De socialistische idee is voorbij, nu en in de toekomst. Na de goede voorbeelden van collega’s Le Roi en Arnold vond ik dat ik ook mijn ei(tje) moest leggen. In tegenstelling tot socialisme passé bestaat er een website, waarvan berichten ook wel eens op Krapuul verschijnen, met de titel: ‘Socialisme nu‘. Het is een site van trotskisten. En de trotskisten waren al passé in 1925 toen Stalin de machtsstrijd met Trotski in zijn voordeel besliste. ‘Socialisme nu’ is dus allang voorbij. Het gaat in dit artikel echter over meer dan alleen trotskisten.
Eerst nog een klein stukje over (min of meer) trotskisme. President Hugo Chávez van Venezuela is een zelfverklaarde trotskist. Het land doet het betrekkelijk goed. Zijn de trotskisten daar trots op? Nee! Want Venezuela is niet trotskistisch zoals trotskisten dat graag zien. Nog niet alle grote ondernemingen zijn genationaliseerd. We hoeven ons verder niets van trotskisten aan te trekken natuurlijk. Een gerelateerde vraag is: Kan Venezuela als een voorbeeld van een socialistisch alternatief dienen? Nee, dus. Het land heeft enorme oliereserves. Het Saoedi-Arabië van Zuid-Amerika wordt het wel genoemd. Financiering van Chávez’ ‘socialistische’ experiment op deze manier is voor andere landen – op enkele oliestaten na – niet weggelegd.
Andere socialistische experimenten zijn of mislukt – Sovjet-Unie en satellietstaten – of in feite getransformeerd in een dictatoriale kapitalistische staat – China – of compleet onaantrekkelijk als voorbeeld – Noord-Korea. Een voor de hand liggende conclusie is dan ook dat het socialisme niet werkt. Voordat zonder meer, zonder analyse, het liberalisme wordt omarmd, kunnen we ons afvragen waarom het socialisme niet werkt. Bij de analyse moet de economie centraal staan, Karl Marx indachtig.
Adam Smith
Adam Smith, de eerste belangrijke filosoof van het kapitalisme, formuleerde een veel geciteerde notie: “Het is niet vanwege de goedheid van de slager, de brouwer of de bakker dat wij ons eten verwachten, maar vanwege hun eigenbelang.” Daar had en heeft Smith zeker een punt. Het marktmechanisme waaronder de slager, brouwer en bakker werken, levert de maatschappij als geheel voordeel op. Als dat systeem zo goed werkt, is het liberalisme dan de uitverkoren weg, of zit er een adder onder het gras? Adam Smith zelf was zich bewust van de giftige slang. Hij schreef ook: “Geen natie kan bloeien en gedijen als de meerderheid in armoede en ellende leeft.” Duurzaam liberalisme leidt tot een grote groep armen en een kleine elite van extreem rijken.
Bij de keuze tussen dictatuur en een redelijke levensstandaard enerzijds en anderzijds extreme armoede voor de overgrote meerderheid is het niet moeilijk. Dan kies je voor socialisme. Maar op die voor hen ongunstige uitkomst hebben de kapitalisten iets gevonden: de sociaaldemocratische verzorgingsstaat. De sociaaldemocratie slijpt de scherpste kantjes van het kapitalisme af. Er is daarentegen geen methode die socialisme verzacht. De reden daarvan zit in de waardebepaling.
In een markt bepalen aanbod en vraag de prijs. Als er geen markt is, bestaat er geen goed alternatief voor de prijsbepaling. Dan moet je werken met een surrogaat als arbeidswaarde. Maar het is vrijwel onmogelijk de ene soort arbeid met de andere te vergelijken. De stukjes die ik hier op Krapuul produceer zijn waardeloos. Geen cent vang ik ervoor. Als je evenwel de tijd en moeite telt die ik erin stop, dan zouden ze toch wat moeten opleveren.
In een agrarische samenleving met relatief weinig dynamiek is waardebepaling door middel van arbeid nog enigszins doenlijk. Maar in een hoog ontwikkelde samenleving loopt dat geheid fout. Wil je aanpassingen, zoals Gorbatsjov probeerde met zijn glasnost en perestrojka, dan ontaardt dat al rap in liberalisme.
Sociaaldemocratie
Sociaaldemocratie was in aanleg geen handlanger van het kapitalisme. In de beginjaren werd het geformuleerd als de democratische tegenhanger van het autoritaire socialisme, zoals dat onder Lenin, Trotski en opvolgers gestalte kreeg. Eduard Bernstein, Karl Kautsky en Jean Jaurès figureerden onder de prominenten. De intentie was om het socialisme via vreedzame, democratische weg in plaats van middels revoluties tot stand te brengen.
Toegegeven, de sociaaldemocratie heeft het nodige opgeleverd. Het heeft de verzorgingsstaat gebracht die het liberalisme verzachtte. Maar de doelstelling om via de tussenstap van sociaaldemocratie naar socialisme te gaan heeft gefaald. En socialisme kan dus niet bereikt worden wegens de problematiek van de prijsbepaling, zoals ik eerder heb betoogd.
De sociaaldemocratische voorlieden hebben het onmogelijke van de opdracht ingezien. Wim Kok formuleerde het opgeven van het socialistische ideaal als ‘het afschudden van de ideologische veren’. Zonder ideologie is de sociaaldemocratie verworden tot een soort van kleine grutter. “Mag het een onsje meer zijn?” is een standaardvraag van zo’n winkelier. De sociaaldemocratie vraagt aan de kapitalist: “Mag het ietsje minder zijn?” Iets minder hardvochtig wordt daarmee bedoeld. Daarmee zijn zowel de sociaaldemocraat als de kapitalist tevreden. De grootste onvrede van de arbeider is geneutraliseerd en de sociaaldemocraat kan zich voordoen als belangenbehartiger. In de loop der tijd is de sociaaldemocratie helemaal ingekapseld. Een mooi commissariaatje zit er altijd in voor een oud-leider.
