Waarlijk, een grootse dag! Het kabinet mag trots zijn. Het aantal van tienduizend dagelijkse corona-besmettingen is bereikt, ja overschreden. Waarin een klein land groot kan zijn: in misdaden tegen de eigen bevolking. Natuurlijk, Jaap van Dissel en andere anti-gezondheidsbureaucraten in en om RIVM en OMT mogen delen in de eer. Zij hebben de kletspraat geformuleerd aan de hand waarvan de politici hun weigering om de pandemie te bestrijden hebben kunnen inkleden als zijnde ‘wetenschappelijk gefundeerd’. ¡Que Se Vayan Todos!
Besmettingen dus, 10.007 gemeld in een enkel etmaal. ‘Dat zijn er 726 meer dan er gisteren werden gemeld’. Lekker tempo, mensen! Het aantal corona-mensen dat in een ziekenhuis werd opgenomen, groeide met 10 tot 248. Op intensive care (IC) liggen nu 472 mensen als corona-patiënt. Dat is met tien gedaald, maar dat is nauwelijks geruststellend. ‘Bij het RIVM werden gisteren 47 doden gemeld’, eentje meer dan gisteren. Tot zo ver de NOS.(1) Twee mensen zijn intussen naar IC’s in Duitsland overgebracht,(2) een ander signaal dat de Nederlandse zorg opnieuw bezwijkt onder de toename van het aantal corona-besmettingen.
Intussen is er ook alweer enkele weken sprake van oversterfte, van meer sterfgevallen dan gemiddeld in andere jaren. Er stierven volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) iets boven de 3200 in week nummer 42 (12 – 18 oktober). ‘Dit is ruim 200 dan een week eerder (…) De sterfte is daarmee bijna 400 hoger dan verwacht voor deze periode. De hogere sterfte valt samen met de opkomende tweede golf van de corona-epidemie in Nederland.’ Ga er maar vanuit dat die oversterfte niet alleen met die pandemie samenvalt maar ook rechtstreeks samenhangt.
Kwaadaardige schertsvertoning
Heel veel van deze mensen hadden niet dood hoeven gaan. De meeste mensen die nu in het ziekenhuis liggen, hadden daar niet terecht hoeven komen. De meeste mensen die op IC verblijven, hadden daar niet hoeven te belanden. En bijna al die mensen die – de laatste tijd met duizenden per etmaal – besmet zijn geraakt, met ziekte en mogelijk dood als vooruitzicht, hadden helemaal niet besmet hoeven raken. Besmet raken, ziek worden, in ziekenhuis en IC terecht komen, overlijden: het zijn gevolgen van minstens criminele nalatigheid op grote schaal.
Die nalatigheid bestaat uit meerdere onderdelen. Er is de weigering om adequate maatregelen te nemen om de virusverspreiding af te remmen toen die merkbaar begon te stijgen, in augustus en vooral september. Geneuzel met horeca-openingstijden, aangevuld met vermaningen richting de bevolking: het virus was, geheel voorspelbaar, niet erg onder de indruk. Pas toen de zaak al verregaand uit de hand was gelopen in oktober, ging de horeca dicht en kwam er zicht op mondkapjesplicht in publieke ruimte.
Die mondkapjesplicht trouwens had niet zo’n krampachtige toestand hoeven zijn als het RIVM niet vanaf het begin van de coronacrisis die dingen had afgedaan als overbodig en zelfs schadelijk. Als vanaf maart iedereen stelselmatig was aangemoedigd om die dingen op te doen, en als Van Dissel zijn onverantwoordelijke waffel had gehouden als hij er niets zinnigers uit had weten te persen dan ‘schijnveiligheid’, dan liepen we nu al maanden allemaal met een mondkapje en was de zaak aanzienlijk minder de spuigaten uitgelopen.
En als GGD’s niet stelselmatig hadden ‘afgeschaald’ toen aan het begin van de zomer de besmettingen teruggelopen waren, had het noodzakelijke opschalen niet zoveel gedoe gekost. Dat afschalen was beleidskeus. Want ja, je kunt contactonderzoekers natuurlijk niet laten duimendraaien als er even een tekort aan besmette mensen is. Kost allemaal geld, nietwaar?
