De massamens is door de Spaanse filosoof José Ortega y Gasset beschreven in zijn wereldberoemde boek ‘De opstand der horden’. De karakterisering van deze massamens: één trek van zijn wezen is de vrije ontplooiing van zijn begeerten en driften, en een tweede kenmerkende eigenschap is zijn ingeboren ondankbaarheid ten opzichte van al hetgeen dat zijn bestaan zo heeft vergemakkelijkt. De beide trekken zijn de bekende eigenschappen van het verwende kind. Het verwacht continu steeds meer. Is er een breuk in de waan dat zijn wereld morgen nog rijker, nog volmaakter en nog grootser zal zijn, dan voelt dat als schoffering, tot het gevoel slachtoffer te zijn van de ander: van de politiek, de intellectuele elite, de buitenlander die hier komt potverteren, of van wie dan ook die op een ongelukkig moment als schuldige kan worden aangewezen voor dit gefrustreerd bestaan. Uiteraard krijsen massamensen vooral in tijden van crisis als verwende kinderen.
Kleine kinderen geloven in sprookjes, misschien niet volledig maar voor een aanzienlijk deel wel. Verwende massamensen doen niet anders. Een getalenteerde sprookjesverteller kan hen dan ook vangen als een rattenvanger van Hamelen; ze lopen simpelweg kritiekloos achter hem of haar aan. De sprookjesverteller is hun profeet. Showman Pim Fortuyn slaagde met vlag en wimpel voor het profetenexamen. De adoratie van zijn volgers overschreed die van groupies. Maar ook minder talentvolle profeten kunnen hun slag slaan. Geert Wilders lukt het kunstje eveneens.
De truc is stompzinnigheden te presenteren als aantrekkelijke opties. Wilders wilde de koran verbieden. Daarmee het sprookje leven inblazend van het almachtige Nederland dat het heilige boek van meer dan een miljard mensen buiten kan smijten. Dat hij het opneemt tegen de grootste profeet, tegen Mohammed, getuigt overigens van geslepen hoogmoed of eigenlijk hybris. Alleen een idioot verzint zoiets, maar als je dat serieus meent, moet je nog groter dan Mohammed zijn. En een uittreden van Nederland uit de EU, die de volkswil van de Nederlanders veronachtzaamt, dist hij op als een politiek ei van Columbus. Dit terwijl Nederland al kreunt bij ieder economisch zuchtje van grote broer Duitsland. Ik pas na de twee grootste bêtises. Krapuul puilt echter uit van verslagen van overig gezeik, zoals recente Kamervragen naar aanleiding van bezoeken aan vluchtelingenkampen van Dennis van der Geest.
Na WO-II is gepoogd de psyche van de massamens gedetailleerd in kaart te brengen, met name door leden van de Frankfurter Schule. Onder leiding van Theodor Adorno werd de F-schaal (fascismetest) ontwikkeld. Personen die hoog scoorden op de F-schaal, dus fascistoïde ideeën aanhingen, bleken gemiddeld minder educatie te hebben dan de rest. Het advies was duidelijk: meer scholing. De mislukking van de Frankfurters tekent zich heden af. Iedereen leert zich suf, een groot deel ligt de rest van zijn leven krom om studieschulden af te betalen, maar sociale intelligentie laat zich niet aanleren.
Misschien slijpt de tijd de ankers van de massamens weg. Een massamens voelt zich pas mens in een massa gelijkgestemden, waar iedereen gelooft in god, in de paus, in Mohammed, in Hare Krisna, of wat de omgeving dan ook bezielt. Toenemende globalisering vernietigt evenwel de traditionele massa, doet iedereen door elkaar krioelen, er is geen houvast meer. De massa wordt amorf, wordt willekeurig iedereen in plaats van de aloude groep gelijkgezinden. Zo kent Brazilië geen profeet à la Wilders. In die situatie rest het verwende kind niets anders dan volwassen te worden en de mix van mensen en meningen als dagelijkse realiteit te accepteren.