Alternatief
Sociaaldemocratie lijkt reëel beschouwd de meest linkse optie. Toch kan het anders. We moeten erkennen dat een markt noodzakelijk is om prijzen te bepalen. Maar niet alles kan vermarkt worden. Bizar genoeg heeft de liberale partij D66 dat kernachtig verwoord in een slogan: ‘de markt als het kan, de overheid als het moet’. Natuurlijk is in de opvatting van D66 bijna alles te vermarkten, je bent liberaal of niet. Slechts defensie en nog een paar zaken moeten bij de overheid blijven; een liberalisering van het leger zou een burgeroorlog uitlokken. Een doordachte uitwerking is evenwel mogelijk van wat wel en niet via de markt te regelen valt. In zo’n uitgewerkt systeem kunnen prijzen voor overheidsdiensten worden vastgesteld als afgeleide van de marktprijzen. Ik zal het model demarcatisme noemen – het is slechts een werktitel – omdat het een heldere afbakening vereist tussen overheid en markt. De markt mag de speelwei van de kapitalist zijn. Maar die wei heeft een stevige omheining nodig. Democratisch en effectief toezicht op banken bijvoorbeeld. En bedrijvigheden als spoorwegexploitatie voldoen niet aan de marktprincipes. Daar treedt onherroepelijk monopolievorming op. Wanneer een Fyra bij gebleken gebreken niet direct vervangen kan worden door een andere trein wegens een tjokvol spoorwegnet, zal onmiddellijk duidelijk zijn dat marktwerking daar een fabeltje is. De ‘concurrenten’ van de NS zijn slechts de versiering voor het bejubelde marktprincipe.
Een randvoorwaarde voor demarcatisme is overigens dat een bestuur (regering) reële zeggenschap over de economie heeft. Niet dat een kleine economie gedwongen wordt in te stemmen met de eisen van de groten op straffe van stevige handelsbelemmeringen. Dat houdt in dat Nederland alleen te klein is. Dan hebben we toch nog een klein stukje trotskisme nodig, dat een wereldrevolutie nodig acht.
Ik herhaal tot slot de woorden van Le Roi: “Er valt zoveel over dit onderwerp te zeggen dat er bijna geen beginnen aan is.” Toch hoop ik in de kern de problematiek van het socialisme en een alternatief te hebben kunnen verwoorden.
Smith’s citaat “It is not from the benevolence of the butcher, the brewer, or the baker, that we expect our dinner, but from their regard to their own interest.” (bk.1, ch.2) blijft een ideologisch kletspraatje.
De beenhouwer, brouwer en bakker oefenden een ambacht uit dat zij geleerd hadden en in een groot deel van Europa, waarschijnlijk zelfs nog in het Schotland van zijn tijd, in gildeverband uitoefenden. “Eigenbelang” speelde geen rol in deze werkverdeling – traditie en eer over het ambacht speelden de hoofdrol.
Hun werkzaamheden vielen onder wat Thompson genoemd heeft de moral economy waar het kapitalistische ideologische en gewapende offensief gewelddadig een einde heeft gemaakt.
De fictie dat het kapitalisme niet van begin af aan op geweld berust hoort bij de heersende ideologie.
Dat Chávez zich trotskist genoemd heeft is nieuw voor mij, en waarom hij nooit de strenge toetsen van de ware gelovigen kan doorstaan staat hier goed beschreven (in het algemeen, niet over Chávez in het bijzonder). Als hij echt trotskist was, had hij kunnen weten dat hij geen trotskist was als iemand begrijpt wat ik bedoel…
Ik heb het socialisme ook beslist niet passé verklaard, de meeste uitingen die onder die naam door het leven gaan of gingen zijn dit wel, tot en met, vermoed ik, bepaalde uitingen van het anarchisme.
Helaas, de hoop op het verwoorden van de problematiek van het socialisme en het alternatief daarvoor was al vervlogen zodra de communistische staten van weleer en heden werden genoemd. Goed bekeken leed en lijdt dit soort staten aan precies hetzelfde probleem als extreem kapitalistische: een invloedrijke elite met geld en een onderdrukte, arme massa.
Het is interessant dat de term ‘socialisme’ altijd meteen wordt gelinkt aan dictatoriale regimes. In de kern heeft het socialisme niets met dictaturen van doen, maar met vrijheid en (vooral) gelijkheid voor iedereen – dus niet alleen voor degenen die toevallig iets meer geld te besteden hebben dan de meeste anderen.
Er staat veel in dit stuk waar ik het best mee eens ben, maar ik heb het nooit eerlijk gevonden dat de Sovjet-Unie en China als voorbeelden gebruikt worden van waarom socialisme niet kan werken. Dat waren slechts dictaturen onder het mom van socialisme, nooit zoals het bedoeld was.
Mischien is dat hele idee van prijzen en geld wel een slecht idee. Daardoor gaan mensen ineens allemaal heel afgemeten zitten kijken wat iets kost en wat die ander dan wel precies presteert. Dit heb ik niet zelf bedacht, maar is een idee dat mijn vriendin me heeft verteld. Ik vond het aanvankelijk onrealistisch, maar begin meer en meer de pluspunten ervan in te zien.
Naar mijn mening horen de gemeenschapvoorzieningen thuis in handen van de gemeenschap. Daaronder valt natuurlijk de energievoorziening, het gezondheidswezen en het openbaar vervoer, maar bijvoorbeeld ook de banken en de verzekeringswezen.
Dat de uitgifte van geld in private handen is, is natuurlijk van de gekke.
Er lijkt me weinig op tegen als de productie van consumptiegoederen in handen blijft van het particulier initiatief. Met dien verstande dat een einde moet komen aan het aandelenstelsel. Er is geen enkele reden te bedenken waarom de kapitaalvoorziening niet geregeld zou kunnen worden door uitgifte van obligaties (zonder dat de obligatiehouder invloed kan uitoefenen op de bedrijfsvoering)
Effe kijken wat me dit nou voor etiketje oplevert: sociaal-democraat, socialist of zelfs communist.
Socialisme ( =socialiseren) staat als beweging diametraal op kapitalisme ( =kapitaliseren).
Socialiseren en anarchisme kunnen wat mij betreft uitstekend samengaan, sterker nog, zijn in wezen aan elkaar verwant denk ik en voeden elkaar. Socialisme zonder anarchisme ( en vv ) mag geen naam hebben wat mij betreft, en zijn als afzonderlijke doelen niet levensvatbaar.
Het hoeft ook niet van vandaag op morgen. Maar urgent is een beweging weg van het kapitaliseren ( en de sociaal-democratie) wel.
@Sjaak: Je merkt ivm Chávez op: “Nog niet alle grote ondernemingen zijn genationaliseerd.”
Ten eerste: realiseer je je dat de nationalisaties die in Latijns-Amerika aan de orde zijn, draaien om het heroveren van basisvoorzieningen als drinkwater?