Nu is er dus weer een lockdown, of beter gezegd een slap aftreksel van een lockdown. In die lockdown zit een gapend hiaat waardoor het virus zich ongebreideld verder verspreidt: de scholen worden koste wat kost opengehouden. Veel kinderen zijn bang, om besmet te raken, om ouders en docenten te besmetten. Docenten staan angstig voor de klas. Ouders en verzorgers maken zich zorgen. Maar ja, levens zijn minder belangrijk dan dreigende leerachterstand. Gezondheid moet achteraan plaatsnemen, werk en productie gaat voor. Thuisblijvende kinderen moeten immers worden opgevangen, dan moeten ouders wegblijven van hun werk, bij thuiswerk komt de productiviteit in gevaar als kinderen om het bureau dartelen.
Allemaal dingen die je natuurlijk niet moet willen als maatschappij waar productie, rendement, ‘De Economie’ vereerd worden als de Oppergod. Aan die Oppergod van Geldelijk Gewin offeren Rutte en De Jonge de schoolgaande jeugd, hun ouders en verzorgers, en hun docenten. De offerandes nemen de vorm aan van steeds nieuwe besmettingen. En dan kun je kroegen sluiten wat je wilt, die besmettingen verspreiden zich verder in de maatschappij. Scholen open houden betekent pandemie gaande houden. Op die manier is de lockdown een kwaadaardige schertsvertoning, een doen-alsof.
Mislukking is een keuze
Vanwaar deze onwil, deze weigering van het kabinet om eens echt aan pandemiebestrijding te gaan doen? Het betreft een politieke keuze voor een bepaalde strategie. Het idee is dat het onmogelijk, of althans veel te ingrijpend, is om te doen wat nodig is tegen de pandemie: strakke inperking van virusverspreiding door mensen te weerhouden in groepen samen te komen, intensief fysiek contact te hebben en aldus het virus kans te geven van mensen tot mens over te springen. Dat vergt het stilleggen van een zo groot mogelijk deel van de economie en van de maatschappelijke bedrijvigheid: Niet alleen horeca, maar veel fabrieken zouden stilgelegd dienen te worden, en dus nadrukkelijk ook het onderwijs. De ondernemersklasse zit niet op deze ontwrichting te wachten.
Maar pandemiebestrijding vergt nog iets: systematisch opsporen van besmettingen, isoleren van zieke en besmette mensen zodat zij niet meer aan verdere virusverspreiding bijdragen; opsporen van mensen die met besmette mensen in contact zijn geweest om daar ook besmettingen op te sporen en die te isoleren, etcetera. Testbeleid dus, gevolgd door indringend contactonderzoek en het isoleren van besmette mensen. Dat is niet enkel nodig om ‘zicht op het virus’ te houden, zoals dat sierlijk heet. Het is nodig om de verspreiding van het virus veel gerichter tegen te werken dan enkel met algemene contact-afremmende maatregelen zoals lockdowns. Sterker: landen die tijdig met dit type test-, traceer- en isoleerbeleid (TTI) waren begonnen, slaagden er in om de pandemie zonder landelijke lockdown te bedwingen, of hadden hooguit eenmalig een lockdown nodig om tijd te winnen om dat TTI adequaat op poten te krijgen. Want TTI werkt bij een beperkt aantal besmettingen. Als dat aantal te hoog wordt, is het amper nog te doen. Dan moet je eerst dat aantal hardhandig omlaag duwen. Dat is de zin van lockdowns – maar als je vervolgens het TTI niet op orde brengt, moet je die lockdowns eindeloos volhouden of herhalen na nieuwe uitbraken. Waarom zouden mensen dat accepteren, als de regering precies van datgene wat een eerste lockdown nog een beetje te verteren kan maken – het vooruitzicht van adequate TTI – zo’n onbeschrijfelijke bende maakt?
