In Hong Kong woedt een grote opstand. Aanleiding: mensen zijn boos vanwege een wet die het mogelijk maakt om mensen wegens verdenking van een misdrijf uit te leveren aan China. Achterliggende reden: mensen zijn boos op het autoritaire bestuur en eisen zeggenschap over dat bestuur. Een bestuur dat aan de verlangens van vrijheid niet tegemoet komt, en daarin gesteund wordt door de Chinese staat waar dat bestuur indirect deel van uitmaakt. Vooruitzichten: niet gunstig, de opstand staat grotendeels geïsoleerd tegenover de machthebbers. Noodzaak tot solidariteit: hoog.
Actie na actie na actie
De protesten kwamen in juni in een stroomversnelling. Op 9 juni vond een grote demonstratie plaats tegen de wet, waaraan honderdduizenden mensen deelnamen. De dag daarop maakte Carrie Lam, de inmiddels gehate topbestuurder van Hong Kong, duidelijk dat ze de wet niet introk.(1) Op 12 juni belegerden duizenden boze mensen het gebouw van de wetgevende vergadering en dwongen daarmee al uitstel van de behandeling van de wet af. De politie bestookte de betogers met traangas.(2) Bij de botsingen raakten minstens 81 mensen gewond, de politie had maar liefst 5.000 agenten ingezet. Plus traangas dus, en ook rubberkogels.(3) Bedrijven sloten hun deuren zodat eigenaars en personeelsleden aan de protesten deel konden nemen. Reuters sprak in dit verband van een ‘staking’(4) maar een echte staking was dit niet: het was baas en arbeiders zij aan zij, allemaal voor de vrijheid van Hong Kong. Op dat moment werd het protest gedragen door mensen uit alle klassen. Dat zou gaandeweg veranderen.
Op 15 juni maakte Carrie Lam bekend dat de wet voor onbepaalde tijd werd uitgesteld: een concreet resultaat van de protesten was binnen. Actievoerders namen er geen genoegen mee en eisten dat de wet definitief geschrapt werd.(5) Op 16 juni trok een mensenzee demonstrerend door de stad: schattingen gaan tot twee miljoen demonstranten. In heel Hong Kong wonen ruim 7 miljoen mensen. Dat betekent dat tussen een kwart en een derde van de bevolking aan het actievoeren is geweest. En als je perse wilt geloven dat de aantallen veel lager waren: één miljoen demonstranten zou nog altijd bijna één op de zeven bewoners van Hong Kong betekenen.
Actievoerders hadden het intussen niet meer alleen over die wet. Sommigen eisten al het aftreden van Lam, ook was er veel woede te bespeuren over het eerdere politiegeweld. ‘Oppose the evil police, protect the students’, stond op een spandoek. Lam maakte nog maar eens wat excuses maar zegde verder niets concreets toe. (6)
Intussen was het duidelijk dat de regering in Beijing niet blij was. Die trekt achter de schermen aan de touwtjes sinds Hong Kong door koloniale mogendheid Groot-Brittannië in 1997 weer aan China was overgedragen. Weliswaar was en is de afspraak dat Hong Kong een eigen bestuur en rechtsstelsel mocht houden tot 2027 – onder het motto ‘één land, twee systemen’ – maar over beide ‘systemen’ zwaaiden uiteindelijk de machthebbers in Beijing de scepter. Die machthebbers hebben ook medestanders in Hong Kong: het bestuur rond Carrie Lam, maar ook flink wat burgers. Op 30 juni was het hun dag. Toen demonstreerden tienduizenden mensen vóór de politie, vóór de regering en dus tegen de vrijheidsdemonstranten.(7)
Op 1 juli bleek intussen hoe groot het ongeduld en de woede onder die vrijheidsdemonstranten intussen was. Het was de dag dat de overdracht uit 1997 herdacht werd. Demonstranten belegerden bij duizenden het gebouw van de wetgevende vergadering. Een deel van de demonstranten wist het gebouw binnen te dringen. De politie keek toe maar greep aanvankelijk niet in. Dat gebeurde ‘s nachts alsnog, met traangas en charges. Parallel aan de confrontatie was er ook een rustiger massabetoging waar meer dan een half miljoen mensen aan meededen. Daarmee werd vijf eisen kracht bij gezet: het schrappen van de uitleveringswet, het aftreden van Lam, het schrappen van de typering van de demonstraties als ‘rellen’ (waarmee impliciet de demonstranten dus als ‘relschoppers’ worden neergezet en dus in aanmerking komend voor zware straffen); een onderzoek naar politiegeweld; en de vrijlating van arrestanten.(8)