Het is niet nationalisatie waar het om gaat bij het Bolivarianisme, maar zelfbestuur.
Zie http://en.wikipedia.org/wiki/Bolivarianism vwb Chávez’s inspirators. Wat het concreet inhoudt kun je vinden op http://en.wikipedia.org/wiki/Bolivarian_Missions: “In March 2006 the Communal Council Law was approved, whereby communities that decide to organize themselves into a council can be given official state recognition and access to federal funds and loans for community projects. This skips the local and state governments that are perceived as corrupt.”
Het socialisme is een heel wijd onderwerp natuurlijk. Maar ik heb er toch iets over willen schrijven en het concreter maken, want door de enorme omvang aan uiteenzettingen wil een (het?) essentieel onderdeel wel eens verloren gaan. Ik zal het nogmaals herhalen: prijzen kunnen worden bepaald door de gemeenschap, onafhankelijk van de markt. Heb je echter een markt nodig, dan creëer je een vorm van kapitalisme.
@1 Arnold, @6 Joke,
Dank voor de verwijzingen naar de artikelen over trotskisme en bolivarisme. Ik heb me wat snel van trotskisme afgemaakt, omdat ik het onzinnnige scherpslijperij vind.
@1,
Smith’ citaat is inderdaad vaak uit zijn context gerukt. Maar voor relatief kleine nering werkt het zondermeer. Lenin voelde zich ook genoodzaakt in zijn Nieuwe Economische Politek (NEP), vooral in de landbouw, in een deel van de economie particulier initiatief toe te staan.
@2 pc,
“Wordt gelinkt aan dictatoriale regimes”
De Sovjet-Unie, China, Noord-Korea verklaarden/verklaren zichzelf socialistisch. Niet door anderen is het etiket opgeplakt. Bovendien was/is studie van marxisme-leninisme verplichte kost.
@3 Laurent,
Een prijs is slechts een middel tot waardebepaling. Zelfs in een ruilmaatschappij zal niet zomaar een goudklomp voor een paar stenen worden ingewisseld, zoals uiteindelijk gebeurt door Gelukkige Hans in een sprookje van Grimm.
@4 Harm,
“Dat de uitgifte van geld in private handen is, is natuurlijk van de gekke.”
Dat vind ik wel iets om goed over na te denken. De geldcreatie door banken levert wellicht meer nadeel dan voordeel op.
@5 Le Roi,
Anarchisme vind ik sympathiek in die zin dat het niet regelzuchtig is als de sociaaldemocratie. Het recente voorbeeld van Asschers participatiecontract is natuurlijk iets om je haren ten berge te doen rijzen.
Ik heb al eerder over anarchisme geschreven: Kennismaking met Bakoenin. Ik vind diens daar aangehaalde citaat nog steeds van veel inzicht getuigen.
@1 Arnold,
Over Chávez en Trotski: http://www.marxist.com/chavez-trotskyist-president120107.htm
@7 Nou, volgens mij vriendin hadden de Iroquois indianen gewoon een samenleving waarin ieder deed wat nodig is, zonder allerlei geruil en verrekeningen. Maar ik denk wel dat dat inderdaad alleen werkt bij kleine samenlevingen op overzichtelijke schaal, waar men solidariteit met elkaar kan blijven voeen.
@Sjaak: Wat is nu je punt wat betreft Chávez, kun je iets aanvoeren waaruit blijkt dat hij dubieus bezig is? Je negeert bovendien mijn opmerking over (arbeiders-)zelfbestuur. Jij stelt de term kapitalisme gelijk aan markteconomie, maar dat klopt niet: niet in ieder economisch stelsel verdwijnt bv. alle winst in de zakken van degene die anderen in loondienst heeft.
@10 Joke,
Chávez’ experiment is heel interessant. Jammer dat er in het Nederlandse taalgebied relatief weinig over is geschreven.
Je link http://en.wikipedia.org/wiki/Bolivarian_Missions meldt:
“Oil profits, being about US$25 billion in 2004, have allowed the Chávez administration to carry out what he calls a “new socialist revolution.” The leftist platform involves a remarkable increase in spending on social programs. The Chávez administration has thus built free health care clinics, subsidized food and created small manufacturing cooperatives.”
Het lijkt me moeilijk voor andere landen om te kopiëren. Maar ik hoop in ieder geval dat er zinnige lessen uit Chávez’ politiek kunnen worden getrokken.
Wat betreft arbeiderszelfbestuur, dat gaat mij iets te off-topic. (Ik mag het hier bepalen, want ik heb het initiële verhaal geschreven. Ik hoop dat je ooit van je schrijfkramp geneest en zelf een stuk kunt produceren. Maar forceer niet, dat maakt het niet beter.)
Bij een stelsel waarbij het geld niet in zakken verdwijnt, waar denk je dan aan? Uitgezonderd primitieve kleine samenlevingen dan.
Mooie discussie. Waar vind je zoiets nog op het Nederlandstalige net?
🙂
@11: Nou, zelfbestuur is een vorm van socialisme die misschien wel niet passé is. Het levert een ander soort markteconomie op, met een eerlijker verdeling. Niet van bovenaf geleid, maar van onderop. Het ligt dicht bij het radensocialisme (maar ooit liepen er ook liberalen rond met idealen in die richting, zoals Bólivar himself).
“Bij een stelsel waarbij het geld niet in zakken verdwijnt, waar denk je dan aan?”
Het Groene Boekje van Gadaffi bevat een uitgewerkt plan voor zo’n decentraal systeem in een moderne, complexe samenleving. Daarin wordt bv. loondienst afgeschaft, iemand in dienst nemen gebeurt obv volwaardig partnerschap. Huizen etc. worden ter beschikking gesteld tegen kostprijs – dat is de voornaamste taak die de overheid dan nog rest. Het staat op diverse plekken online (bv. op boublog.nl).
En ja, die landen hebben olie, ze hoeven niet op de knieën voor het IMF. Het uitkopen van multinationals kost ze anders wel een rib uit het lijf. Maar wij, als een van de rijkste landen ter wereld, zouden zoiets toch ook makkelijk moeten kunnen bekostigen?
Dit soort defaitisme doet De Saeck geen goed.
Natuurlijk is socialisme niet passé.
Ik citeer een toepasselijk artikeltje over Piet Nak, toepasselijk omdat we de februaristaking herdenken en daar las ik dit:
“Had Lenin niet gezegd dat het nog wel vierhonderd jaar kon duren voordat een goede communist werd geboren?”
http://www.groene.nl/2000/19/profiel-piet-nak
Kwestie van nog even geduld hebben dus. Ik heb overigens meer verstandige dingen van D66 gehoord. Alleen nooit gezien.
