Ieder mens wil in vrijheid leven. Een intens verlangen dat je dagelijks plaagt als je gevangen zit. Het minste beetje meer bewegingsruimte dat je zou kunnen worden gegund, zul je geneigd zijn aan te grijpen. Pakken, die kans. Als dat gevoel weg is, ben je afgestompt, verloren. Op de wetenschap dat vrijheid een onbedwingbare eerste levensbehoefte is, de wetenschap van de onmisbaarheid van vrije ruimte, is het op 1 maart 2014 ingevoerde gedragsexperiment “promoveren en degraderen” gebaseerd. Het is gebaseerd op het feit dat wie zich opgesloten weet de adem wordt ontnomen, zich niet vrijelijk emotioneel kan uiten omdat er op je gelet wordt. Zodat alle woede, verdriet en frustratie worden opgekropt omdat een uitbarsting ervan bestraft wordt. De uitweg die je wordt geboden is pure chantage.
In de ‘handleiding Toetsingskader promoveren en degraderen’(1) een uitgave van DJI d.d. 20 december 2013, staat onomwonden dat het systeem gegrondvest is op de theorie van ‘belonen en bekrachtigen’ van gedragspsycholoog B.F. Skinner, ook wel geheten ‘operante conditionering’. Ik noemde het in een artikel (2) van 3 april 2014 al de ‘Skinnerbajes’ zonder te weten dat justitie zelf naar Skinner verwijst. Het is ronduit verbijsterend dit in hun eigen uitgave nu terug te vinden. Op blz. 10, onder hoofdstuk 1.3, ‘Het doel van promoveren en degraderen’, valt te lezen: “Eén van de grondleggers van de theorie achter belonen en bekrachtigen van gedrag is Skinner. Skinner stelt dat beloning resulteert in blijvende gedragsverandering (…). Skinner definieert bekrachtiging als het creëren van plezierige situaties of het verwijderen van onplezierige situaties”.
Laten we nu een vroege criticus van Skinner, Harry Harlow, er even bijhalen (3), in 1953. Deze zag de ‘operante kamer ofwel Skinnerbox’, waarin dieren (bv een rat of een duif) worden beloond met voedsel om bepaald gedrag te stimuleren, niet als een goede methode “om complex gedrag te bestuderen”’. ‘Zijn kritiek betrof het “hongermodel”, waarbij dieren voedsel wordt onthouden zodat ze goed reageren op voedsel dat tijdens de experimenten als stimulus wordt aangeboden’, zo vermeldt Wikipedia.
Honger als stimulans. Je kunt de honger naar vrijheid daar één-op-één mee vergelijken. Het ‘eten’ dat de gevangen ‘rat’ of ‘duif’ in de bajes krijgt is een stukje (meer) bewegingsvrijheid. En dat kan ook weer worden afgenomen. Eerst wordt er zes weken naar je gedrag gekeken, of je meewerkt, zonder dat je weet wat precies de criteria zijn. Dit leidt er al toe dat iedereen zich binnen veilige marges beweegt. Zelfcensuur op gedrag dus, voortdurend bang om niet goed bevonden te worden, om problemen te krijgen. Zo wordt het indienen van klaagschriften gemeden voor het wordt afgeleerd, uit vrees om de reputatie van lastpak te krijgen. Na zes weken wordt je (gedrag) besproken in het ‘MDO’(multi disciplinair overleg) en beoordeeld. Althans: officieel. Doe je alles voor dat beetje meer bewegingsvrijheid in het ‘plusprogramma’, dan ben je geslaagd en promoveer je. Dit werkt als gedragsbeïnvloeding, maar alleen tijdelijk in de bajes, omdat het tegen natuurlijke behoeftes ingaat om niet alles te doen voor (meer) vrijheid. Wie honger heeft, eet. Om principieel je medewerking te weigeren, moet je ingaan tegen die honger. Neem de honger weg, en het werkt niet meer. Ofwel: als een mens alles doet voor steeds iets meer ruimte – letterlijk – is hij of zij niets anders dan de eerste uitgehongerde rat of duif van Skinner. Hoe ‘echt’ is dat ‘gedrag’ dan? Het is niets anders dan een voortdurend geforceerd conflict mijden. Hoogst ongezond. Eén van de vrouwen die ik hier ontmoet heb, zei: “vliegen vang je met stroop”.