Zo ging het door, met nieuwe grote demonstraties en confrontaties. Op 7 juli voerden tienduizenden mensen actie bij het station van een hogesnelheidslijn naar China. Daar stelden ze bezoekers uit dat land op de hoogte van de protesten in Hong Kong.(9) Een belangrijke actie waarmee geprobeerd werd de muur die China, maar ook een deel van de protestbeweging zelf, tussen de mensen in Hong Kong en de bevolking van China probeert op te trekken. Op 13 juli droegen demonstranten precies aan die muur zelf bij door zich te keren tegen Chinese handelaars die actief zijn in Hong Kong. Zoiets heeft wel heel vervelende xenofobe ondertonen. Die zijn vaker te horen. ‘Zo betoogden vorige week 2000 mensen tegen Chinese vrouwen van middelbare leeftijd die in Hongkongse parken vaak dansen en zingen op Chinese popliedjes’, lezen we op 13 juli in een bericht over de demonstratie tegen de handelaren uit China.(10) De opstand staat geïsoleerd. Hoe meer de protesten zich tegen bewoners van China zelf richten – bewoners die zelf last hebben van het Chinese regime – hoe sterker dat regime komt te staan, hoe groter het isolement van de opstand wordt, en hoe groter de druk om haar lot in handen te leggen van Westerse mogendheden – een verleiding waar een flink deel van de protestbeweging vatbaar voor blijkt.
Zowel op 8 als op 13 juli trad politie hardhandig op tegen demonstranten. Het zou nog erger worden. Op 21 juli viel een knokploeg van mensen in witte shirts in een metrostation – en in de metro zelf – mensen aan die op de terugweg waren van een protestactie. Algemeen wordt aangenomen dat georganiseerde misdaadgroepen – zogeheten Triaden – hier achter zaten, en dat het bestuur en/of de politie er meer van weet.(11) Op 5 augustus deed de protestbeweging een poging om de stad stil te leggen met een algemene staking. Die was op zichzelf niet zeer omvangrijk: er deden zo’n 35.000 mensen aan mee. Daaronder 3000 personeelsleden van het vliegveld die zich ziek meldden.(12) De staking ging echter gepaard met wilde demonstraties: ‘betogers verstoorden treinstations, blokkeerden wegen en tunnels, en hielden meer dan 500 vluchten tegen. Terwijl het beroemde transportnetwerk van de stad bevroor, bleven duizenden zaken dicht. Tegen het begin van de middag ontvouwden zich minstens zeven manifestaties in verschillende wijken, met betogers die de door Beijing gesteunde regering opriepen om in te gaan op de eisen van een protestbeweging die niet terugweek.’ Wederom smeet de politie met traangas, en agenten pakten 82 mensen op.(13)
Op 12 en 13 augustus blokkeerden honderden, soms duizenden actievoerders de vertrekhal van het vliegveld. Twee dagen lang was het vliegverkeer verregaand ontregeld, met honderden geschrapte vluchten.(14) De politie vocht met demonstranten, sommige demonstranten reageren hun woede af op iemand die ze aanzien voor politie-infiltranten, in dit specifieke geval klaarblijkelijk ten onrechte. Het wantrouwen van betogers is geen onzin. Dat er zulke infiltranten worden ingezet, heeft de politie erkend. Dat de woede nu deze vorm aanneemt wordt natuurlijk door tegenstanders van de protesten benut om haar te criminaliseren. Actievoerders bleken zich van het gevaar bewust dat ze goodwill kwijt zouden raken. Op 14 augustus stonden demonstranten op het vliegveld met een bord waarop ze excuses maakten voor de overlast. Ook kondigden ze een dag van time-out voor bezinning gaan.(15)
