Ze’ev Sternhell, een groot kenner van de wortels van het fascisme, fervent tegenstander van de bezetting en kolonisatie van de Palestijnse gebieden, en iemand die waarschuwde dat Israel nu in veel opzichten lijkt op het Frankrijk (Europa) van rond 1940, is gisteren overleden. Hij was 85.
Sternhell had een verleden dat sterk bepaald werd door het fascisme. Hij werd geboren in Przemysl in Polen, waar zijn moeder en zuster door de nazi’s werden vermoord (zijn vader stierf kort daarvoor een natuurlijke dood). Zelf werd hij uit het getto gesmokkeld en overleefde hij de oorlog met een valse christelijke identiteit. Op 11-jarige leeftijd belandde hij dankzij het Rode Kruis in Frankrijk, maar vijf jaar later emigreerde hij naar de nieuwe staat Israel.
Hij studeerde politieke wetenschappen, promoveerde in Frankrijk, werd hoogleraar aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem en ontpopte zich als een groot kenner van de oorsprong van het fascisme,de ideologie die zo bepalend was geweest voor zijn leven. Enkele van zijn boeken zijn – La Droite Révolutionnaire 1885-1914. Les origines Françaises du Fascisme (Paris: Éditions du Seuil), 1978; – Ni Droite, Ni Gauche. L’Idéologie Fasciste en France (Paris: Éditions du Seuil), 1983, (Vertaald als Neither Right Nor Left. Fascist Ideology in France (Berkeley: University of California Press, 1985), en – The Birth of Fascist Ideology (Princeton: Princeton University Press, 1994). Third printing and first paperback printing, 1995.
In zijn werk gaf hij aan dat fascisme zowel linkse als rechtse wortels had die veel wijder waren vertakt dan tevoren was aangenomen, en een product van de grote veranderingen die Europa onderging in het begin van de20ste eeuw. Zijn inzichten hadden een belangrijke invloed op de manier waarop gewoonlijk naar anti-liberale en anti-democratische ideologieën werd gekeken.
In de jaren ’90 stortte hij zich op een nieuw onderwerp, de wordingsgeschiedenis van het Israelische ”socialsme”. Het resulteerde uiteindelijk in Aux Origines d’Israël (1904-1948). Entre nationalisme et socialisme (Paris: Fayard, 1996). Paperback ed. met nieuwe epiloog, Gallimard (coll. Folio – Histoire), 2004. En de vertaalde versie: The Founding Myths of Israel: Nationalism, Socialism and the Making of the Jewish State (Princeton: Princeton University Press, 1997). Third printing and first paperback ed., 1999.
In dit werk demonstreerde Sternhell dat het Israelische socialisme van de Arbeiderspartij van Ben Gurion in feite een ”nationaal socialisme” was geweest, en woord dat hij overigens ”om voor de hand liggende redenen’ ‘zoals hij schreef , vermeed te gebruiken. Hij beschreef de zionistische socialistische variant als meer een verhikel voor het vestigen van een staat en een systeem om die te besturen, dan als een politiek linkse ideologie. Het was ook een ongenadig kritische benadering van het ondemocratische karakter van de partij van de stichters van de staat.
Sternhell bleef desondanks behoren tot de erkende elite. In 2008 kreeg hij de Israel Prize, de hoogste Israelische onderscheiding. Sternhell was verder reserve officier, die in de oorlogen van ’56, ’67 en 73 had meegevochten en iemand die zichzelf ”waarschijnlijk dom genoeg”, zoals hij zei, zionist bleef noemen. Maar tegelijkertijd waarschuwde Sternhell herhaaldelijk dat geen enkele staat, ook Israel niet, immuun is voor het virus dat destijds in Europa het fascisme verbreidde. Mede om die reden was hij ook mordicus tegen de bezetting en de nederzettingen.
In een recent interview met Haartez zei hij: ”What’s happening now in the territories is not Zionism, it’s a nightmare of Zionism. If the result is one state here, between the sea and the Jordan River, there will either be a devastating civil war or an apartheid state. In both cases, the Zionist state as I understand it and as I want it, will not exist. There will be something else here. My consolation is that I will not be around to see it.”
– Eerder verschenen bij Abu Pessoptimist
Om technische redenen is de voornaam Ze’ev in de titel niet correct weergegeven. Excuses.
Uitgelichte afbeelding: By Alexander Böhm – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=52004688
