Op deze dag in 1525 wordt bij Frankenhausen een leger van opstandige boeren verslagen door een huurlingenleger van de Duitse keurvorsten. De belangrijkste boerenleider, Thomas Müntzer, wordt gevangen genomen, dagenlang gefolterd en op 27 mei 1525 onthoofd. Daarmee komt een einde aan een opstand die de laat-feodale samenleving op haar grondvesten doet schudden. Weliswaar komt het hier en daar nog tot confrontaties tussen boeren en feodale heren, maar dat zijn niet meer dan achterhoedegevechten.
Aan het begin van de 16e eeuw bevindt de feodale samenleving in Duitsland zich in een crisis, waarvan vooral de boeren het slachtoffer zijn. De belastingen zijn torenhoog en nauwelijks op te brengen, traditionele rechten worden ingeperkt en de Rooms-Katholieke Kerk dwingt de boeren tot forse afdrachten. In feite parasiteert het hele feodale stelsel – adel, clerus, ambtenaren en patriciërs – op de arbeid van de boeren, die geacht worden het zich uitbreidende laat-feodale apparaat in hun eentje op de been te houden. Bovendien wordt het oude gewoonterecht (het Alte Recht), waaraan de boeren in het verleden rechten ontleenden door adel en clerus aan de kant geschoven. Tot overmaat van ramp worden gemeenschappelijke weide-, vis- en jachtgronden in beslag genomen. Veel boerenbedrijven zijn niet meer winstgevend. De eigenaren zien zich niet zelden tot horigheid gedwongen, wat dan weer nieuwe lasten en verplichtingen met zich meebrengt. De eisen van de boeren zijn in wezen conservatief: vermindering van de lasten, herstel van de oude rechten en een Kerk die zich niet wentelt in corruptie en de boeren niet afperst.
Die Kerk bevindt zich rond 1510 ook al in een crisis. Corruptie is alomtegenwoordig binnen de Kerk, veel geestelijken parasiteren op de bevolking en de pausen zijn eerder feodale krijgsheren dan geestelijke leiders. De onvrede met deze praktijken is wijd verbreid, niet alleen buiten, maar ook binnen de Kerk. Op 31 oktober 1517 komt de zaak op scherp te staan, wanneer de monnik Maarten Luther zijn 95 stellingen publiceert. Luthers stelling dat ieder mens ook buiten de Kerk de weg naar God kan vinden, legt een bom onder de Kerk en – potentieel – een bom onder het feodale systeem, al zal Luther weigeren die laatste conclusie zelf te trekken. Al even belangrijk is Luthers vertaling van het Nieuwe Testament in het Duits. De meeste boeren zijn weliswaar ongeletterd, maar degenen die wél kunnen lezen constateren al snel dat er voor al die lasten en cijnsen toch echt geen Bijbelse gronden bestaan. Bovendien stellen ze vast dat het Nieuwe Testament zich allesbehalve vleiend uitlaat over rijkaards.
Luther stelt dat “een christen niemands onderdaan is”. Hij doelt daarmee op de Kerk, maar de theoloog Thomas Müntzer trekt – tot grote woede van Luther – die redenering door: indien je de autoriteit van de Kerk ter discussie mag stellen, waarom dan niet de autoriteit van het wereldse gezag? Müntzer vertrekt naar Mühlhausen, waar hij oproept tot een gewapende opstand tegen zowel het kerkelijke- als het wereldse gezag. Müntzer wil geen hervorming van de Kerk, maar een revolutionaire omwenteling van de héle maatschappij en een terugkeer naar het egalitairisme van het vroege christendom. Onder het motto “alles is van iedereen” voert Müntzer in Mühlhausen een communistische samenleving in: privileges worden afgeschaft, kloosters opgeheven en goederen van de rijken worden verdeeld onder de hele bevolking. .
De haat tegen Kerk en adel is groot: in heel Duitsland verwoesten de inderhaast opgerichte boerenlegers talloze kloosters en burchten. Zover als Müntzer willen de meeste boeren echter niet gaan. Ze willen hun levensomstandigheden verbeteren en zijn eerder uit op hervormingen dan op de volledige vernietiging van de bestaande maatschappelijke verhoudingen. Enkele boerenorganisaties proberen te onderhandelen met de vorsten en zetten hun eisen op papier. Het blijkt een misrekening te zijn: de vorsten denken er niet aan serieus in te gaan op eisen als het afschaffen van lijfeigenschap of democratische verkiezing van geestelijken. Indien de boeren de gelegenheid hadden benut meer gebied te bezetten, zich beter te bewapenen en hun acties te coördineren, hadden ze de vorsten voor een voldongen feit kunnen plaatsen. Nu geven ze hen de kans zich te reorganiseren en een gewapende macht op de been te brengen.
In de maanden april en mei van het jaar 1525 komt het tot een reeks geregelde veldslagen tussen de boeren en de huurlingenlegers van de vorsten. Op een enkele uitzondering na zijn de boeren niet opgewassen tegen de professionele legers die ze tegenover zich vinden: de leiding is verdeeld, de acties worden niet of nauwelijks gecoördineerd en de boeren zijn minder goed bewapend dan hun tegenstanders. Op 15 mei 1525 komt het bij Frankenhausen tot een beslissende confrontatie. Tegenover circa 8000 opstandelingen bevinden zich 6000 huurlingen. Een wapenstilstand wordt door het leger van de vorsten verbroken. De volledig verraste boeren raken in paniek en vluchten. Het is geen veldslag maar een slachting, de meeste boeren krijgen niet eens de tijd hun wapens te pakken. De boeren vluchten naar Mühlhausen waar de huurlingen hen tot in de huizen achtervolgen en iedereen die ze aantreffen vermoorden. Zeker 6000 opstandelingen komen op 15 mei om, 300 gevangenen worden zonder enige vorm van proces op 16 mei terechtgesteld.
De leiders worden geëxecuteerd en de overlevende opstandelingen vogelvrij verklaard. Aan de aspiraties van de boeren komt voor lange tijd een einde; pas tijdens de maartrevolutie van 1848 (!) worden hun eisen ingewilligd en de feodaliteit in Duitsland formeel afgeschaft.
“Die Grundsuppe der Dieberei sind unsere Fürsten und Herrren, nehmen alle Creaturen zu ihrem Eigenthum, die Fisch im Wasser, die Vögel in der Luft, das Gewächs auf Erden muß alles ihre seyn. Aber den Armen sagen sie: Gott hat geboten, du sollst nicht stehlen. Sie selber schinden und schaben alles, was da lebt; so aber ein Armer sich vergreift am Allergeringsten, muß er henken.“ -Thomas Müntzer
Verder lezen:
– Friedrich Engels, De Duitse Boerenoorlog. Klassieke marxistische interpretatie van de Boerenoorlog.
– Voor wie wat meer de diepte in wil duiken, historicum.net. Met veel interessante links.
– Q van Luther Blissett, gratis te downloaden bij libcom.org. Adembenemende roman over de avonturen van een volgeling van Müntzer die later betrokken raakt bij de Anabaptisten en de stichting van het Godsrijk in Münster. Kan gelezen worden als klassieke schelmenroman én als allegorie over de ontwikkeling van radicaal-links sinds de woelige jaren ’60.
