Een indrukwekkende demonstratie – in ieder geval voor ondergetekende die er aan deelnam. Ik doel op Transzorg Nu in Eindhoven, afgelopen zondagmiddag 29 augustus 2021. Heel blij dat ik er bij was, heel goed om de inzet en betrokkenheid te zien van deelnemers en organisatoren van het protest. Hulde voor de mensen die dit op touw zetten en van de grond trokken en faciliteerden! Waar ging het precies over? En hoe ging het?
Ter herinnering, voor wie even kwijt was waar het over gaat, of voor wie niet vertrouwd is met het onderwerp – zoals ik zelf ook nog voor een veel te groot deel! – dit is waar het om gaat. Transgender mensen krijgen niet de zorg die hen toekomt en die ze nodig hebben. Wie die zorg en hulp zoekt – bijvoorbeeld bij de transitie van de gender waartoe men bij geboorte is aangeduid naar de gender waartoe iemand zichzelf rekent, waarin iemand zich herkent – is veroordeeld tot een circuit van professionele hulpverleners die vooral muren opwerpen. Sowieso zijn er maar weinig instanties die de transitiezorg leveren. Het Amsterdam UMC aan de VU speelt de hoofdrol. En daar staan ze niet bepaald erg open voor wat transgender mensen zelf willen, wat transgender mensen zelf weten, vooral ook over zichzelf.
Dus willen transgender mensen en hun bondgenoten een aantal concrete veranderingen. De diagnose waaraan ze zich nu moeten onderwerpen – ‘bent u wel echt trans?’ – dient te komen te vervallen. Het is aan transgender mensen zelf om dat vast te stellen. De zorg dient decentraal beschikbaar te zijn, dichtbij voor mensen in het hele land, en niet louter op die akelige VU. Meer faciliteiten, geen ‘gatekeeping’ via een diagnose waarin een zogeheten expert vaststelt of iemand wel ‘echt’ trans’ is. Zo kan meteen een eind komen aan de ellenlange wachtlijsten waardoor mensen eindeloos op stappen in hun transitie moeten wachten en mensen veel langer diep ongelukkig zijn met hun lichaam dan aanvaardbaar. In leuzen gevat: ‘Our Body, Our Choice! Trans People Have a Voice!’ en ‘Fuck die VU! Transzorg Nu!’ Dat waren dan ook meteen leuzen die we riepen, daartoe van het podium op het Stadhuisplein aangemoedigd door organisatoren van de manifestatie.
En daarmee zijn we bij de actie zelf aan gekomen. Die ging heel goed! Wat betreft de opkomst: ik heb een telling gedaan, en toen ik op de helft van het aantal deelnemers was dat ik zag, zat ik rond de vijftig. Dat betekent: een honderdtal mensen, iets meer want ik zag vast niet alles. Later vertelde iemand vanuit de organisatie dat er geteld was: 175 mensen! Dat zal kloppen, het was later dan mijn telling, en ik ben altijd aan de voorzichtige kant. Tussen de 150 en 200 mensen, ik vind het een heel fors aantal voor een actie die voornamelijk via Instagram en persoonlijke netwerken, en pas de laatste dagen ook via enkele websites – is aangekondigd. Het onderwerp leeft, mensen voelen zich betrokken, organisatoren hebben die mensen weten te bereiken ook. Goed! En ik heb het bereik van Instagram vermoedelijk veel te pessimistisch ingeschat…
Wat waren het voor mensen? Mijn indruk was: heel veel trans/queer mensen. Vaak in tweetallen, in veel gevallen kennelijk koppels, ook in kleine vriendengroepjes. Jong! Niet uitsluitend, maar wel overwegend jonge mensen. Weinig zichtbare politieke organisaties. Ik zag iemand die kennelijk van Bij1 was, met een T-shirt dat daarvan blijk gaf, meen ik. Ik zag – iets opmerkelijker – een drietal mensen die zo te zien bij Rood, vroeger de jongerenclub van de SP, hoorden. Misschien dat die nu hun nek wat meer kunnen en durven uitsteken, ook met andere onderwerpen dan een nationaal Zorgfonds en de studieschulden, nu de hete adem van de SP zelf niet meer in die jeugdige nek blaast.
Zelf was ik met enkele mensen van de Vrije Bond, waarvan iemand de zwart-rode vlag droeg, en ikzelf een zwart-roze vlag: queer anarchisme. Zo was het anarchisme ook in enigszins georganiseerd verband een beetje zichtbaar. Dat doet me dan plezier, want anarchisme is uiteindelijk toch dat idee dat iedereen op basis van gelijkwaardigheid en solidariteit in vrijheid dient te kunnen leven, zonder onderwerping te hoeven tolereren aan wat voor gezagsinstanties dan ook. Dat idee hoorde op deze actie thuis en was dan ook volop – ook waar mensen er niet dat A-woord aan vastplakten. Nee, niet al die mensen zijn ‘eigenlijk’ anarchist. Dat maken mensen zelf uit. Maar anarchisme is op een actie als deze niet out of place, integendeel.