Het gaat de actievoerders bij dit alles om vrijheid en zeggenschap. Vrijheid tegenover een stadsbestuur dat – uit zichzelf, maar ook onder druk van de Chinese regering – die vrijheid op allerlei manieren inperkt, soms dus met grof politiegeweld. Zeggenschap over het bestuur, door de gehate Lam de laan uit te sturen. Zeggenschap door middel van vrije verkiezingen. Dat laatste was in 2014 de eis van omvangrijke 79 dagen durende sit-in-acties van de zogeheten Paraplu-beweging, zo genoemd vanwege de grote aantallen paraplu’s die deelnemers droegen als bescherming. Politiegeweld maakte aan de protesten een einde, de eis werd niet ingewilligd.(16) Andere protesten hadden echter wel succes: in 2003 trok het bestuur een veiligheidswet in, en in 2012 deed ze hetzelfde met een plan voor een verplicht lesprogramma op scholen. Beide keren gebeurde dat onder druk van demonstraties.(17)
Een authentieke opstand…
De huidige protesten gaan in zekere zin verder – wézenlijk verder – waar de Paraplu-protesten ophielden. Die Paraplu-beweging was redelijk statisch, met landurige sit-ins op vaste plekken. De huidige protesten zijn beweeglijk en juist daardoor extra ongrijpbaar voor de autoriteiten en hun politie. Ook hebben ze geen nadrukkelijk voor het voetlicht tredende, over de hele beweging zeggenschap hebbende leiding. Keer op keer zie je de protesten omschreven worden als ‘leaderless’, zonder leiding.(18) Natuurlijk is er coördinatie en allerlei soorten van initiatief in en vanuit de protestbeweging. Maar een hoofdbestuur ontbreekt, en dat doet de beweging veel goed. Actievoerders zijn zeer creatief in het verzinnen en gebruiken van allerlei middelen. Pylons zet je bijvoorbeeld op een traangrasgranaat, dan kan het ding veel minder kwaad.(19) Met laserstralen kun je het de politie lastig maken. Allerlei apps worden gehanteerd voor nieuwsverspreiding, maar ook voor communicatie.
Hong Kong is veranderd in een ware proeftuin van actietactieken van een beweging waar op dit vlak veel van te leren valt.(20) Een beweging ook die in haar leiderloze en ongrijpbare karakter een anarchistisch trekje vertoont dat haar extra aanstekelijk en mooi maakt. Dat trekje gaat echter gepaard met een politieke inhoud die nog overwegend liberaal-democratisch is, met een streven een gekozen bestuur, onafhankelijke rechtspraak, een politie die zich een beetje inhoudt en dergelijke. Zoals elke grote opstand is het een ratjetoe aan ideeën en praktijken. (21) Geen anarchistische opstand dus, wel een authentieke opstand waar anarchisten aanknopingspunten in kunnen vinden voor solidariteit en deelname.
De protestbeweging heeft ook echt vervelende aspecten. Je treft er twee gezichtspunten aan die de beweging ernstig verzwakken en haar tegenstanders in de kaart spelen. Binnen de protesten weerklinkt nu en dan een mooie leus: ‘Reclaim Hong Kong, revolution in our time’. Dat klinkt goed, maar de leus is eerder gebruikt, door een zekere Edward Leung. Dat is een politicus die momenteel gevangen zit, en die verbonden is aan de rechtse groepering Hong Kong Indigenous.(22) De leus weerspiegelt de invloed van deze groep in de protesten, een invloed die niet erg heilzaam is. Deze groep stimuleert feitelijk een afkeer, niet alleen van de Chinese staat – een afkeer die terecht is – maar ook van al die de Chinezen die de pech hebben om in die staat te wonen. Er wordt een soort Hong Kong-identiteit opgeklopt waarin het verschil met de Chinezen van de Volksrepubliek China zo veel mogelijk wordt beklemtoond. Dit maakt het de Chinese heersers erg makkelijk om aan de Chinese bevolking wijs te maken dat die demonstranten in Hong Kong hun vijanden zijn – sommige van die demonstranten profileren zich immers zelf ook zo.
… of kleurenrevolutie?
