Onlangs zagen twee artikelen op Krapuul het licht, die nauw met elkaar verband houden. Het gaat om “Google bepaalt wat u wel en niet mag schrijven op Blogger-weblog” en de reactie daarop droeg de titel “Blogger heeft alle recht om eigen huisregels vast te stellen, niks gevaarlijks aan“.
Blogger lijkt gratis te zijn, maar is dat natuurlijk niet; met gratis is een bedrijf als Google niet ontzettend rijk geworden. De gebruiker betaalt met zijn of haar privacy en laat zich door Google bespioneren. Dat is voor de gebruiker een zeer hoge prijs – de kans is min of meer verkeken om eigen baas te zijn over wat wel en niet meegedeeld wil worden met de ander. Daarbovenop bepaalt Google eenzijdig, wat toegestaan is op Blogger: dat is een dominante bemoeienis en beperkt de verdere vrijheid van de gebruiker. Let wel, Google verbiedt geen voor de wet strafbare aangelegenheden, want daar hoeven niet expliciet huisregels voor geschreven te worden. Als gebruiker lijkt men in eerste instantie vrij om te publiceren wat diegene wil, maar is dat uiteindelijk niet, want overgeleverd aan de mores van Google.
‘Laat ik een voorbeeld geven: Een poppenhuis van Henrik Ibsen. We zouden Nora, om wie dat toneelstuk draait, als vrij kunnen zien – maar dat is ze niet. Ze lijkt het wel omdat ze kan doen wat ze wil, maar het probleem is dat Nora volledig afhankelijk is van de goede wil van haar man. De wet geeft haar geen enkele bescherming, die bepaalt zelfs dat de man de baas is. Dan ben je dus niet vrij. Vrijheid betekent niet dat niemand zich met je bemoeit, dat je met rust gelaten wordt. Vrij ben je pas als je je eigen meester bent. Dat is een gevoel dat iedereen zal herkennen.’
Men zou niet meer van Blogger gebruik kunnen maken en een andere CMS kunnen opzoeken. Dit nu is de omschrijving van vrijheid, die voor de neo-liberalen geldt; de vrije markt. Daarvan is de markt doordrongen; we kunnen precies die zorgverzekeraar, die polis, uitzoeken, die bij onze individuele vrijheid past. Terugtreden van de ‘dwingende en knellende en dure’ overheid en de markt zijn werk laten doen. Vanaf 1800 werd dit idee al vormgegeven en wordt vrijheid in ’t licht gezien van ‘keuzemogelijkheden’: de vrijheid van contract. Eén van de voorbeelden, waar de overheid zich terug trok en de ‘vrijheid’ aan de burger werd gegeven, is het volgende verhaal.
Traditioneel moest een kapitein van een schip dat van Engeland naar Amerika vaart de passagiers bepaalde rechten geven: de passagier had recht op een vast rantsoen water, wat er verder op tafel kwam stond vast en een bepaald aantal dagelijkse uren op het dek was ook gegarandeerd. In 1825 schrapt het Britse Parlement die rechten ten gunste van het klassieke liberale denken: de klassieke vrijheid werd vervangen door wat ze de vrijheid van contract noemden. Dat betekent dat je als passagier tegen de kapitein kunt zeggen dat je genoegen neemt met slechtere omstandigheden. Je betaalt minder en je krijgt er minder voor terug.
Veel mensen staken toen de oceaan over in de meest armoedige omstandigheden. Het resultaat laat zich raden: duizenden kwamen zelfs om op die schepen. En dat was omdat ze uit noodzaak dachten dat het wel wat minder kon: ze bleven de hele reis onderdeks, ze zetten zichzelf op rantsoen. Dat is een goed voorbeeld van de markt op z’n slechtst.
