Arnold Toynbee, Engels staathuishoudkundige, heeft zijn naam gegeven aan het Toynbee-werk, het begin van wat later welzijnswerk zou gaan heten. Werk in zijn geest spoorde studenten en academici aan zich nader te verdiepen in de situatie van wat de volksklasse werd genoemd. Dat studenten in de medicijnen in Leiden vlak bij hun studeerkamer erbarmelijke toestanden tegen konden komen was een schok. De ontmoeting, ingegeven door verlicht christelijke opvattingen, maakte het streven naar volksverheffing en naar een rechtvaardige maatschappij – het socialisme kortom – ook een zaak voor lieden uit de betere kringen. Niet uit welbegrepen eigenbelang – “cholera houdt zich niet aan buurtgrenzen” *) – maar wel degelijk uit bewogenheid.
Voor de zekerheid: studeren was in de laatste decennia van de negentiende eeuw (en trouwens tot ver in de twintigste eeuw) niet weggelegd voor mensen uit de volksklasse. Er was dus een kloof tussen de wereld van wat met een akelige term gewone mensen werden en nog worden genoemd (maar hoed u voor degenen die met die term zwaaien) en de klassen/standen waaruit de hoogopgeleiden voortkwamen (“de elite”, zelfde waarschuwing). Noem het een cultuurschok.
Combineer de confrontatie in de geest van de negentiende-eeuwse Toynbee met de bevindingen van Tolstoj over zijn ontmoeting met de volksklasse – bijvoorbeeld in zijn Wat te doen?, een vaker voorkomende titel in de Russische literatuur – en u heeft het recept voor het christen-anarchisme, mijn specialiteit. Maar de meeste intellectuelen kwamen toch bij de vrijzinnig-democraten terecht (liberalen van een uitgestorven soort, echte liberalen) of de sociaal-democraten. Niet veel bij de goddeloze anarchisten, maar toch ook daar – de “heren” stuitten daar nog het meest op argwaan en afwijzing. Tenslotte, de sociaal voelende confessionelen kan men ook niet uitvlakken.
Hier in het kort de schets van het Bondgenootschap tussen Studenten en Arbeiders van pakweg 125 jaar geleden.
Toen de Wiardi Beckmanstichting een serie over de Rode Canon had heb ik die hier met kanttekeningen gevolgd. Ik vrees dat de bronversie van de WBS moeilijk vindbaar is zoniet onvindbaar. Dat kan ook geen toeval zijn.
Dezer dagen loopt op de VARA-televisie een serie genaamd De Strijd, er hingen affiches van in de stad, die de geschiedenis van de gouden eeuw van de arbeider aankondigt. Nu ken ik de VARA van nu als gelegenheidgevers aan fascisten als Kusters en Schut, dus ik heb geen ogenblik het idee gehad dat ik er iets aan zou missen. Ik laat het dan ook aan mij voorbijgaan. Het bovenstaande filmpje, waar Christianne Smit hoofdzakelijk fish&chips eet met degene die blijkbaar de hoofdpersoon is in de serie, geldt als Achtergrond. Ik weet zeker dat Smit wel meer te vertellen heeft maar dat vindt men bij de VARA geen leuke televisie. Ik heb hierboven een schamel beetje toegevoegd. Dit maakt de VARA er van.
Arno Bornebroek schrijft er dit over:
Een groot deel van de tijd gaat op aan een Twentse nozem die op een bromfiets door het land trekt om stickers te plakken op historische gebouwen en monumenten. En als hij niet plakt dan praat hij met ooggetuigen of historici. Veel levert dit niet op. ‘Waarom staken de arbeiders?’, is de onnozele vraag van de nozem aan een deskundige, die zich op zijn beurt onthoudt van een poging niveau aan te brengen met het antwoord: ‘de arbeiders waren ontevreden’. Goh, zou het? Het is dit niveau, dat niet boven groep 8 van de basisschool uitreikt, dat de Strijd kenmerkt.
(Voor de bron van het citaat moet u hier zijn, 6 november 2015).
Fish&chips hebben hun historie waar op zich al een interessante aflevering omheen geweven zou kunnen worden als men de blik zou werpen naar het verre boze buitenland, dat “toen” (zie de namen Toynbee en Tolstoj) meetelde in Nederland. En ja, de gouden eeuw van de arbeider, van de volksklasse, van de uitgebuiten, de vertrapten – die moet echt nog steeds komen hoor. Maar de VARA zal daar allesbehalve aan bijdragen. De gouden eeuw is er voor de VARA allang geweest want het is De Partij zelf die het buurthuiswerk en de sociale voorzieningen heel sterk en sociaal afbreekt.
*) Maar het was en is een ziekte die wel met armoede samenhangt en die derhalve terug is in het Engeland van nu.
