Kairos-moment
De anarchistische eschatologie, zo noem ik het verlangen en streven naar een maatschappelijke eindfase: de albevrijdende Revolutie oftewel de Grote Kladderadatsj. Het geloof hierin was duidelijker in wat we nu toch echt als de begindagen van de georganiseerde arbeidersbeweging kunnen zien. Hoe de Revolutie in haar werk ging en hoe de wereld na het bevrijdingsmoment er uit zou zien, er zijn schetsen van die het anarchisme achteraf (en de socialistische beweging in het algemeen) als utopisch doen afschilderen. Is het geloof verdwenen? Bij de Nederlandse socioloog Willem Schinkel is het idee van het keerpunt in de tijd, als links van links doorbreekt, het kairos-moment, waarneembaar. Kairos is de breuk in de normale chronos, om dat andere Oudgriekse woord voor tijd aan te halen. De bekering van Saulus tot Paulus is zo’n moment. Is het geloof er in rationeel? Het idee van Revolutie hoort naar zijn aard niet rationeel te zijn.
Een christen-anarchistische denker die in die inbreuk op de “gewone” tijd lijkt te geloven, is Jacques Ellul. Bij hem gaat het om een grootschalige prise de conscience, het doorbreken van het besef dat de wereld anders ingericht moet worden. Bewustwording, het was in de jaren zestig en nog daarna een vaste term in progressief-christelijke kringen en bij geseculariseerden. Het lijkt verdwenen, of is dit zo? Doet Extinction Rebellion niet een – juist zeer rationeel – beroep op de Macht om zich bewust te tonen van de levensbedreigende gevolgen van de industrialisering, de klimaatverandering, het grote uitsterven? Betrokken bij Extinction Rebellion is de club Christian Climate Action, niet toonaangevend maar duidelijk aanwezig. Of Extinction Rebellion anarchistisch is, zoals ook in eigen kring gesteld wordt, wil ik buiten beschouwing laten.
Ook Tolstoy lijkt die bewustwording na te streven, zijn Wat te doen drukt het uit, het besef dat het Koninkrijk Gods binnen in u is moet doorbreken. Voor zijn bewonderaars/navolgers was het gaan wonen in een kolonie waar men “alles gemeenschappelijk” heeft al de grote stap. Maar ook zonder dat de kolonie van de Internationale Broederschap in Blaricum in 1903 door dronken janhagel werd bestormd was al duidelijk dat het hoge ideaal niet bereikbaar was. Als na de aanval wordt overwogen door bewoners zelfverdediging te organiseren, desnoods bewapend, zijn de principieel weerlozen al vertrokken. En Blaricum is uiteraard niet uniek als mislukking.
Maar de gewenste grote bewustzijnsverandering maakte voor de Nederlandse christen-anarchisten duidelijk dat het doel van de grote omwenteling aan de einder ligt: doorbreken van het geweten ten aanzien van medemens en medeschepsel – een eeuw later is er zowaar een Partij voor de Dieren in Nederland, als voorbeeld –, gelijkwaardigheid van man en vrouw maar ook de eis van zedelijkheid, geheelonthouding, vegetarisme, weigering van dienst aan de staat die vroeg of laat moet buigen. Het kan en zal lang duren, dat besef was er. Gaandeweg verschoof het idee van de andere wereld naar het spokenkabinet van het spiritisme – de vreedzame groene velden van het Morgenland kwamen na de dood.*) Zo verschuift het idee van bevrijding toch naar wat de Kerk predikt voor de menigte: het begint hierna pas. De socialistisch georganiseerde arbeid van Gemeenschappelijk Grondbezit, waar de christen-anarchisten bij betrokken waren, bleek al evenmin bestand tegen organisatorische of economische tegenslag.
Voor de Catholic Worker is het streven duidelijker het bouwen aan de nieuwe maatschappij binnen de oude. De Gastvrijheidshuizen naar benedictijnse snit, soeplijnen voor wie voedselhulp nodig heeft en als verder doel: de agronomische universiteit als voorbeeld van hoe de landbouw georganiseerd moet worden (feitelijk actueler dan vroeger). Maar die landbouwcommunes blijken steeds het sluitstuk: de opvang van daklozen vergt nog steeds de grootste inzet. Ook de denker achter de Catholic Worker komt met vermaning:
Pleidooi voor Utopia
De wereld zou er beter aan toe zijn
als mensen probeerden beter te worden
en mensen zouden beter zijn
als zij ophielden met proberen er beter aan toe te zijn.
Want als iedereen probeert er beter aan toe te zijn
is niemand er beter aan toe.
Iedereen zou rijk zijn
als niemand probeerde rijker te worden
en niemand zou arm zijn
als iedereen probeerde de armste te zijn.
En iedereen zou zijn wat diegene zou moeten zijn
als iedereen probeerde te zijn
hoe men de ander zou wensen.
Toch ook weer hoop op tegelijk individuele en grootschalige bewustzijnsverandering.
*) Ik wil hier ook weer niet denigrerend over doen, vermeld in de eerste plaats de verschuiving, die natuurlijk ook naar individu in plaats van mensheid gaat. Hierover mijn Demonologie van de demonologie in Arcade #5, dat nog steeds online zou moeten komen.
- Uitgelichte afbeelding: Het Peter Maurin-eethuis van de Catholic Worker, Akron, Ohio. Eigen foto
- Eerder verschenen bij Libertaire Orde