Minstens zo schadelijk is de neiging van liberale aanvoerders en kopstukken binnen de niet helemáál leiderloze beweging om steun te zoeken bij Westerse mogendheden, met name bij de VS en bij Groot-Brittannië. Dat laatste land was nota bene de koloniale mogendheid tot 1997. Onder het kolonialisme was van vrijheid en zeggenschap voor de bevolking even weinig sprake als morgen onder de rechtstreekse zeggenschap van de Chinese heersers, als die hun zin krijgen tenminste. Steun zoeken in die hoek betekent het beeld van China’s leiders bevestigen dat de protesten een ‘kleurenrevolutie’ zijn, een product van een complot van de CIA en aanverwanten om de Chinese heersers dwars te zitten, China in stukken te breken of iets dergelijks.
Het is een beeld dat helaas ook door veel mensen die zich kritisch dan wel links noemen, uitgedragen wordt. Het is een visie waarmee de vrijheidsdrang van de honderdduizenden demonstranten groot onrecht wordt aangedaan. Die worden er feitelijk mee weggezet als marionetten en CIA-verlengstukken. Maar het is ook een beeld dat versterkt wordt, elke keer als een demonstrant met een Britse of Amerikaanse vlag wappert of om Britse dan wel Amerikaanse steun vraagt. Dat een demonstrant bij de bestorming van het gebouw van de wetgevende vergadering een Brits-koloniale vlag vertoonde, was om die reden nogal schadelijk.(23) Je bestrijdt de onderdrukker van vandaag en morgen niet overtuigend als je om de terugkeer van de onderdrukker van gisteren gaat roepen.
Wie wil geloven in zo’n Westers complot,(24) kan best aanwijzingen vinden. Zo dook er een foto op waarin Julia Edeah, een Amerikaans diplomaat te zien is in het gezelschap van prominent pro-Westers activist Joshua Wong en anderen.(25) Dat bewijst natuurlijk weinig, een gesprek tussen een diplomaat en een paar actioevoerders toont helemaal niet aan dat twee miljoen demonstranten aan de touwtjes van het land van die diplomaat lopen. Je zou ook zeggen dat een echte CIA-samenzwering zich niet zo op de foto liet zetten. Maar Wong en geestverwanten bedrijven wel gevaarlijke illusiepolitiek met dit soort ontmoetingen.
Overigens valt op hoe voorzichtig vooral de VS, maar ook Groot-Brittannië opereren rond Hong Kong. Terughoudende verklaringen waarin om kalmte wordt gevraagd en enige sympathie voor demonstranten wordt uitgesproken, veel verder gaat het niet. Trump sprak het vertrouwen uit dat de demonstranten en China er samen uit zouden komen.(26) Dat was niet de retoriek van een regering die het vuur verder op wil stoken. Groot-Brittannië zette de leverantie van traangas weliswaar stop, maar Hong Kong blijft evengoed welkom op een wapenbeurs in Londen. Veel van het traangas dat demonstranten te verduren hebben gekregen, is ongetwijfeld geleverd door Groot-Brittannië.(27) Zo’n hele fijne bondgenoot van de demonstranten is de Britse regering bepaald niet.
Het zal overigens best waar wezen dat er vanuit de VS en/of Groot-Brittannië pogingen worden gedaan om te protesten te beïnvloeden. En een uitspraak van Trump kan best haaks staan op wat de CIA intussen uitvreet in Hong Kong. Dat de VS en China rivalen zijn, dat er tussen die twee landen flink wat spanning bestaat, dat klopt. Dat de protesten in Hong Kong de VS in dat opzicht goed uitkomen, kan dus best zijn. Maar dat maakt die protesten nog niet tot een product van de VS, de CIA of welke mogendheid dan ook. Deze protesten zijn geen kunstmatige ‘colour revolutie’, maar een authentieke vrijheidslievende opstand.(28) Als zodanig verdient ze waardering en steun van vrijheidslievende mensen.
