Waarom fascisme een goed alternatief voor neoliberalisme lijkt. Waar links fout gaat & hopeloosheid dreigt. Waar we hoop kunnen halen.
Een fundamenteel verhaal. Deel dit, als je ook denkt dat we het alleen samen kunnen bedenken en doen.
Er is echt helemaal niets in alles wat we in de afgelopen 100 jaar hebben opgebouwd, wat Trump, Poetin en andere nieuwrechtse autoritairen heel zullen laten. Milieu, mensenrechten, wereldoorlog. Gevolgen kunnen groter zijn dan denkbaar.
Het is tijd om te zien dat Poetin en Trump geen tegenstanders zijn, maar hooguit concurrenten. Ze delen dezelfde ideologie, een gevaarlijk mengsel van hyperkapitalisme en fascisme, die aarde, staat & samenleving als een leeg te roven schatkist ziet.
Een ideologie die spuugt op menselijke waardigheid. Op vrijheid, op gelijkheid.
Een ideologie die hegemonisch dreigt te worden, en die mensen al zo ver heeft dat ze een woord als ‘gelijkheid’ beginnen te wantrouwen.
Tot ze ook hun buren en familie wantrouwen.
Een ideologie die niet alleen door Trump en Poetin gedeeld wordt, maar ook door Baudet, GeenStijl, conservatieve en borderline fascistoïde delen van CDA en VVD, delen van redacties van mainstream media, enzovoorts.
Dat er zoveel mensen voor openstaan heeft een simpele reden:
Het is de uiterste consequentie van neoliberalisme.
Grootste bezuinigingen ooit, in de rijkste wereld ooit
We horen al decennia niets anders, ook niet van zogenaamd linkse partijen: Austerity = king.
Koning Schraalhans, in de rijkste wereld die ooit bestond.
In die neoliberale wereld, waarin alle wederzijdse hulp en solidariteit wordt wegbezuinigd, waar armoede, ziekte en ouderdom als verwijtbaar persoonlijk falen wordt gezien wat om straf en heropvoeding vraagt…
en waarin de 1%, the winner, takes all…
…In die wereld lijkt fascisme aantrekkelijk. Want waar neoliberalisme nog maskers draagt en doet alsof ze voor stabiliteit en veiligheid staat, terwijl ze de wereld leegrooft, rukt fascisme de maskers af: wij zijn wolven en de sterkste wint.
Neoliberale hegemonie
Na de val van de muur kozen sociaaldemocraten voor de derde weg: dat wil zeggen, ze gaven zich over aan neoliberalisme en bestaan sindsdien alleen nog in naam. Andere politieke ideologieën zoals anarchisme spelen momenteel geen belangrijke rol.
Neoliberale hegemonie wil zeggen dat mensen niet eens meer beseffen dat ze in een ideologie geloven: de ideologie is zo overheersend dat men denkt dat het de (enig mogelijke) werkelijkheid is, in plaats van slechts één manier om de boel te organiseren.
Klaargestoomd voor fascisme
In feite zijn mensen tijdens die decennia lange hegemonie klaargestoomd voor fascisme.
Meestal niet opzettelijk, het is geen complot. Al is de inmiddels bekende eenzijdige cultuuroorlog vanuit rechts, wel bewust in gang gezet door nieuwrechtse denkers. Zie voor meer daarover onder andere de boeken van Merijn Oudenampsen en Ico Maly. (Dat zijn geen nieuwrechtse denkers, maar ze schrijven er over.)
Maar de meeste neoliberalen streven natuurlijk níet naar een vorm van fascisme. Een Clinton, Merkel, Macron, Wiebes of Asscher zoekt geen nieuwe Führer.
Wel helpen ze de verzorgingsstaat te ontmantelen.
Neoliberalisme preekt markt, preekt dat de maakbare samenleving niet bestaat, maar dat het individu wel maakbaar is. Hele landen (Griekenland, Irak) zijn opofferbaar voor economische belangen van enkelen.