Zulke contracten vervingen de staat, die een wet had waarin bepaalde rechten voor de passagiers werden omschreven. Dat is dwang, nietwaar? Maar zo werd het niet gepresenteerd. Men zei: nu pas bent u echt vrij, u kunt elk gewenst contract afsluiten, ongeacht het resultaat. Nou, het resultaat was dat er contracten werden afgesloten waardoor duizenden mensen hun leven verloren. Het is een schokkend feit, maar een goed voorbeeld van wat er gebeurt wanneer je de loftrompet steekt van de vrijheid van de markt.’
Dit is in feite wat er tegenwoordig in de zorg, en elders, gebeurt; mensen, die door omstandigheden gedwongen kunnen zijn, om zich ‘budget’ te verzekeren en eenmaal ziek, zich voor verschrikkelijke problemen geplaatst zien, maar ook iatrogene klachten kunnen krijgen, doordat ze onvoldoende zorg kunnen krijgen. Een goed zorgstelsel schijnt als duur en knellend (in die zin, dat er weinig keuzes zijn) ervaren te worden; beter is volgens het neo-liberalisme de vrijheid van keuze te waarborgen.
‘Het geweldige aan de markt – menen ze – is dat alle relaties daarin gebaseerd zijn op vrije keuzen. Ze negeren voor het gemak even dat op de markt velen gedwongen kunnen zijn om hun keuzes te maken, door noodzaak, door armoede.
Het is geen wonder dat de Chinese regering het neoliberalisme heeft omarmd: het maximaliseert de markt en het is niet kritisch naar de machthebbers.’
In de toekomst kijken is onmogelijk. Maar de ultieme neo-liberale droom lijkt dit.
Waar ik bang voor ben is dat het neoliberalisme steeds dominanter wordt. En als dat inderdaad de politieke filosofie wordt die veel landen bepaalt, dan zouden we over vijftig jaar heel nostalgisch terugkijken naar deze tijd, en bedenken hoe goed ze het hadden. Want in de echt neoliberale wereld is de overheid dramatisch gereduceerd. Medische bijstand verdwijnt, zodat je het zelf maar moeten redden als je ziek wordt. Juridische hulp verdwijnt, zodat je het zelf, zonder juridische bijstand, moet redden als je voor de rechtbank gedaagd wordt.
Die ontmanteling van de verzorgingsstaat wordt verkocht als een verbetering: er komt meer ruimte voor filantropie, geven aan de armen wordt meer en meer beschouwd als een uiting van een genereuze samenleving. Maar wat betekent filantropie nu echt? Je wordt afhankelijk, je wordt overheerst door degene van wie je afhankelijk bent. Dan gaan we terug naar een wereld met een paar aristocraten en de rest hangt er maar een beetje bij.
In het geval van Google zien we dat dit bedrijf, onder het mom van huisregels, dingen verbiedt, die binnen het wetboek van strafrecht niet verboden zijn, omdat Google de norm en de moraal wil bepalen en zodoende onze vrijheid in ernstige mate ontneemt. Bedrijven bespelen de wet en de politiek legt steeds vaker de uitspraak van de rechter naast zich neer.
En nu is er een nog verdergaand voorstel dat gesteund wordt door Amerikaanse conservatieven: als een werkgever een werknemer ontslaat omdat hij niet tevreden over hem was, kan dat voor de overheid een reden zijn om geen werkloosheidsuitkering te betalen. Dan bepaalt de baas je leven, ook na je ontslag.
Alle citaten komen uit: ‘We zijn vergeten wat echte vrijheid is’, interview met Philip Pettit, Filosofie Magazine N0.3/maart 2015/
Maar dat de gene, die Christenen willen genaamt zyn, de welke in en met Christo in den dood Christi den toorn Gods moesten afgestorven zyn, oorlog voeren, ’t selve doen zy niet als Christenen, maar als Heydenen; een Christen oorloogd niet, want, indien, dat hy een Christen is, zo is hy de vier elementen des toorns Gods in de selfheid, met en in den dood Christi afgestorven tot een nieuwen mensch in den geest en liefde Christgeboren, de welke in geregtigheid, in liefde, en geduld islevende, en niet zich zelfs, maar God in Christo.
Jacob Böhme, Mysterium Magnum