Hoe zag de actie er uit? We stonden op het Stadhuisplein, op een min of meer vaste plaats, met de intussen gangbare anderhalve meter afstand en mondkapjes op. We bleven daar ook staan, van een demonstratieve optocht was geen sprake. Ik vind lopen leuker: dan heb ik meer het gevoel dat ik wat doen dat maakt een energie los bij deelnemers die bij stilstaande manifestaties vaak ontbreekt. En als je voornamelijk staat de luisteren naar sprekers, ben je eerder toeschouwer dan deelnemer. Als dan de toestaken vooral een soort diplomatiek wisselgeld zijn om deelnemende organisaties tevreden mee te stellen – ‘wij steunen de actie, wij willen een spreker!’ – dan heb je het recept voor verveling en passiviteit, normaal gesproken. Ik maak dit punt vaker, en ik meen het ook. Maar ‘normaal gesproken’ gold hier gelukkig niet. We gingen weliswaar niet lopen. Maar we waren geen passief publiek, de sprekers waren geen plichtmatige woordvoerders van partijen, we waren deelnemers aan een actief gebeuren. Daar zorgden ook de organisatoren wel voor.
De sprekers waren stuk voor stuk aangrijpend. Getuigenissen van wat mensen hadden moeten doorstaan om iets van de zorg te krijgen die ze nodig hadden. De obstakels die zorgverleners opwerpen. Die zorgverleners! Experts, zou je toch denken? Mensen met inzicht in het verschijnsel transgender, mensen met respect en een luisterend, mag je toch verwachten? Heel vaak valt dat intens tegen. Verhalen van misgendering – iemand aanduiden met ene gender waar iemand zich niet in herkent -, van het systematisch in twijfel trekken of mensen wel echt trans zijn, van het opleggen van gender-stereotypen via vragen als speelde u als kind al met jongensspeelgoed?’. Voortdurend in de verdediging worden geduwd, voortdurend experts’ die in twijfel menen te moeten trekken wie jij ten diepste bent en wilt zijn. Een kwelling, systematisch aan mensen toegebracht.
En een tijd die ermee gemoeid gaat! En voor deze ellende moet je dus keer op keer naar die vreselijke VU, ook als je bijvoorbeeld in Zeeland woont. Als je je niet aan dit afschrikwekkende ritueel onderwerpt dan mag dat natuurlijk. Maar krijg dan maar eens een transitie zoals je die wilt en nodig hebt, met de noodzakelijke hormoonbehandeling en operaties…
Ik weet inmiddels iets van de grote lijnen van wat er verkeerd is aan de transzorg in Nederland. Maar ik schrok wederom als ik zulke getuigenissen hoorde, van heel dappere mensen trouwens die elkaar en ons allemaal laten delen in wat hoogst relevante, maar vooral ook diep persoonlijke en aangrijpende ervaringen zijn. Zo erg is het dus? Ja, zo erg is het. Het zou goed zijn als veel meer mensen dit soort ervaringsverhalen te horen en te lezen te krijgen, ver buiten de kringen van transgender activisten en hun meest directe sympathisanten en medeplichtigen. Ik denk dat de steun voor de noodzakelijke verandering in de transzorg dan zou groeien, net als de solidariteit met trans mensen die zou nodig is maar zo vaak uitblijft.
Alleen al het aandachtig luisteren op dat plein, terwijl de motregen af en toe neerdaalde, maakte van het aanwezig zijn aldaar trouwens een heel actief proces. Het applaus waarmee elke spreker beantwoord werd, kwam wel ergens vandaan. Actief waren we natuurlijk ook via het roepen van de al eerder genoemde leuzen, meerdere malen. Organisatoren zetten ze in, mensen deden, met groot enthousiasme mee. Halverwege het sprekersprogramma werd ons als aanwezigen ook gevraagd om met onze handen een hartje te vormen boven ons, en om ons heen te kijken, naar elkaar. Dat sloot aan bij de tip die al aan het begin klonk vanaf het podium: Don’t forget to love one another. Ik wordt zelf ongemakkelijk als mij gevraagd wordt om zoiets te doen. Maar hier klopte het gewoon.
Dit ging over transzorg in Nederland. Maar tegelijk ging het om veel meer. Dit ging om solidariteit wereldwijd, om een strijd om jezelf te kunnen zijn, hoe dan ook. Een spreker wees met nadruk op de rol die met name zwarte trans mensen gespeeld hebben in de strijd van transgender mensen. Op het eind klonken vanaf het podium een viertal zinnen: Trans Lives matter! Black Lives Matter! Disabled Lives Matter! Afghan Lives Matter! Dat ging mijn oren in, meteen door naar mijn middenrif. De diepe indruk die de actie op me maakte, trilde uren later nog na.
- Uitgelichte afbeelding: By Julie Missbutterflies from Lannion, France – Existrans 2017, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=63819806
