Vandaag gedenken we een van de grote verlorengegane denkers van de twintigste eeuw – Gustav Landauer – Duitse, Joodse anarchist, filosoof en “profeet van de gemeenschap”, die op deze kalenderdag in 1919 wreedaardig vermoord werd door contrarevolutionaire soldaten die de Beierse Radenrepubliek omvergeworpen hebben. Die republiek, een kortstondige poging libertair socialisme ingang te doen vinden in de woelingen die volgden op de Eerste Wereldoorlog in Duitsland. Gevangengenomen en naar de binnenplaats van de Stadelheim-gevangenis gesleurd werd Landauer omsingeld door Witte soldaten die, vastbesloten de “vuile bolsjewiek” af te maken, hem met de kolven van hun geweren sloegen en tenslotte doodstampten. Nadat de nazi’s in 1933 aan de macht waren gekomen hebben ze Landauers graf, opgericht in 1925, vernield, zijn resten naar de Joodse gemeente van München verstuurd en haar de kosten laten betalen.
Het was een tragisch einde voor een man die in zijn tijd een hoog geacht literair criticus was, vertaler en geleerde, nauw verbonden aan de grote Joodse filosoof Martin Buber, redacteur van en schrijver in Der Sozialist – spreekbuis van de Socialistische Federatie – en een van de toonaangevende Europese theoretici van het anarchisme. Niet lang geleden gaf academicus en schrijver Jesse Cohn in overweging: “Als er enige rechtvaardigheid inn deze wereld was – tenminste voorzover het historisch geheugen reikt – zou Landauer herdacht worden, naast Bakoenin en Kropotkin, als een van de briljante en originele theoretici van het anarchisme”.. De historicus Paul Avrich schreef: “Hij was de invloedrijkste Duitse anarchistische intellectueel van de twintigste eeuw.” En in 1893 omschreef de Duitse politie hem als : de belangrijkste agitator van de radicale en revolutionaire beweging in het hele land”.
Hoe komt het dan dat Gustav Landauer zo goed als vergeten is?
Landauers opvatting van het socialisme was beslist niet marxistisch, zelfs niet bakoeninistisch – en het is vervolgens weggedrukt door de hoeders van het orthodoxe marxisme. Huiverig voor revolutie geloofde Landauer in plaats hiervan dat de staat alleen vernietigd kon worden door libertaire gemeenschappen op te bouwen die ons van onze kinderlijke afhankelijkheid van gezag zouden bevrijden.
Als mystiek filosoof streefde hij naar de geestelijke vernieuwing van de mensheid en was hij een profeet van de Gemeinschaft – het Duitse concept van een organische gemeenschap in plaats van de geatomiseerde staat: “Mijn huis, mijn voortuin, mijn vrouw en kinderen – mijn wereld! Op dit gevoel, op deze uitsluitende solidariteit, deze vrijwillige verbintenis, deze kleine en natuurlijke gemeenschap, zijn alle grotere organismen gebouwd.” Landauers ideeën over volksbewustzijn zouden hun grootste invloed hebben op de Joodse radicalen van de vroege twintigste eeuw, en zijn opvatting van agro-industriële Gemeinschaft zou doorslaggevend zijn voor wat wij nu herkennen als de kibboets-beweging. 1)
Landauers utopische visie van het socialisme met zijn gemeenschappen, vrije scholen en coöperatieven, verdween uit beeld in de Eerste Wereldoorlog en wat erna kwam. Toen de revolutie zich verspreidde over Duitsland, 1918-1919, nam een radicaal-socialistische regering, ondersteund door raden van arbeiders en boeren, de macht over in Beieren en verklaarde dit land, onder leiding van de Joodse socialist Kurt Eisner, tot onafhankelijke republiek. Als onvermurwbaar idealist prees Landauer de raden als de verkondigers van een niewue tijd van “actie, leven en liefde”. Op uitnodiging van Eisner werd hij de Commissaris voor Verlichting en Opvoeding. Landauer wilde de radicale ideeën van de onderwijspionier Francisco Ferrer invoeren, de Universiteit van München openstellen voor iedereen van achttien, de examens afschaffen en hij bezwoer dat “ieder Beiers kind van tien Walt Whitman uit zijn/haar hoofd zou kennen”. Maar verre hiervan werd Eisner vermoord, verviel Beieren in chaos en bevond de vredelievende Landauer zich zonder dat hij het besefte in een gewelddadige strijd om de macht die hem tot mikpunt maakte.
Even tragisch als zijn dood is de geschiedenis medeplichtig aan de misdaad van Gustav Landauers moordenaars, door zijn werk in vergetelheid te dompelen. Hij was een stoutmoedig, briljant denker die met bijna bovennatuurlijke voorkennis waarschuwde voor de barre toekomst onder het kapitalisme, en voor de gevaren van dictatoriaal socialisme.
—–
Vertaling van “kalenderblad” van Onthisdeity.
1) Avraham Yassour, Landauerkenner en kibboetznik hierover.
Een lezing onder auspiciën van Yassour in een poging Landauer in het geheel van spiritueel anarchisme, zoals het in navolging van Peter Marshall genoemd kan worden, te plaatsen.
In het Nederlands is alleen zijn Oproep tot het socialisme te vinden momenteel. Bij bol.com (u weet wel) een keur van boeken in andere talen – steun ons werk!
Speciaal aanbevolen: zijn hertaling van de geschriften van de grote mysticus Eckehart, die door de dood gered werd voor het kettergericht.