@11 Waar je aan moet denken als economisch stelsel waarbij niet alle winst in de zakken verdwijnt van degene die anderen in loondienst heeft?
Dat lijkt me nog al voor de hand liggen: cooperaties. Cooperaties die in hun kapitaalbehoefte voorzien, niet door uitgeven van aandelen, maar door het uitschrijven van obligaties tegen een vast rentepercentage.
@14 Goede communisten bestaan niet, evenmin als goede kapitalisten, of meer in het algemeen:goede mensen. Het omgekeerde geldt evenzeer.
Wetten, geboden en verboden, zullen daar weinig aan veranderen. Je moet gewoon geen zesbaans snelweg aanleggen, auto’s maken die 300km per uur kunnen rijden en dan verwachten dat je de boel in toom kunt houden door er een bordje voor te plaatsen dat je maar 50km per uur mag rijden en je kinderen heel moralistisch op te voeden.
Daarmee wil ik zeggen dat je de boel alleen kunt veranderen door je economisch stelsel zo in te richten dat gewenst gedrag beloond wordt en voor ongewenst gedrag minder plaats is. (zonder aandelen kun je ook niet speculeren).
In plaats van hier een richtingenstrijd te voeren die toch slechts uitloopt op een vrij inhoudsloos woordgevecht, is het zinvoller om er eens over te debateren hoe je dat praktisch vorm kunt geven.
@15: Harm:
[ om er eens over te debateren hoe je dat praktisch vorm kunt geven ]
Eigenlijk denk ik dat de vorm het probleem niet zo is, wereldwijd voorbeelden genoeg, of het zou de grootschaligheid moeten zijn in een volgepropt landje als dit.
De boel in beweging krijgen liefst nog vóórdat de paniek uitbreekt als het huidige systeem in elkaar stort lijkt me moeilijker, heb jij een idee?
Ik vind een discussie daarover prima en wil proberen, si djeu le veu, er wat over te schrijven. Hoe heet het eerste hoofdstuk?
Sjaak, bedankt voor de zeer goede artikel.
Het is een beetje vocht midden in de neoliberale woestijn dat we nu zijn, bestuurd door mensen die geen eigen ideologie meer hebben behalve reiken naar geld en macht.
Zonder ideologie blijven maar ‘pragmatische” oplossingen bestaan waarbij de enige ijkmoment is de economische eenheid die winst moet opleveren. Exit Homo Sapiens.
Het is een enorme discussie toch iets over een praktische punt:
“Democratisch en effectief toezicht op banken bijvoorbeeld” is wat jij voorstelt.
Dit punt lijkt me op het moment helemaal niet mogelijk aangezien dat wij tegenwoordig verwachten dat onze politici enige zeggenschap over de banken en financiële instellingen zullen gaan uitoefenen, terwijl de hedendaagse praktijk leert dat onze politici in wezen niets te zeggen hebben en de banken zijn die de politiek in handen hebben en machtig dicteren. De politici volgen gehoorzaam.
Ik laat bewust op dit punt het Maffia verhaal buiten die ook een rol speelt in het onderhoud van de Sociale Piramide om de belangrijke punt te concentreren.
Daarom verandert er niets aan. De banken regeren en wurgen hele volkeren als de Griekse helemaal dood. Dan de volgende.
Jou en mijn wens voor controle over de banken en financiële instellingen betekent in de praktijk de bestaande Sociale Piramide doorbreken. Je praat dus over revolutie.
Zo zie ik het, tenminste.
Mijn dank aan iedereen voor de linken, het is zeer goed dat ze in elke discussie worden geplaatst voor leken als ik.
Speciaal dank aan @jvdh voor de link en prachtig verhaal over de Februari staking.
We mogen lang overleggen over visies en maatregelen, doch dit verhaal van @jdvh laat duidelijk zien dat de menselijke ziel en menselijk verhaal bepalend zijn voor onze handelingen. Dit is de enige gezonde kern voor een mogelijke toekomst.
@13 Joke,
Gadhafi’s ideeën ken ik niet. Maar ze lijken me na de Libische opstand niet bijster inspirerend.
@14 jvdheuvel,
Wat is ‘De Saeck’? Bijna een eeuw geleden vond de Russische Revolutie plaats. Sindsdien zijn er meerdere socialistische experimenten geweest. Daar ben ik niet positief over – maw. defaitistisch – maar ik wil ook niet nog vierhonderd jaar wachten.
Centraal in mijn analyse staat dat je een markt nodig hebt – net als bij Lenins NEP. Accepteer je dat, dan is het zaak die markt onder controle te houden, de uitwassen uit te bannen. Ik noem dat demarcatisme.
Enigszins kort door de bocht zou je dat demarcatisme ook anti-neoliberalisme kunnen noemen. Neoliberalisme verwacht alle heil van de markt: zoveel mogelijk economische processen moeten de markt op. Bij demarcatisme gebruik je de markt juist zo min mogelijk. Maar nogmaals: dit is behoorlijk ongenuanceerd uitgedrukt.
D66 zijn een stelletje opportunisten. Als je maar veel pragmatische dingen noemt, zal er wel eens een goed idee bij zitten.
@15 Harm
Het idee van coöperaties heeft een link met arbeiderszelfbestuur. Dat werkt volgens mij niet. Het zou hier teveel ruimte vergen om er dieper op in te gaan.
Je moet enigszins een idee hebben waar je heen wil, niet alleen praktische problemen oplossen. Eigenlijk moet je de ‘praxis’ van Marx toepassen, een wisselwerking van theorie en praktijk.
Ik moet hier altijd ontzettend lachen over Peter Storm. Hij wil voortdurend strijden, maar waarheen leidt het?
Zorreguieta en de zijnen die wisten 30 jaar geleden al dat socialisme passé was.
De Oost Europese socialisme was een mechanistisch systeem/concept toegepast in de praktijk door mensen die gelijk de grootste kapitalisten konden zijn, qua mentaliteit.
Nu zijn ze de grootste kapitalisten geworden van dit deel van de wereld.
Het maakt ze niet uit welke systeem is het als ze maar bovenop blijven drijven.
Daarom zie ik geen heil in mechanistische concepten, wel in dezen die evenwicht met de menselijke kern kunnen brengen.
