aan voor de moeite. De kiezer liet zich blijkbaar voornamelijk door lokale gezichten en thema’s leiden.

Werd het een groene zondag, zoals Almaci in verschillende interviews voorspelde? Groen maakte op verschillende plaatsen een grote sprong vooruit. In Leuven mogen ze tot de coalitie toetreden. In Oudenaarde flirten ze met de 20 procent. Maar in Gent kreeg het roodgroene kartel een klap van jewelste, zo erg dat er zelfs een alternatieve meerderheid op rechts mogelijk is. En in Antwerpen aten Van Besien en co de helft van sp.a op, maar dat leverde hen alleen maar meer zitjes in de oppositie op.

Breidde N-VA zijn dominantie uit naar steden en gemeenten? Niet echt. De partij van Bart De Wever houdt verrassend stand in Antwerpen, wint in Hasselt en gaat ferm vooruit in Genk en Leuven. Maar in tal van andere centrumsteden verliest N-VA een pak stemmen. Dit was niet de meest vlotte campagne ooit van N-VA, maar doordat De Wever opnieuw burgemeester wordt van Antwerpen blijft de politieke schade beperkt.

Stilaan existentiële crisis voor sp.a

Is dit de verkiezingszondag die sp.a definitief knock-out sloeg? Ook niet. Dat de socialistische partij de sjerp in Leuven behoudt, is een opsteker. Grote kans dat dat ook lukt in Oostende. Maar Hasselt en Brugge zijn voor lange tijd verloren. In Mechelen wordt sp.a verpletterd. In Antwerpen maken de socialisten deel uit van de drie traditionele partijen die samen net evenveel zetels halen als Groen. In Gent, hét zogenaamde progressieve bolwerk, houdt sp.a nog 7 zetels over. Dat is er maar eentje meer dan het zieltogende Gentse N-VA en minder dan de helft van Open VLD. De kans bestaat dat het kartel splitst en sp.a na vele jaren naar de oppositie verwezen wordt.

Open VLD zou daardoor toch nog één van de winnaars kunnen worden van deze verkiezingen met grote overwinningen in Mechelen en Kortrijk en mogelijk een burgemeester in Gent. CD&V kan enkel zeggen dat de partij standhoudt, maar dan moet je wel niet kijken naar de slechte resultaten in de meeste grote steden.

Zijn dit de verkiezingen dat PVDA doorbrak in Vlaanderen? Doorbreken is een groot woord. De linkse partij haalt wel haar objectief, namelijk een zitje in de gemeenteraad van een aantal centrumsteden. Dat lukte in Mechelen, Leuven, Gent, Turnhout, Vilvoorde en Sint-Niklaas.

PVDA is de enige nationale partij van het land en kan uitpakken met knappe resultaten in Brussel en Wallonië. In de hoofdstad speelt PVDA op verschillende plaatsen net onder de groten.

MR krijgt klappen

Dat brengt ons meteen over de taalgrens. De grootste verrassing in Brussel en Wallonië is wellicht dat de PS min of meer standhoudt ondanks alle schandalen en dat de MR klappen krijgt. Zeker in de gemeenten van het hoofdstedelijk gewest was dat niet verwacht. Ecolo doet het heel goed en wordt bijvoorbeeld in Elsene zelfs de grootste partij.

In Franstalig België en Brussel hebben kiezers het laken dus naar links getrokken. Dat is vrij belangrijk met het zicht op de verkiezingen van mei 2019. Als de MR blijft inboeten en links even sterk voor de dag komt, dan dreigen we opnieuw af te stevenen op zeer moeilijke federale regeringsonderhandelingen.

Rechts, rechtser, extreemrechts

Wie na het identitaire en racistische beukwerk van N-VA vergeten was dat er ook nog een origineel van dat soort werk bestaat, zal toch schrikken bij het bekijken van de verkiezingsuitslagen. Het Vlaams Belang behoort nog lang niet tot de geschiedenis. In Antwerpen zelf vallen de uitslagen tegen voor Filip Dewinter. Rond Antwerpen is de extreemrechtse partij springlevend. In Schoten bijvoorbeeld halen N-VA en VB samen 23 van de 31 zetels. In Denderleeuw is VB de grootste partij.

Dan is er ook nog Ninove waar Forza Ninove, de lokale VB-variant, 15 van de 33 zetels in de wacht sleepte. Militanten van het VB vierden dat met gestrekte armen. Alleen een monstercoalitie van N-VA met alle andere partijen kan het VB van het eerste burgemeesterschap weg houden.

Als N-VA stemmen verliest dan lijken die al te vaak naar Vlaams Belang te gaan. Zeker als je de provinciale uitslagen bekijkt, is dat heel duidelijk. Zowel op radicaal rechts als op links zie je daar communicerende vaten. De daling van sp.a is bijna precies even groot als de stijging van Groen. Bij N-VA en VB speelt hetzelfde fenomeen. Het idee dat N-VA de dam vormt tegen het Vlaams Belang, kunnen we nu wel definitief naar de prullenbak verwijzen. Wat deze verkiezingen opnieuw lijken te bevestigen is dat N-VA en Vlaams Belang een tandem zijn waarmee Vlaanderen steeds meer in een rechtse richting wordt getrapt. Ondanks het cordon dat – voorlopig – nog steeds standhoudt. Feit is dat Vlaams Belang nog steeds een politieke kracht is die niet te onderschatten valt en een substantieel deel van de Vlamingen weet te overtuigen. Dat De Winter na De Wever de meeste voorkeurstemmen haalde in de Scheldestad illustreert dat perfect.

Niets beslist voor 2019

Langs Vlaamse kant hebben deze verkiezingen eigenlijk geen echte winnaars opgeleverd. Er hebben geen spectaculaire verschuivingen plaatsgevonden en onverwachtse omwentelingen bleven uit. Dit waren de verkiezingen van het status quo. Voor de belangrijke verkiezingen van 2019 – federaal, regionaal én Europees – ligt alles nog open. Aan Vlaamse kant is de dominantie van N-VA nog niet voorbij. Na 2019 duurt het nog tot 2024 voor er weer een stembusgang is. De kans dat Vlaanderen de komende jaren afgeraakt van rechtse tot extreemrechtse regeringen en besturen is er na 14 oktober niet groter op geworden.

– christophe callewaert, Thomas Decreus, Helenka Spanjer en Keltoum Beltorf, oorspronkelijk verschenen bij: dewereldmorgen.be