En terwijl managers groeien in aantal en macht, zit je oma in een poepluier, en moet jij dag en nacht alles geven wat je hebt aan je werk, want niemand heeft meer een vast contract en rechten verdwijnen als sneeuw voor de zon, dus je baan loopt altijd gevaar.
Geen wonder dat mensen voor fascisme vallen. Dat lijkt hetzelfde, ook het recht van de sterkste, maar dan oprecht, een open gevecht met trots, in plaats van hypocrisie.
Fascisme als alternatief
En het is op dit moment de enige andere ideologie van betekenis. Dat is een belangrijk besef: fascisme doorkruist de neoliberale hegemonie.
Het lijkt daardoor, hè hè, eindelijk, een echt alternatief.
Geen dichtgemetseld oldboys network, maar kansen voor wie denkt slim te zijn. En voor de minder slimmen: geen ingewikkeld uitstel van verlangens, maar onmiddellijke zwart-wit haat, voor iedereen die onder je staat.
Fight or flight: dat is wat nieuw rechts wil versterken terwijl ze er met de buit vandoor gaan.
Uiteraard is het allemaal nep. Het is gewoon verdeel en heers.
En ja, ook jullie, slimme rechtse jongetjes, worden uiteindelijk genaaid. Er is geen glorie in matennaaien. Je gaat niet de baas van de wereld worden. En zelfs al werd je het wel: dan werd je alleen maar eenzamer.
En links?
Links is een zootje, dat is waar.
Kuddes mensen en politici die zich links noemen, maar het niet zijn.
Een enkele verdwaalde marxist die weigert te leren van de gruwelen van stalinisme.
Een hoop toetsenbordhelden, die liever elkaar aanvallen dan te bedenken hoe we samen verder kunnen komen.
Links kijkt naar zichzelf en nog meer naar het centrum, terwijl het de hand ophoudt. “Teken de petitie!”
Terwijl nieuw rechts gewoon vol in de aanval is.
Let wel: als je een fijn leven wil samen met anderen, dan moet je bij links zijn. Maar ik geef toe: dan moet je wèl zoeken.
Er gebeuren heel hoopvolle dingen op links. Alleen al de enorme moed en strategisch inzicht rond KOZP. Of alleen al opkomend bewustzijn rond intersectionaliteit.
Op dat vlak gebeurt nu zo ontzettend veel, er ontwikkelt zich zoveel nieuws.
Identiteitspolitiek
Het verwijt dat dit allemaal identiteitspolitiek is, is hypocriet. Want het wordt steevast gemaakt door mensen die zelf niet anders doen: alleen gaat het dan om witte, cisgendered ablebodied hetero mannelijke identiteitspolitiek.
Toch is het verwijt niet helemaal onterecht. Want al is de intersectionele analyse van wat er mis is, veel diepgaander & omvattender dan de marxistische analyse, die alleen naar klasse keek;
Er mist wel degelijk iets op links.
Dat gemis is: een alternatief.
Wat dan?
We weten dat kapitalisme tot de ondergang van klimaat, aarde en mens leidt. Maar wat dan?
Alleen de belangen van onderdrukte groepen verdedigen en tegen onderdrukking strijden is niet genoeg: we hebben een alternatief systeem nodig.
Wat voor iets, dan? Van nature ligt anarchisme dicht tegen intersectionalisme aan. En ja, inderdaad, het verdient een update, en er zijn meer mogelijkheden. Daarover straks meer.
Maar alleen met een alternatief kunnen we de wereld van kapitalisme redden, en belangrijker nog: tonen dat fascisme niet het enige alternatief is.
Ik schiet hier zelf ook ernstig tekort in. Steeds ben ik zo boos door actuele ontwikkelingen dat ik slechts op al die ellende reageer, in plaats van aan een alternatief te bouwen. Wat urgent is, gaat vaak voor wat eigenlijk veel belangrijker is.