De mens moet in center blijven staan, zie de beroemde tekening van Leonardo da Vinci.
Nou, indien je dit begrijpt dan zie je meteen waar het schoen in de huidige systeem wrikt – niet het mens maar het Geld staat centraal.
Voor de christenen – Mammon regeert.
@19: “Gadhafi’s ideeën ken ik niet. Maar ze lijken me na de Libische opstand niet bijster inspirerend.”
Wat een dooddoener zeg – of geloof jij werkelijk dat het om een ‘opstand’ ging (ipv een staatsgreep gepleegd door huurlingen)? Libië had tot voor kort de hoogste levensstandaard van heel Afrika en had dan ook geen schulden bij IMF of World Bank. Dat kon zo niet langer, het zou andere landen maar op ideeën kunnen brengen.
Je informeert ernaar hoe een alternatieve economie eruit zou zien, maar tegelijkertijd wil je het niet weten, want je bent er bij voorbaat van overtuigd dat het niet kan. Tja, blijf dan maar met je ogen dicht de doodlopende weg van het kapitalisme bewandelen. Maar roep niet steeds dat er geen alternatief is want er zijn duizenden alternatieven, voor wie het wil zien tenminste.
@ 16 Ik ben bang dat te weinig mensen in Nederland bereid zijn om hun eigen hebben en houen op het spel te zetten om iets in beweging te brengen. En zonder die bereidheid blijf je nergens. Maar voor het geval je denkt dat woorden werking hebben, wil ik wel een suggestie doen. Mag ik er nog een paar hoofdstukken aan toevoegen?
Eerste hoofdstuk – Het is al te laat: hoe de democatie werd gekaapt door het kapitaal.
Tweede Hoofdstuk – Zand in de raderen: hoe zorg je dat het systeem niet langer kan funcioneren.
Derde hoofdstuk – De zwarte markt als economische basis voor de subcultuur.
Vierde hoofdstuk – De rol van de vakbeweging.
@19 Sjaak moet lachen om Peter Storm, ik niet. We moeten eindelijk eens af van dat gepolder, dat uiteindelijk berust op de sociaal-democratische gedachte dat als je de kool en de geit spaart, we er allemaal beter van worden.
Als veranderingen wilt, dan zal dat alleen lukken door daadwerkelijk je medewerking te weigeren aan hetgeen zich nu afspeelt. Dat betekent minder productie en dus minder welvaart.
Dat is geen ramp, in de zin dat de Nederlander toch een stapje terug zal moeten doen. Maar, om het maar eens plat uit te drukken, op onze voorwaarden.Of we herwinnen daarbij onze democratische controle over de economische en maatschappelijke processen (ten nadele van de bestuurlijke en politieke elite) of we laten de zaak in het honderd lopen en dan zien we wel wat ervan komt.
Een paar suggesties hoe je die democratische controle zou kunnen herstellen heb ik al gedaan, maar als het spannend wordt, dan wordt het te ingewikkeld, dus daar mogen we het hier niet over hebben.
Leuk blog hoor, Krapuul. Waar vindt je dit soort discussies nou nog?
@23: Harm:
[ Ik ben bang dat te weinig mensen in Nederland bereid zijn om hun eigen hebben en houen op het spel te zetten om iets in beweging te brengen ]
Misschien is het een verlammende angst?
@23 Harm,
Misschien moet ik later toch iets over banken en een bankenunie schrijven als hoofdstuk. Maar tja, tijd hè.
Iemand als Peter hebben we nodig om het te laten stormen, zeker. Maar met alleen Boxers (een paard in George Orwells boek Animal Farm) lukt het niet. We hebben helaas ook de varkens (in hetzelfde boek) nodig die plannen ontwikkelen.
Animal Farm: http://www.youtube.com/watch?v=nGSiFESwWtI
Die varkens zijn van de PvdA en sinds Wim Kok Snowball vermoordde staan ze bij mij zeer slecht aangeschreven en zeker niet beter danJones himself.
@22 Joke,
“Maar roep niet steeds dat er geen alternatief is want er zijn duizenden alternatieven, voor wie het wil zien tenminste.”
Mijn artikel heeft nota bene een tussenkop: ‘Alternatief’.
Als je de discussie echt vooruit wilt helpen, dan geef je aan waar ik een fout maak in de analyse. Ga niet psychologiseren met ‘defaitistisch’ of ‘fatalistisch’.
@27 Dat is natuurlijk ook niet zo moeilijk:
Omdat in het verleden -en tot op de dag van vandaag- de fout is (en wordt) gemaakt om niet te onderkennen dat de (democratische) controle van de macht net zo belangrijk, of mischien nog wel belangrijker is, dan het invoeren van een ander economisch model,
wil niet zeggen dat een ander economisch model niet zou kunnen funcioneren.
Op een bepaalde manier realiseren de mensen zich niet meer hoe absurd ons economisch syteem eigenlijk is.
Ik denk dat iedereen wel eens van die “urban legends” heeft gehoord over nylonkousen die nooit kapot zouden gaan en auto’s die op water rijden, maar dat al die uitvindingen door de industrie zouden worden tegengehouden. De leukste film die ik over dat onderwerp ken, eigenlijk een parabel, heet “The Man in the white Suite”.
http://www.dailymotion.com/video/xmtn7u_the-man-in-the-white-suit_shortfilms
Maar achter de urban legend gaat een verschrikkelijke waarheid schuil: bij de beslissing of iets in productie wordt genomen is de verwachting of daar wel of niet winst mee gemaakt kan worden de enige factor die telt. De vraag of het product ook een maatschappelijk nut heeft speelt echter geen enkele rol.
Daar is geen complot voor nodig, dat is een automatisch gevolg van de strucuur van onze huidige economie.
De aanhangers van het kapitalisme willen ons graag doen geloven, dat hetgeen maatschappelijk nut heeft, dus ook altijd verkoopbaar en winstgevend zal zijn. De urban legend daarentegen laat ons op een humoristische en gechargeerde manier zien, dat dat helemaal niet waar hoeft te zijn.
Maar op de een of andere manier schijnt het niet werkelijk tot het bewustzijn van de mensen door te dringen, hoe desastreus juist de discrepantie is, tussen hetgeen dat maatschappelijk wenselijk is en hetgeen dat winstgevend is.
@22, Joke, “Maar roep niet steeds dat er geen alternatief is want er zijn duizenden alternatieven, voor wie het wil zien tenminste.”
