Wie EU zegt, zegt democratisch deficit. De combinatie heeft zich gaandeweg tot een twee-eenheid ontwikkeld. Af en toe is er een poging iets aan het tekort te veranderen. Deze februari ziet er zelfs twee.
Transnationale lijsten
De eerste was een voorstel om voor een klein deel met transnationale verkiezingslijsten voor de Europese verkiezingen in 2019 te komen. De gelegenheid komt voort uit de mogelijke Brexit. Als Brexit doorgaat, vervallen 73 Britse zetels in het Europees Parlement (EP). Europarlementariërs Danuta Hübner van de Europese Volkspartij (EVP) en Pedro Silva Pereira van de Socialisten en Democraten (S&D) stelden voor 46 zetels ervan voor een pan-Europese lijst te bestemmen. 46 van de 750 europarlementariërs is slechts 6 procent en heeft het karakter van een experiment. Het grote voordeel is dat transnationale lijsten echt EU-brede programma’s moeten brengen en niet programma’s die sterk nationaal gekleurd zijn zoals in het huidige systeem van afzonderlijke lijsten per lidstaat. Met name de Franse president Emmanuel Macron heeft zich sterk gemaakt voor het experiment. Het maakt deel uit van zijn hervormingsplan voor de EU.
In een stemming op 7 februari in een maandelijkse plenaire vergadering in Straatsburg is het voorstel echter weggestemd in het EP. Hoewel Hübner lid van de conservatieve EVP is, hebben conservatieven en extreem-rechts het voorstel getorpedeerd. De EVP en de fractie van Europese Conservatieven en Hervormers (ECH) en wat kleine conservatieve fracties stemden voor het merendeel tegen. Tot de ECH behoren de Nederlandse CU en SGP, de Vlaamse N-VA, de Poolse PiS van Jarosław Kaczyński, het Duitse AfD en – o ironie – de grootste afvaardiging in de fractie komt van de Britse Tories. De sociaaldemocratische S&D, de liberale ALDE en de Groenen waren in meerderheid voor. Afwijkend van de Europese trend, maar niet bevreemdend voor het historisch conservatieve Nederland, is het stemgedrag van de Nederlandse europarlementariërs. Zij stemden in groten getale anti-democratisch (populistisch). VVD, CDA, PVV, PvdA, SP, CU en PvdD stemden alle tegen het initiatief. Alleen D66 en GL waren voor. De SGP en De Graaff van de PVV stemden niet. Opmerkelijk is dat VVD en D66 beide deel uitmaken van de ALDE-fractie en verschillend acteerden. Dit geeft meteen een voorbeeld van het manco van het huidige systeem. Het is voor de Europese kiezer onmogelijk zich een helder politiek beeld van de fracties in het EP te vormen.
Spitzenkandidatenprocedure
De tweede poging betreft de Spitzenkandidatenprocedure, de procedure waarmee de inwoners van de EU via verkiezingen rechtstreeks een potentieel krachtig mandaat geven aan de leider van grootste politieke partij. Het gaat er hierbij om zelfs iets van democratie in te perken. Alcoholist Jean-Claude Juncker was een Spitzenkandidat in 2014. Wij (EU-burgers) hebben deze man tot voorzitter van de Europese Commissie gekozen, of met andere woorden tot onbenoemde president van de EU. Dit pleit niet voor de Spitzenkandidatenprocedure. Juncker is verre van een krachtig figuur. Hij past in de politiek van de EVP – CDA en Fidesz (Viktor Orbán) behoren ertoe – waarvoor Juncker Spitzenkandidat was. Zaken behoren tenslotte volgens haar politieke principes in achterkamertjes te worden geregeld.
De Spitzenkandidatenprocedure is in ieder geval geen panacee gebleken om de Europese democratie dichter bij de burgers te brengen. Derhalve wil een aantal leden van de Europese Raad (van regeringsleiders) afzien van de procedure. Het proces zou kandidaten uit de grote lidstaten bevoordelen omdat zij in de regel kunnen rekenen op een meerderheid van hun landgenoten. De neoliberale Tsjechische premier Andrej Babiš heeft hierover verklaard dat alle lidstaten invloed moeten kunnen hebben op de keuze van Commissievoorzitter. Het argument is zwak want Juncker komt uit de op één na kleinste lidstaat Luxemburg. Een andere tegenstander van de Spitzenkandidatenprocedure is Emmanuel Macron. Hij oordeelt dat de gevestigde partijen, in concreto eigenlijk alleen de EVP, de Spitzenkandidat selecteert. Maar zolang de kandidaat van de partij met de meeste stemmen de Commissievoorzitter wordt, verloopt dit proces volgens een democratischer methode dan benoeming via politiek gekonkel in de Europese Raad.
Het EP verzet zich met hand en tand tegen opheffing van de Spitzenkandidatenprocedure. In een resolutie op 7 februari heeft het zich in grote meerderheid (457 vs 200 leden) achter handhaving van de procedure geschaard. Deze stemming laat nog een ander voorbeeld van gebrek aan democratie zien: het EP kan zo veel resoluties aannemen als het wil, ze zijn niet bindend, daarmee kan het de Europese Raad niet overrulen. Een politiek systeem waarin het parlement niet het laatste woord heeft, hoe noem je dat? Binnenkort zullen we meer weten: de Europese Raad bespreekt het thema van de Spitzenkandidaten op 23 februari op een Europese top.
Pingback: EU-top valt mee | Krapuul