Maar waarom die onbeschrijfelijke TTI-bende? Dat is nalatigheid, niet louter incompetentie en overmacht. En de nalatigheid heeft redenen ook. Adequate TTI vergt dat GGD’s – decennia lang uitgekleed wegens bezuinigingen – weer worden opgebouwd. Adequate TTI vergt een gezondheidszorg die mensen daadwerkelijk beschermt en daartoe voldoende gefinancierd wordt. Adequate TTI vergt een zorg die niet op just in time basis is toegerust, maar adequate reserves heeft, dus systematisch ‘overcapaciteit’. Dat zou een breuk met neoliberaal beleid betekenen, want in zulk beleid moet alles op een koopje en dus op een zo laag mogelijk niveau. Een hoger niveau vergt een te groot beslag op collectieve middelen, op belastinggeld, en dat mag dus niet van ondernemend Nederland. Bovendien wekt zo’n aanpak verwachtingen: dat de maatschappij zorg garandeert voor iedereen. Precies aan dat soort verwachtingen maken neoliberale beleidsmakers maar wat graag een einde. TTI wordt dus niet serieus genomen omdat de infrastructuur die er voor nodig is, een inbreuk op het neoliberale model betekent. Iets soortgelijks geldt voor de beschamend lage IC-capaciteit in Nederland. Die is afgestemd op de alledaagse situatie, een toestand zonder rampen en plotseling uitbrekende epidemieën dus. Ook dat is een neoliberaal kostenverhaal. Mislukking is een keuze, een liberale keuze om precies te zijn.
Het Nederlandse kabinet kiest er dus voor om het coronavirus niet gericht via TTI te bedwingen. Het Nederlandse kabinet kiest ervoor om de intensieve ziekenhuiszorg op een schandelijk laag aantal patiënten af te stemmen. Het Nederlandse kabinet kiest ervoor om, als het dan uit de hand loopt, eindeloos te treuzelen om vervolgens met lockdowns te komen waar zulke grote gaten in zitten dat het virus vrijwel ongehinderd verder wordt verspreid. Vervolgens spreekt hetzelfde kabinet de bevolking vermanend toe: wij hebben ons weer niet aan De Maatregelen gehouden! Zo schuiven Rutte en De Jonge hun verantwoordelijkheid op ons af.
Maar wij zijn niet degenen die de GGD’s hebben stuk bezuinigd. Wij zijn niet de mensen die het aantal ziekenhuisbedden decennia lang omlaag hebben gebracht. Wij zijn niet de mensen die het testen zo omslachtig en tijdrovend hebben gemaakt dat mensen een enorme drempel over moeten om er zelfs maar aan te beginnen. Wij zijn niet degenen die leerplichtambtenaren op ouders afsturen die hun kinderen uit besmettingszorg thuishouden. Velen van ons doen al maanden ons best om afstand te houden, een mondkapje te dragen, afspraken af te zeggen of naar online-regionen te verplaatsen. Velen van ons doen al systematisch aan shelter at home waar we kunnen. Even een reminder: lang niet iedereen heeft een home waar je een beetje adequaat in kunt shelteren. Inzet tegen de pandemie hoort dan ook inzet voor een woning voor iedereen met zich mee te brengen. Zodat iedereen ook echt kan shelteren, zodat het aantal ontmoetingen en daarmee besmettingsmomenten, drastisch omlaag kan worden geduwd. Politici en bestuurders echter jagen ons naar ons werk, jagen onze kinderen naar school, jagen ons het gevaar in. Politici pretenderen aan pandemiebestrijding te doen. Wat ze vooral bestrijden is het welzijn en de gezondheid van een bevolking die moedwillig aan de pandemie wordt blootgesteld. Er zijn machtige mensen voor aanzienlijk minder uit kastelen verdreven.
Het virus indammen van onderop
Wat zou ons antwoord dienen te zijn? Er is een strategiewijziging nodig: van het huidige pappen-en-nathouden – ‘mitigatie’, met een duur woord – naar stelselmatig indammen van de pandemie. Dat is wat Containment Nu al maand na maand naar voren brengt. Dat is wat nu ook het Red Team – een groep serieuze wetenschappers die het beleid van onderbouwde kritiek voorziet – in een kraakhelder nuttig stuk(4) bepleit. Het virus moet in de redenering van Containment Nu en het Red Team worden bedwongen door adequaat TTI-beleid. Om dat mogelijk te maken zijn in deze visie nu kortstondige strenge lockdownmaatregelen nodig, inclusief schoolsluiting en mondkapjesplicht. De pleidooien hebben grote overtuigingskracht.