Zeer terecht geplaatst. Bijvoorbeeld de neoliberalen brallen dat de oplossing in de “vrije markt” zou liggen, terwijl ze in de praktijk meteen alles vernietigen wat van veraf in de buurt van hun eigen belangen komt.
Het is een valse spel.
Eenvoudig voorbeeld: indien men zou de concurrentie en alternatieven bewandelen, zou men nooit de alternatief gaan dood wurgen net als in het geval van Cuba.
Venezuela koos en alternatieve weg – meeteen restricties en embargo’s. Men speelt voortdurend vals op de “vrije markt”.
Libië was an zich een soort voorbeeld voor evenwichtige staat (democratie naar westers model zou ik het zeker niet noemen, maar wel alternatief democratisch ziende weg).
Werd ook vernietigd, want de “vrije markt” is een vernis voor bepaalde gebieden waar de elite hard winst kan maken.
Meer is het niet dan holle retoriek om voor de exorbitante winsten van de happy uitverkorenen te zorgen.
Overal worden dubbele standaarden erop nagehouden.
Dit is het grootste probleem.
Socialisme is passé in die zin dat het volstrekt ondenkbaar was en is, dat Nederland ooit een maatschappij zou krijgen die is ingericht met het socialisme als uitgangspunt. Misschien dat ik de strekking van het artikel over het hoofd zie, ik ga er even voor het gemak vanuit dat een Nederlands artikel op een Nederlandse website, reflecteert op Nederland. Correct me if i’m wrong.
@31 Cas,
Helaas Cas, je veronderstelling over Nederland klopt niet.
Het gaat over het socialisme in het algemeen. Socialisme wil dat de gemeenschap over de maatschappelijke inrichting beslist, met als belangijk onderdeel de economie.
De strekking van mijn artikel is dat economische zeggenschap door de gemeenschap in een hoogontwikkelde maatschappij – een informatiemaatschappij – niet geheel lukt. De samenleving is te complex. Je hebt hulp van de markt nodig. Maar als je de markt te hulp roept, moet je goed nadenken over wat wel en niet aan de markt kan worden overgelaten.
@27: “Als je de discussie echt vooruit wilt helpen, dan geef je aan waar ik een fout maak in de analyse.”
Harm en ik hebben de mogelijkheid van coöperaties / zelfbestuur aangedragen, maar dat verklaar jij steeds off-topic.
Toevallig zag ik in Qiushi nu dit artikel over de socialistische markteconomie. Het sluit aan bij de stelling die ik poneerde over de noodzaak van een markt in het socialisme.
Een paar citaten:
“De ontwikkeling van een markteconomie onder het socialisme is een ongekende, enorme onderneming en een keuze die noodzakelijk was voor de ontwikkeling van het socialisme met Chinese kenmerken. Na de stichting van de Volksrepubliek China in 1949 heeft China vele jaren lang gewerkt met een planeconomie. De nadelen van de planeconomie werden echter uiteindelijk duidelijk zichtbaar in de loop van de praktische toepassing. De planeconomie bleek aantoonbaar steeds minder geschikt om de productiekrachten tot ontwikkeling te brengen en daarom werd het dringend nodig om het economische systeem te hervormen. De vestiging en verbetering van de socialistische markteconomie was een proces waarbij met grote inspanningen theoretisch en praktisch onderzoek werd verricht.”
“Planning en markt zouden in de hele maatschappij werkzaam zijn en er zou een mechanisme komen om ‘de markt te laten regelen door de regering en te laten fungeren als richtsnoer voor de bedrijven’.”
” ‘Planning en markt zijn allebei middelen om de economische activiteiten te sturen.’ Deze belangrijke uitspraken verjoegen de twijfels die de mensen hadden over de markt. De uitleg van Deng doorbrak de knellende ideologische banden die de planeconomie ons lange tijd had opgelegd, hij legde de theoretische grondslag voor de hervormingen die nodig waren om een socialistische markteconomie te creëren.”
“De ervaring heeft ons geleerd dat de behoefte aan een flexibele, krachtige en efficiënte macro-economische regulering toeneemt naarmate de micro-economie opener wordt en de vermarkting sneller gaat. De twee versterken elkaar wederzijds en we mogen niet aan het ene meer belang hechten ten koste van het andere.”
Wellicht moet ik in mijn artikel de zin over China nuanceren:
“In feite getransformeerd in een dictatoriale kapitalistische staat – China”.
“socialistische Markteconomie ” is een Semantische verwant aan “Nationaal Socialisme ” de samenvoeging van Socialisme met een woord dat het in haar tegendeel veranderd..
@34: Sjaak:
De vismarkt, groentenmarkt en kaasmarkt, dat soort markten bedoel je?
Prima hoor.
Mij is echt niet duidelijk waarom je jezelf zo opwerpt voor dat marktgedoe als zijnde een noodzaak en en passant socialisme even passé verklaart.
@36 Precies, het is goedbeschouwd een eigenaardig verhaal: onder socialisme versta ik een maatschappij- en economisch model dat in hoge mate democratisch is.
Als bij herhaling blijkt dat in het geval van een revolutie “de varkens” (@25) misbruik van de situatie maken door de macht te grijpen, dan wil dat niet zeggen dat het socialisme heeft gefaald, maar dat de revolutie is mislukt als gevolg van machtsmisbruik.
Het mag dan zo zijn dat we de varkens toch nodig hebben en dat het niet slim is, noch ethisch verantwoord, om ze dan maar massaal naar het slachthuis te sturen.
Maar dan dient de discussie er over te gaan hoe je er voor kunt zorgen dat die varkens voor de gemeenschap gaan werken. Liefst niet door dwang, maar gewoon omdat er geen andere optie is, omdat ze anders feitelijk tot werkeloosheid gedoemd zijn.
En dat is nu precies de discussie die Sjaak hier niet gevoerd wil zien, omdat die naar zijn mening te ingewikkeld is.
Een ander probleem is het (zijn) inherente dogmatisme, alsof binnen het socialisme de markt in principe niet mag bestaan. Het belangrijkste is, lijkt me, dat de productiemiddelen in handen zijn van de gemeenschap. Hoe je dan de distributie regelt, daar kunnen we weer een andere boom over opzetten.
Sjaak stelt zelf: “Als je de discussie echt vooruit wilt helpen, dan geef je aan waar ik een fout maak in de analyse” (@27), maar als je dat dan vervolgens doet (@28) dan wordt dat volstrekt genegeerd.