Terug naar Harlow, aldus Wikipedia: ‘Harlow stelde dat dieren vooral leren door hun nieuwsgierigheid en onderzoek. Door de fixatie op de hongerdrift bij het gebruik van de Skinner-box is de kans groot dat deze twee elementen nooit onderzocht worden’.
Vertaald naar mensen: justitie doet maar een slag in de lucht met dit systeem, het nodigt niet uit tot eigen initiatief (‘nieuwsgierigheid en onderzoek’), integendeel. Het enige wat het uitlokt is meewerken om de cel uit te mogen, vaker, langer, tot de meest optimale ‘vrijheid’ is bereikt. Daarna wil je die behouden. ‘Promotie en degradatie’ lokt aanpassing uit, maar alleen om verlichting van opsluiting te bereiken. Al te vaak hoor ik vrouwen vertellen dat eigen initiatief juist níet wordt ‘beloond’, zelfs keihard tegengewerkt. Alleen binnen de strakke kaders van het ‘detentie- en reïntegratieplan’, de hier ‘aangeboden’ arbeid en baantjes voor gevorderden (hierover later meer) en ‘aangeboden’ opleidingen (horeca en schoonmaak, verder kom je niet als vrouwelijke gevangene) kun je je bewegen. Dit is niet, zoals justitie beweert, zelfstandigheid en eigen verantwoordelijkheid ‘stimuleren’. Dit is een worst voorhouden, je aan de leiband houden, je drillen binnen het systeem tot je ja en amen zegt en alles accepteert, inclusief het verstikkende korset van de (vrouwen-)rol waar ze je in willen hebben als je buiten komt. Als een afgerichte hond. Hopen ze. Zeggen ze nog net niet. Dit is de Skinner-box ten voeten uit.
En dan nog iets. Het systeem gaat uit van de verstandelijke vermogens van een ‘gezond’ mens. Anders gezegd: het is zo ableïstisch als wat. Juist in de bajes zitten – met dank aan bezuinigingen op de geestelijke gezondheidszorg – veel mensen die psychische problemen hebben. Dezen worden ‘niet-kunners’ genoemd. In de ‘handleiding Toetsingskader promoveren en degraderen’ staat daarover: ‘Niet-kunners hoeven voor promotie nog niet volledig aan de norm te voldoen, maar moeten wel meewerken om daar te komen.’ (onderstreping door JK) Dit is echter aan de subjectieve beoordeling van personeel van de bajes en houdt niet wezenlijk rekening met gecompliceerde problemen. De bajes is geen psychiatrische hulpverleningsinstelling en biedt geen therapieën.
Samenvattend: het enige wat je in de bajes leert is je aanpassen of hoe het systeem naar je hand te zetten als je daar goed in bent en waar mogelijk (stroop), hoe je je zelf op een ongezonde manier in moet houden en alles opkroppen. In de tijd dat ik hier zit, is twee keer een ambulance gekomen voor vrouwen met een hersenbloeding of -infarct. We worden experts in het opwerpen van barrières om ons niet te laten kennen, want het is riskant om je kwetsbaar op te stellen. Voeg daar aan toe de dagelijkse sleur, geen vooruitzichten. Zo ziet het leven er hier uit en dat is vooral voor langgestraften loodzwaar en destructief. “Je went eraan” zei één van het tegen me. Een paar dagen terug zei ze: “Ik trek het niet meer. Ik wil eruit. Vandaag nog.” Geloof me, ‘je went eraan’ is níet waar. Het went niet. Nooit. En tenslotte houdt justitie ook de samenleving een worst voor. Het systeem dat succesvol mensen moet laten reïntegreren is niets anders dan een ordinaire bezuinigingsmaatregel. Ik citeer nogmaals uit de ‘handleiding Toetsingskader promoveren en degraderen’ blz. 10, hoofdstuk 1.3, ‘het doel van promoveren en degraderen’: “op organisatie- en politiek niveau is het doel van promoveren en degraderen om schaarse middelen gericht in te zetten voor die gedetineerden, die het verdienen. Het promoveren en degraderen is niet direct gericht op gedragsverandering op langere termijn (zoals uiteindelijk vermindering van recidive).”(onderstreping JK). Het is dus louter en alleen een ‘tool’ om ons onder de duim te houden in de bajes en het levert nog geld op ook.