Maar ze hebben ook een groot manco: de regie blijft in deze argumentatie veelal in handen van de overheid, van het kabinet. Precies van een overheid die in de greep is van neoliberalisme is geen heil te verwachten. Precies van dit kabinet is een draai naar containment, naar indamming, volstrekt ongeloofwaardig. Staat en regering zullen de draai niet maken. En als ze de draai al maken, wie zal ze nog geloven? Wie zal ze vertrouwen als ze eindelijk eens effectieve maar niet altijd aangename maatregelen treffen? Ik niet. De staat verdrukt, de wet is logen, aldus het tweede couplet van de Internationale. Aan die oude waarheid verandert een pandemie niets.
Ik stel een andere aanpak voor: indamming van onderop, vanuit individuen en in maatschappelijke organisaties zelf. Zelf besmettingsrisico’s gericht en doelbewust terugbrengen, tot zo dicht mogelijk bij nul als mogelijk is. Shelter at home bijvoorbeeld. Dat doen velen van ons al, dat kunnen we uitbreiden en verder aanmoedigen. Voor mondkapjesdracht geldt iets dergelijks. Maar het gaat om veel meer.
Die scholen bijvoorbeeld. Kabinet en schoolbestuurders doen alles om ze open te houden. Het is aan docenten, ouders/verzorgers en leerlingen zelf om sluiting te forceren, niet pas als de besmettingen op school oplopen, maar sowieso. Een schoolstaking dus, georganiseerd door docenten, met steun van scholieren en verzorgers/ouders. Terwijl de scholen stilliggen, kan het verbeteren van ventilatie op gang gebracht worden. Docenten kunnen intussen plannen maken voor half zo grote klassen, lessen in veel kleinere groepen waarin afstand houden veel makkelijker wordt. In een later stadium kunnen scholen weer open, maar dan verantwoord en veilig – en pas als docenten, leerlingen en ouders dat zelf verantwoord vinden. Zij – en niet onderwijsminister Slob – horen de zeggenschap te hebben, het laatste woord hierin.
Wat met de scholen kan, kan in principe in de hele maatschappij. Stilleggen door het personeel, overal waar mensen te dicht bij elkaar komen in te grote groepen. Shut down van onderop in plaats van lockdown van bovenaf. Dat is de ene kant van indamming-van-onderop: we kunnen de virusverspreiding doorbreken door zelf, gezamenlijk, in georganiseerd verband, die maatschappelijke activiteiten waar die verspreiding plaats vindt stil te leggen of zodanig te reorganiseren dat afstand houden geen moeite kost en goede ventilatie de norm is. Feitelijk heb ik het over een algemene staking om ons te verdedigen tegen dat virus en tegen een ondernemersklasse en politiek bestuur die ons aan dat virus uitleveren.
Vergezichten ter oriëntatie
Maar dan is er een andere kant: de gezondheidszorg zelf! Je kunt niet op doe het zelf basis contactonderzoek en IC-zorg regelen. Je hebt daar expertise voor nodig, en instellingen die op die basis zijn ingericht. Hoe ziet containment – indamming dus – van onderaf er rond dit soort zaken uit? Het minste hier is: adequate voorzieningen en bijbehorende financiering eisen en afdwingen. De uitgeklede GGD’s moeten weer worden aangekleed, en daar moet budget voor komen. Per direct. Het aantal ziekenhuis- en IC-bedden moet omhoog, structureel. De druk die kant op dient van onderop komen: van personeel in de gezondheidsinstellingen zelf, mensen die nu onder enorme druk staan en enorm hun best doen. Ze zijn met te weinig, ze zijn onderbetaald. Dat moet veranderen, voordat ieder personeelslid er overspannen de brui aan geeft. Personeelsacties, krachtig ondersteund door patiënten en potentiële patiënten – wij allemaal! – zijn hier aan de orde. Meer handen aan het bed, meer testers, meer contactonderzoekers, en allemaal met fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden en baanzekerheid. Dat gaan we niet cadeau krijgen. Dat vereist strijd.
Maar het gaat verder. Nu zijn de gezondheidsinstellingen – GGD’s, ziekenhuizen, testlocaties – een soort mengsel tussen ondernemingen en bureaucratische overheidsinstanties. De uiteindelijke zeggenschap ligt op ondoorzichtige wijze bij ‘de markt’, maar tegelijk ook bij politieke autoriteiten – deels het kabinet, deels gemeentebestuurders die bijvoorbeeld de GGD’s aansturen. Al die instellingen dienen uit handen van politici, overheidsbestuurders, managers en ‘de markt’ getrokken te worden, en wel door de personeelsleden zelf. Het GGD-personeel samen runt de GGD’s. De verplegenden, verzorgers, artsen, schoonmakers en administratiepersoneel gezamenlijk besturen de ziekenhuizen. Zelfbestuurde gezondheidsinstellingen vormen samen coördinerende organen om voor afstemming te zorgen.
