Zombie Brexit

Feitelijk is Brexit er nog steeds, maar eigenlijk is hij dood. Zombie Brexit is een toepasselijke benaming voor de huidige situatie. Die is aangebroken door het uiteindelijk formuleren van een scheidingsvoorstel door de Britse premier Theresa May. Deze scheiding van het VK van de rest van de EU behelst uitstel van de directe, harde gevolgen. Tot minstens 31 december 2020 blijft bijna alles zoals het was. De tijdsspanne van de formele Brexit op 29 maart 2019 tot aan 31 december 2020 valt onder de zogeheten transitieperiode. Bovendien kan die overgang nagenoeg eindeloos worden verlengd. In het scheidingsdocument is geformuleerd dat een gezamenlijk overgangscomité steeds de transitieperiode voor één of meerdere jaren kan verlengen. Over het einde aan de mogelijke verlengingen wordt in de toekomst besloten.

Een belangrijk punt in de deal is voorts de grens tussen (zuidelijk) Ierland en Noord-Ierland. Niemand wil een harde grens tussen de twee gebieden. Zo’n grens zal brandstof zijn voor het conflict tussen ‘katholieken’ en ‘protestanten’, waarbij de armsten voor het merendeel tot het katholieke kamp behoren. Maar de heersende Noord-Ierse elite wil zeker geen grens tussen het Ierse eiland en Groot-Brittannië. Als compromis is uitgedokterd dat voor met name landbouwproducten extra douanecontroles in de Noord-Ierse havens moeten plaatsvinden alvorens ze op transport naar Groot-Brittannië kunnen. Dat is tegen de zin van de DUP, de Noord-Ierse ultraconservatieve partij die May steunt. Maar voor macht, die ze voorheen nooit bezat, blijft ze wellicht achter May staan.

Korte termijn
Mocht May’s voorstel door het parlement komen, dan komt er formeel een Brexit. Maar op den duur zullen de Britten zich toch weer aansluiten bij de EU want voortgezette afzondering houdt een blijvende economische achterstand voor het VK in. Dat is winst voor de EU, weliswaar op langere termijn. Opnieuw aansluiten betekent verlies van de door Margaret Thatcher bevochten korting op de financiële bijdrage aan de EU.

Waarschijnlijker is dat May’s kabinet valt. Er zijn na de presentatie van het huidige voorstel direct twee ministers en twee onderministers vertrokken. Als May’s plan in haar kabinet al zo omstreden is, zal het onder de parlementariërs op nog meer weerstand kunnen rekenen. Het parlement heeft uiteindelijk het laatste woord over de deal. Daarin is bijvoorbeeld steun voor haar van de DUP, waarop May leunt voor een parlementaire meerderheid, zeer onzeker. De DUP heeft tot voor kort altijd herhaald dat Noord-Ierland dezelfde status moet blijven behouden als Groot-Brittannië. De deal verandert die status enigszins vanwege de extra douanecontroles.

Na May
Als May gedwongen is nieuwe verkiezingen uit te schrijven, dan is de keuze nog slechts tussen een harde Brexit en alsnog blijven. De EU zal niet opnieuw onderhandelen over de deal. Snel moeten dan keuzes openbaar worden gemaakt waaraan tot nog toe voorbijgegaan is. Een harde Brexit geeft de economie een fikse optater. Maar Brexit alsnog intrekken staat op gespannen voet met de uitkomst van het referendum.

Voor links geeft Brexit hoe dan ook stof tot heroriëntatie. Een exit van een lidstaat uit de EU, ondanks de opportunistische voorspelling in 2012 voor Nederland van Lombard Street Research, is een optie van bloed, zweet en tranen. Zonder oorlogsdreiging is daartoe geen bevolking bereid. Maar als Brexit een uiting is van onvrede over de EU, verdwijnt met het fiasco van Brexit die ontevredenheid niet. Want burgers willen transparant en democratisch kunnen meebeslissen over politieke besluiten. Zolang er een groot democratisch tekort in de EU is, blijft de onvrede. Als de EU de rug toekeren te grote kosten met zich mee brengt, dan komt het alternatief van hervorming van de EU weer duidelijker in zijn urgente perspectief te staan.