De noodzaak van solidariteit
De opstand staat intussen steeds nadrukkelijker tegenover de Chinese heersers. Die spreken dreigende taal, en intussen verschenen er al beelden van Chinese troepen en pantservoertuigen in Shenzhen, vlakbij Hong Kong.(29) China zal gehoopt hebben dat de protesten uiteindelijk zouden uitdoven, nadat Carrie Lam de gehate wet niet langer doorzette. China zal gehoopt hebben dat dreigende taal iets zou uithalen. China ziet nu dat de opstandigheid aanhoudt. China beraadt zich: wat nu? Zijn beelden van veiligheidstroepen vlak over de grens voldoende? Of gaan die veiligheidstroepen daadwerkelijk ingrijpen? Daarbij zal de Chinese leiding zich ervan bewust zijn dat de vrijheid die mensen in Hong Kong vandaag verdedigen, morgen ook opgeëist kan worden door mensen in China zelf. Niet voor niets wordt er nog altijd officieel vooral zeer luidruchtig gezwegen over de onderdrukking van de democratische opstand in 1989.
De gebeurtenissen in Hong Kong zouden mensen op ideeën kunnen brengen, dus moeten de demonstranten in een zo kwaad mogelijk daglicht worden gesteld. Precies die angst van de Chinese heersers laat ook zien waar hoop voor Hong Kongs opstandigen ligt: bij honderden miljoenen potentiële medestanders onder de arme, vertrapte bevolking van China. Als actievoerders in Hong Kong die bevolking nu eens benaderen als bondgenoot, als toekomstige partners in de crime die opstand heet, dan… China zal een uitbreiding van de protesten vanuit Hong Kong naar Beijing, Sjanghai en elders desnoods proberen te voorkomen door de brand te blussen waar die is uitgebroken: in Hong Kong. Het is verstandig om dus rekening te houden met gewapend ingrijpen van China tegen de demonstranten in Hong Kong. Protest daartegen hoort dan vanzelf te spreken.
China’s heersers zijn echter niet de enigen die de opstand vrezen. De rijken in Hong Kong zijn intussen ook veel van hun enthousiasme voor de protesten kwijt. Ze leiden tot economische schade, bijvoorbeeld door die vliegveldblokkade van 12 en 13 augustus. De protesten zijn steeds minder de zaak van mensen uit alle klassen samen. Sociale tegenstellingen dragen aan de politieke spanningen bij. Karige omstandigheden, vooral de dure en vaak erbarmelijke huisvesting, zorgen bijvoorbeeld voor woede die mensen de straat op drijft.(30) Rijke mensen sturen intussen niet alleen meer hun geld weg uit Hong Kong, maar ook zichzelf.(31) Dat beweert althans RT, een website die door aanhangers van de hypothese dat het in Hong Kong om een Westers complot draait graag wordt aangehaald. Hoe een Westers complot juist ondernemers op de vlucht drijft is raadselachtig. Hoe een authentieke vrijheidslievende opstand van door beroerde leefomstandigheden getergde mensen de rijke angst aanjaagt, is veel makkelijker te snappen.
Hoe dan ook, we zien inmiddels niet langer vooral een beweging uit alle lagen van de bevolking tegen enkel en alleen een halsstarrig bestuur. We zien polarisatie tussen de klassen, waarbij kapitalisten ongetwijfeld snakken naar het moment dat China de orde herstelt, desnoods hardhandig. Ongetwijfeld zullen er dan linkse en alternatieve en hoogst kritische mensen klaarstaan die de Chinese heersers blijmoedig toejuichen en van excuses voorzien. Shame on them. Wie vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit daadwerkelijk serieus neemt, kiest de kant van de opstandelingen in Hong Kong.
Noten:
2 ‘Hong Kong extradition bill debate delayed after massive protests’, Al Jazeera, 12 juni 2019
5 Hong Kong leader delays extradition bill, activists want more, Al jazeera, 15 juni 2019
7 ‘Hong Kong protests: Thousands rally in support of police and Beijing’, BBC, 30 juni 2019, https://www.bbc.com/news/world-asia-48817530
10 ‘Opnieuw anti-Chinezen-protestmars in Hong Kong’, NOS, 13 juli 2019
14 ‘Flights suspended at Hong Kong airport as protest continues’, Al Jazeera, 13 augustus 2019
16 Verna Yu, ‘Rights under threat: how China is bringing Hong Kong to heel’, Guardian, 5 juli 2019
19 ‘Betogers maken traangas onschadelijk met pylon’, Nu.nl, 29 juli 2019
23
29 ‘Satellite photos show Chinese armoured vehicles on border of Hong Kong’, Guardian, 20 augustus 2019
– Ook verschenen bij Ravotr