Voordeel van dit alles is dat de zorg dan bestuurd wordt door degenen voor wie zorg het middelpunt van hun activiteit is, en niet door winstmakers en managers en politici. En geloof het of niet, de mensen die dan de zeggenschap hebben, hebben tegelijk jouw welzijn en gezondheid op het oog. Daarom werken ze immers in de zorg. Niemand gaat in de verpleging vanwege het geld. En zelfs bij hoog betaalde actie betwijfel ik zelf of dat inkomen destijds echt de belangrijkste reden was om aan een dure en zware studie medicijnen te beginnen.
Gezondheidsinstellingen dienen tegelijk ingebed te worden in een maatschappij waarin op soortgelijke wijze zelfbestuur op poten wordt gezet, in buurten en wijken, in instellingen en bedrijven en natuurlijk ook in scholen. De verantwoordelijkheid om de zorginstellingen van adequate hulpbronnen te voorzien, komt dan in die zelfbesturende maatschappij te liggen. Je kunt je prima voorstellen dat de wijk- en buurtraden van een stad gezamenlijk de verantwoordelijkheid nemen voor de GGD en de ziekenhuiszorg in die stad, zoals de gemeente dat nu enigszins doet. Omdat het dan echter gaat om daadwerkelijke zorg waar we baat bij hebben, zal de bereidheid om die hulpbronnen beschikbaar te stellen er ook wel zijn. Als de winst en de managersmacht er uit gaat, komt de weg naar een maatschappelijk van onderop aangestuurde zorg – zonder geldvretende markt en zonder crimineel nalatige overheid – open te liggen.
Dit zijn natuurlijk vergezichten. Dat is niet zomaar eventjes tijdens de tweede coronagolf op poten gezet. Hoe helpen dit soort vergezichten in het hier en nu tegen corona? Het is niet onmiddellijk helemaal te verwezenlijken. Maar het geeft wel iets van een richting in onze aanpak. Het helpt onze oriëntatie. Het helpt ons denken uit de fuik waarin we onze steeds indringender smeekbedes maar blijven richten op een overheid die niet kan en een kabinet dat niet wil. Het betekent dat we in gesprek gaan met mensen uit de zorg zelf: jullie vechten tegen dat virus, hoe kunnen we helpen? Jullie proberen dwars tegen de asociale prioriteiten van kabinet en RIVM, toch nog contactonderzoek te doen. Wat hebben jullie nodig om dat beter te kunnen doen?
Het betekent ook: elk initiatief toejuichen en steunen van onderop, van binnenuit. Alex Friedrich bijvoorbeeld, die in Groningen al in het voorjaar wel uitvoeriger ging testen, dwars tegen de richtlijnen van het Ministerie van Volksgezondheid in.(5) Dat was een initiatief van binnen uit, genomen door iemand die niet keurig wachtte tot het beleid verbeterd werd. Iemand die initiatief nam. Iemand die op dit punt handelde als serieuze anarchist, niet als gezagsgetrouwe manager. Dat ging richting de containment van onderop zoals die volgens mij hoog nodig is.
Tegen de tweede golf zijn we daarbij veel en veel te laat. Maar misschien, heel misschien, kunnen we een derde golf afwenden als we nu in beweging komen, zelf gericht aan het indammen van dat virus gaan en de argumenten waarom dat hoognodig is, van de daken blijven schreeuwen.
Noten:
1 ‘Meer dan 10.000 nieuwe coronabesmettingen’, NOS, 23 oktober 2020
2 ‘Eerste coronapatiënten vrijdag overgebracht naar Duitsland’, Nu.nl, 23 oktober 2020
3 ‘Sterfte neemt toe in week 42’, CBS, 23 oktober 2020
4 Red Team, ‘Voorkom de derde golf – dit lukt alleen door anders te dansen’, 22 oktober 2020
Ook verschenen bij: PeterStormt