Vandaag, dinsdag 26 maart, zit ik bijna 9 weken vast, waarvan ruim 7 in Nieuwersluis. Ik ben ‘rood’, en ‘basis’. Volgens de regels van justitie zou men mij na 6 weken ‘na binnenkomst in de inrichting’ moeten bespreken en moeten beslissen over ‘promotie’. Toen ik hier vorige week 6 weken vast zat, vernam ik niks. Ook nu vertelt niemand me wat. Op sprekersbriefjes (4) wordt niet gereageerd. Informeer je of het MDO je besproken heeft of gaat bespreken, dan vertelt niemand je iets. Gisteren heb ik een piwi aangesproken op hún verantwoordelijkheid om een genomen beslissing mede te delen en deze zwart-op-wit te zetten en te motiveren, zodat de mogelijkheid van beklag open komt te staan. Ik verwacht ‘natuurlijk’ geen promotie. Mijn weigering om te werken en om naar het RIC (Re-integratiecentrum) te gaan om een ‘taaltest’ en ‘reflector’ te doen, en aansluitend de cursus ‘kiezen voor verandering’, zijn al genoeg grond voor hen om ‘promotie’ te weigeren.
Vandaag vertik ik het om nog verder navraag te doen. Komt er geen beslissing of wordt deze niet medegedeeld, dan volgt op grond van art. 60 lid 2 pbw (penitentiaire beginselenwet) beklag omdat er ‘geen promotiebesluit’ is genomen.
Dit beklag zal tevens een aanval inhouden tegen de Skinnerbajes. Ontvang ik wel een beslissing, dan volgt natuurlijk ook beklag. Dat is dan het vierde. De eerdere gingen over het weigeren bij sport op zaterdag (2x) omdat dit alleen voor vrouwen in het plusregime is, en over het niet doorlaten van een boekje, getiteld ‘De zaak Joke K.’.
Met nog ruim een week te gaan, is die ‘zaak Joke K.’ bijna ten einde. De strijd tegen repressie, justitie, politie en bajesen echter nog allerminst. Vrijheid is pas vrijheid als iedereen vrij is!
Groet, Joke
Noten:
1 Dienst Justitiële Inrichtingen, ‘Handleiding Toetsingskader promoveren en degraderen’, 20 december 2013, via https://www.commissievantoezicht.nl/dossiers/DBT/achtergronddocumenten/handleiding-toetsingskader-promoveren-en-degradere.pdf en via https://docplayer.nl/9863694-Handleiding-toetsingskader-promoveren-en-degraderen-datum-20-december-2013-status-definitief.html
2 Joke Kaviaar, ‘16 euro per dag voor gedragsexperiment van Teeven? Dat nooit’, 3 april 2014, https://jokekaviaar.nl/Skinner-box-Teeven.html
3 ‘Skinnerbox Wikipedia, https://nl.wikipedia.org/wiki/Skinner-box
4 Een sprekersbriefje is een briefje dat je moet invullen om iemand te spreken te krijgen, bv. casemanager of afdelingshoofd. Hier wordt niet of zeer traag op gereageerd.
– Eerder verschenen bij 13 september