Alles bijeen is het een wat zwak verhaaltje: Alsof Pechtold aan het woord is en Bolkestein het voorwoord mocht schrijven.
@35 Al,
Je hebt zeker een punt dat ‘socialistische markteconomie’ net zoals ‘Nationaal Socialisme’ het socialisme in haar tegendeel kan veranderen. Maar in ieder geval proberen de Chinezen alternatieven uit, nadat hun socialistische planeconomie met ‘De Grote Sprong Voorwaarts’ en ‘De Culturele Revolutie’ te weinig progressie bracht. Wie weet of er uit de Chinese experimenten toch niet waardevolle inzichten zijn te verwerven?
@36 Le Roi,
Het gaat mij erom een werkend model te vinden dat recht doet aan socialistische idealen. Ik denk dat een flink deel markt erbij hoort. Dat passé in de titel is er vooral vanwege retorische redenen.
@37 Harm,
Democratie is in mijn optiek eveneens een belangrijke voorwaarde voor socialisme. Daarom heb ik in mijn artikel het Chinese model dictatoriaal staatskapitalistisch genoemd.
Je opmerking over machtscontrole in #28 heb ik als toevoeging beschouwd, niet als kritiek.
De distributie mag dan in jouw ogen een ondergeschikt punt lijken, het ontbreken van efficiënte distributie komt mij voor als belangrijkste probleem in de tot nog toe uitgeprobeerde socialistische modellen. Uit het Qiushi-artikel (#34) heb ik in dit verband geciteerd:
“De nadelen van de planeconomie werden echter uiteindelijk duidelijk zichtbaar in de loop van de praktische toepassing. De planeconomie bleek aantoonbaar steeds minder geschikt om de productiekrachten tot ontwikkeling te brengen en daarom werd het dringend nodig om het economische systeem te hervormen.”
@38 Sjaak schrijft:
“Je opmerking over machtscontrole in #28 heb ik als toevoeging beschouwd, niet als kritiek.”
Sorry, maar dan heb je toch niet goed gelezen. Welbeschouwd haal ik met die opmerking de kern van jouw betoog onderuit, namelijk dat het socialisme passe zou zijn. En dat is allerminst een toevoeging.
Ik heb niet geschreven dat distributie van ondergeschikt belang is, maar dat het getuigt van dogmatisch denken om te stellen dat het socialisme staat of valt met het toelaten van de markt als distributiemechanisme.
Of je het zomaar aan de markt kunt overlaten om de productiekrachten tot ontwikkeling te brengen is de grote vraag. Op de eerste plaats is daar het probleem dat ik met bijdrage #29 onder woorden heb proberen te brengen. En op de tweede plaats is de stelling uit het Qiushi-artikel achterhaald als je ervan uitgaat dat er voor de toekomst een duurzaam economisch stelsel ontwikkeld moet worden om in de plaats te treden van het huidige, expansieve, model.
@38, Sjaak, je mag zolang dat je wil mijn argument over het boycot, blokkade, embargo gaan negeren. Dit is de voornaamste reden dat je de oorzaak voor het volgende steeds niet begrijpt:
“het ontbreken van efficiënte distributie komt mij voor als belangrijkste probleem in de tot nog toe uitgeprobeerde socialistische modellen.”
Deze modellen werden bewust niet toegelaten tot “ontplooiing” en hard tegen gewerkt, net als Joegoslavië. Men zou ze tenminste uit wetenschappelijke interesse tevens marktwerking moeten laten doorgaan.
Overigens sla je een rare figuur als je steeds de argumenten weigert onder ogen te zien. maar goed – het is je keuze. Dan blijf maar je vraag herhalen.
Nog een antwoord op je vraag heet Chili/Alliende.
Bijna off-topic.
Respect voor de grote humanist Stephane Hessel.
Geboren Duitser die de Franse nationaliteit heeft aangevraagd en altijd voor het verzet gewerkt ook na de oorlog.
” L’esperance est violente!”
Apollinaire
@Harm,
#29
Maatschappelijk nut kan op twee manieren worden bepaald: door de markt en via politieke beslissingsmechanismes. Het gaat fout wanneer een van van de twee teveel nadruk krijgt. Het neoliberalisme verwacht duidelijk veel te veel van de markt.
#39
“Het getuigt van dogmatisch denken om te stellen dat het socialisme staat of valt met het toelaten van de markt als distributiemechanisme.”
Oké, maar je stelt ook (#37):
“Het belangrijkste is, lijkt me, dat de productiemiddelen in handen zijn van de gemeenschap.”
Daar lijkt me wat te wringen.
Aangaande het Qiushi-artikel kan ik alleen maar herhalen dat ik denk dat regeringen in ‘socialistische’ experimenten tot nog toe hebben ervaren dat alleen een planeconomie onvoldoende de productiekrachten – al dan niet duurzaam – tot ontwikkeling kan brengen.
@40 nexus,
Het socialisme is een breed onderwerp. Als zaken te ver afdwalen van mijn initiële insteek, negeer ik ze. Helaas. Als je een artikel wilt schrijven over boycots, blokkades, embargo’s en wat dies meer zij, zal de redactie van Krapuul je dankbaar zijn. Ieder interessant artikel is zeker welkom. En een eventuele tekst wordt zelfs zo goed mogelijk geredigeerd, naar ik heb begrepen althans.
@42 Leg eens uit, wat wringt daar dan?
En wil je dan misschien ook even uitleggen hoe het maatschappelijk nut wordt bepaald door de markt?
Of houden we het gewoon bij wellus-nietus?
@42:
reagerend op @40, Nexus:
Je reactie op Nexus , een reageerder die ik heel graag lees, vind ik beneden peil.
” Als zaken te ver afdwalen van mijn initiële insteek, negeer ik ze.”
Punt is dat je dat zo’n beetje doet met iedere reactie die niet in jouw straatje past.
Ook mij ontgaat de punt van deze verhaal, om met Nexus te spreken.
@44, precies mijn vraag is wat zou de nut zijn van puur theoretiseren indien je straks bij een mogelijke praktische toepassing van sommige sociale punten hard tegengewerkt wordt door mensen die de “Vrije Markt” naar hun eigen woorden aanhangen?
@45: Nexus:
Om niet “ad hominem” te gaan worden zou ik het hierbij willen laten Nexus.
