Het failliet van de sociaaldemocratie is het opvallendste politieke aspect van 2017. Natuurlijk leeft ze nog en Labourleider Jeremy Corbyn in het Verenigd Koninkrijk doet het zelfs onverwacht goed. De Britse uitzonderingssituatie komt later ter sprake. Tegenover Corbyns opmars staat de algemene neergaande trend van de sociaaldemocratie. Bij de algemene verkiezingen in Nederland ging de PvdA van 25 procent naar 6 procent van de stemmen. Bij de Franse presidentsverkiezingen kreeg Benoît Hamon, de kandidaat van de Parti Socialiste, in de eerste ronde 6 procent, terwijl in 2012 François Hollande nog 27 procent had gehaald en in de tweede ronde zegevierde. In Duitsland reikte de Sozialdemokratische Partei Deutschlands bij de Bondsdagverkiezingen weliswaar nog tot 20,5 procent, ofschoon ze vier jaar eerder bijna 26 procent verwierf. Deze val wordt ook wel pasokisering genoemd, naar de ineenstorting van de Griekse sociaaldemocratische partij PASOK die in 2015 slechts 5 procent haalde, van 44 procent in 2009, via 13 en 12 procent in 2012 (2 verkiezingen).
Mohammed Saïd al-Sahaf
Het zou kunnen dat deze verkiezingsresultaten op een ongelukkige samenloop van omstandigheden berusten en dat het over enkele jaren weer een stuk beter met de sociaaldemocratie gaat. Om dat uit te zoeken heeft de website Social Europe in samenwerking met de Friedrich Ebert Stiftung een aantal vooraanstaande sociaaldemocraten en aan de sociaaldemocratie gelieerde personen gevraagd hun licht op de kwestie te laten schijnen. In het algemeen roepen de artikelen een déjà vu-gevoel op. Ze doen denken aan Mohammed Saïd al-Sahaf, de perswoordvoerder van Saddam Hoessein, die met het geluid van Amerikaanse tanks en bombardementen op Bagdad op de achtergrond nog steeds volhield dat de strijd voor het Iraakse regime voorspoedig verliep. Wat betreft de sociaaldemocratie erkent men weliswaar problemen, maar niemand stelt in een analyse de echte complicatie centraal. Slechts Neal Lawson refereert er in een bijzin aan: ‘Tegenwoordig ondermijnen globalisering en financialisering de oude manieren van sociaaldemocratisch handelen om gelijkheid te bereiken fataal.’ In Waarom dendert de sociaaldemocratie bergafwaarts? heb ik dat fenomeen uitgebreider geanalyseerd. De getoonde struisvogelattitude van de ondervraagden stemt echter niet optimistisch voor de sociaaldemocratie.
Martin Schulz
Soms zijn er sociaaldemocraten die de sociaaldemocratie willen verheffen, uit haar impasse willen halen. Zoals de Duitse partijleider van de SPD Martin Schulz dat trachtte met zijn oproep tot de federale ‘Verenigde Staten van Europa’. Maar Schulz’ idee is onvolwassen. En het heeft sowieso geen breed draagvlak onder sociaaldemocraten. Zo heeft Jeroen Dijsselbloem (PvdA), ex-minister van Financiën, die vooral bekend is geworden als schoothondje van de Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble (CDU), Schulz’ gedachtegang als contraproductief gekwalificeerd. Volgens de Nederlander is een verzorgingsstaat onderdeel van de nationale identiteit. Die opvatting vat de kern van de mainstream sociaaldemocratie uitstekend samen: een oplossing waarbij de nationale identiteit een knauw krijgt, is geen oplossing. Die bekrompen attitude stemt niet optimistisch voor de sociaaldemocratie.
Jeremy Corbyn
Ondanks alle achteruitgang van de sociaaldemocratie is er niettemin het hoopvolle optreden van Jeremy Corbyn. De Labourpartij doet het in de peilingen steeds beter en de partij lijkt de volgende verkiezingen te zullen winnen. Met een programma uit de jaren vijftig of zestig laat ze optimisme opleven. Maar Corbyn zit met een groot dilemma: wat te doen met Brexit? Als het werkelijk tot een Brexit komt en hij met de Labourpartij een links programma wil uitvoeren, zal het grootkapitaal weinig genegen zijn tot investeringen in Groot-Brittannië. En de geïsoleerde positie van een uit de EU gestapt land komt er sowieso al bij. Een snel verslechterende economische situatie zal de kiezers enorm en wellicht voorgoed teleurstellen in Labour. Komt het niet tot een Brexit, dan zal de EU linkse hervormingen zo veel mogelijk saboteren. Het verhaal van de trojka en Griekenland, waarover Yanis Varoufakis een onthullend boekje heeft opengedaan in Volwassenen onder elkaar, heeft grote kans navolging te krijgen ten aanzien van een linkse regering in het Verenigd Koninkrijk. Een patriottische sociaaldemocratie dapper strijdend tegen het internationale grootkapitaal zal weliswaar steun krijgen voor haar heldhaftigheid maar is niet iets waarvan de zwakkeren in de samenleving veel baat hebben.