Toch is dat laatste, aan een alternatief bouwen, de enige manier om het initiatief terug te nemen.
Geen blauwdruk, geen grote nieuwe leider, maar een mogelijke richting.
Die, laten we duidelijk zijn, wel aan een paar dingen moet voldoen om een echt alternatief te zijn.
- We hebben geen variant op kapitalisme nodig, maar een alternatief voor kapitalisme.
- Geen zondebokken. Geen uniformiteit, met uitsluiting van wie er niet aan voldoet. Allemaal gelijk(waardig), maar niemand hetzelfde.
Wèl: nee durven zeggen. Wèl: uitsluiting van uitsluitende ideologieën. Geen tolerantie voor intolerantie. - Maximale vrijheid, maximale gelijkheid.
- Geen automatische keuze voor de belangen van de groep, maar ook niet voor het individu. Leven is ingewikkeld, niet simpel, en zou altijd een afweging moeten zijn tussen groep & individu, met maximale gedeelde individuele vrijheid als uitgangspunt.
Kunnen we het daar over eens zijn?
En kunnen we van daaruit verder denken, over een richting, maar ook over een praxis, hier en nu?
Recept voor verandering
De oude vak-, kraak-, vredes-, vrouwen- en actiebewegingen zijn niet meer. Ik mis ze, maar het biedt ook kans op vernieuwing.
Om mensen geïnteresseerd te krijgen heb je een aantal ingrediënten nodig.
A. Het besef dat er iets moet veranderen. (dat zit wel goed)
B. De analyse van wat er dan mis is. (ook daar zijn we best goed in)
C. Een leuke club mensen die er wat tegen doet en waar je bij wil horen. (oei, nu wordt het lastiger)
D. Een richting die je op wil gaan (ehh wat?)
E. Hoop. (en dat is ons grootste probleem).
Samengevat
Neoliberalisme is al decennia lang zo overheersend dat er geen andere keuze mogelijk lijkt.
Maar nu presenteert fascisme zich wereldwijd als alternatief.
Dat is het niet. Maar om dat duidelijk te maken kunnen we niet alleen nee blijven roepen.
We moeten onze nek uitsteken. We moeten schijt hebben aan alle holle woorden van neplinksen over ‘durven dromen’, en dat gewoon weer echt doen. Zonder utopisme kunnen we het schudden, want dan hebben we de keuze tussen neoliberalisme of fascisme.
En: Dan gaan we dood.
Dus: droom met mij
Lach elkaar niet uit omdat je tegen de neoliberale hegemonie in durft te gaan, maar bespreek je utopische dromen. Wat zeg je, zonder geld, zonder ruilhandel, zonder economie? Tof!
Bouw aan affinity groepen die veilig zijn – niet vanwege taboes, maar vanwege vriendelijkheid.
Ook ik sla vaak om me heen als ik trollerij vermoed, of gewoon de zoveelste discussie moe ben. Maar als alles een gevecht om woorden wordt, rest slechts eenzaamheid.
Ik heb niet alle antwoorden, en ga eens stoppen met dit lange verhaal. Sorry als ik je misschien de indruk heb gegeven dat alles ter linkerzijde shit is, of dat er nooit iets is geprobeerd of bedacht. Dat is zeker niet het geval. We hebben er wel meer van nodig dan er nu is. En: als mensen op eerdere analyses en ervaringen verder bouwen, is dat heel erg goed. Maar het is geen verplichting: als mensen van scratch af aan opnieuw beginnen en fundamentele vragen gaan stellen, is dat net zo goed geweldig. We hebben allebei nodig. We hebben jou nodig.
Laat vele bloemen bloeien.
We hebben hoop nodig, en die zullen we zelf aan elkaar moeten geven.
Hopelijk kan dit draadje daar een heel klein beetje aan bijdragen.
Deel het, als je ook denkt dat we het alleen samen kunnen bedenken en doen.
– door Bas Thijs van Grutjes