Uiteindelijk is een ieder vrij om al dan niet te schrijven wat hij of zij wil, gelukkig maar. Dat geldt ook voor de reageerders, met inachtneming van de Heilige REGELS 😉
Waarschijnlijk heeft mijn geprikkeldheid ook te maken met het feit dat ik alles wat met “pro-markt” te maken heeft , anders dan de kaas- en eierenmarkt, spuugzat ben.
Volgende onderwerp wat mij betreft.
@43 Harm,
Het lijkt me evident dat mensen via de markt hun voorkeur kunnen uitspreken en daarmee nut bepalen. Dezelfde evidentie zit in de contradictie tussen de productiemiddelen in handen van de gemeenschap en de marktwerking.
@44 Le Roi,
Het is niet aan mij om ideeën van anderen uit te werken. Punt. Jij hebt je verhaal gedaan in: Is socialisme nog mogelijk met al die deelbelangetjes? Prima. Ik heb daar mijn visie tegenover gesteld met het antwoord: passé – in ieder geval wat betreft de vorm van de experimenten tot nog toe sinds bijna een eeuw. Laat anderen ook hun verhaal uit de doeken doen.
@47: Sjaak:
@44:
Goed, jij vindt socialisme passé. Klaar.
Volgens mij hoeft er maar 1 goeie charismatische socialist op te staan en het socialisme is totaal niet meer passé.
Zo, lijkt jou dat evident?
Mensen kunnen via de markt hun voorkeur uitspreken met betrekking tot het bestaande aanbod, niet meer dan dat.
Mij lijkt het evident dat niet noodzakelijkerwijze alles in productie wordt genomen dat (maatschappelijk) nut heeft, maar slechts hetgeen voldoende winstverwachting biedt ( en liefst met een hoge marge en op korte termijn).
Er zijn verschillende manieren waarop produktiemiddelen in de handen kunnen zijn van de gemeenschap, dat hoeft niet noodzakelijkerwijze de staat te zijn. Als jij het woord socialisme gebruikt, dan bedoel je staatssocialisme.
Het woord “evident” staat bij jou voor je eigen onuitgesproken dogma’s en je onvermogen om die kritisch tegen het licht te houden.
GEWIST ivm REGELS
@51 Dat is achterlijk gelul waar ik niet van gediend ben. Nog 1 zo’n geintje en jij ligt er uit.
@51 Waar ik nog het meeste van sta te kijken is, dat mensen als jij de moeite nemen om een blog als dit te lezen en dan alleen maar met de bedoeling om te zieken.
Dan moet die haat toch wel angstwekkend diep zitten.
Ik vind niet dat het Socialisme passé is.
Socialisme is ook helemaal niet passé. Iemand roept dat gewoon lekker fact free.
@53, goede gezien.
Sommige mensen leven veelal onbewust op haat alleen.
Wilders/PVV bouwt zijn imperium hierop.
Het socialisme is passé, lekker pûh.
Flauwekul natuurlijk, om welles-nietes te roepen.
Ik ben echt wel geïnteresseerd in andere ideeën. Als iemand denkt aan arbeidersraden of niet-staatssocialisme als alternatief, dan wil ik er graag op reageren. Maar niet op slechts een woord. Ik kan wel tegenwerpingen maken, maar zou ik dan eerst zelf het voorgestelde alternatief moeten beschrijven? Dat is een onmogelijke opgave. Iedereen die iets in die richting te berde heeft gebracht, zal onmiddellijk reageren dat ik zijn/haar idee verkeerd heb geïnterpreteerd.
@57: Sjaak:
http://www.youtube.com/watch?v=QfvJOwFbOXI
Het laatste stuk: vanaf 6.15
=====
0, lio lio la, onze rangen groeien aan,
en de linkse socialisten, en de linkse socialisten.
0, lio lio la, onze rangen groeien aan,
en de ware socialisten willen een vrij bestaan.
Maar de vrijheid zal niet komen, zolang we blijven dromen
De ratten en de bazen, de ratten en de bazen …
Maar de vrijheid zal niet komen, zolang we blijven dromen
De ratten en de bazen, die nemen we te grazen!
0, lio lio la, …
We zijn nu sterke vrouwen, geen dwang kan ons vermoeien
Wij hebben lange tongen, wij hebben lange tongen…
We zijn nu sterke vrouwen, geen dwang kan ons vermoeien
Wij hebben felle kleppen, die weten zich te reppen!
0, lio lio la, …
En gij nette meneren, ’t getij zou kunnen keren
Laat uw pretentie varen, laat uw pretentie varen…
En gij nette meneren, ’t getij zou kunnen keren
@57
De belangrijkste marxist die Nederland heeft voortgebracht wat mij betreft. Niet in het Nederlands online (en alleen antiquarisch te vinden)
Anton Pannekoek, De arbeidersraden
@57 Zwakker kan natuurlijk niet, want mijn kritiek op jouw stukje heb ik heel duidelijk omschreven:
1 – Het uitgangspunt is verkeerd gekozen, want het probleem is niet “het socialisme”, maar de controle van de macht. Je hebt “Animal Farm” blijkbaar gelezen, maar als je naar dat boek verwijst om aan te voeren dat we “de varkens (in hetzelfde boek) nodig (hebben) die plannen ontwikkelen”, dan heb je het boek blijkbaar niet begrepen.
2 – Je gebruikt het woord socialisme, waar je staatssocialisme bedoelt en doet net alsof dat volstrekt vanzelfsprekend is; alsof alle socialisten Stalin als het grote voorbeeld zien. Ik ben er vrij zeker van dat nagenoeg alle socialisten andere alternatieven voor ogen staan. De vraag is dan tegen wie of wat jouw stukje gericht is? Niet het socialisme is passe, maar jouw idee wat socialisme is, is passe.
3 – Liberalen willen ons graag doen geloven dat (a) een product dat (maatschappelijk) nut heeft, DUS ook winst oplevert en DUS ook in productie genomen zal worden en (b) dat indien de markt nou maar als distributiemechanisme wordt gebruikt, dat dit product vanzelf voor de laagste prijs en in de gewenste hoeveelheden bij de consument terecht komt.
Dat laatste klopt mischien, maar als je aanneemt (evident) dat daarmee ook het eerste aangetoond is, dan maak je precies de denkfout die dit soort propaganda bedoelt te provoceren.
4 – Ideeen worden gevormd en artikelen en boeken geschreven tegen de achtergrond van een bepaalde tijd en een bepaalde plaats. Het is best mogelijk dat het in China nodig was om de markt mogelijk te maken om op die manier “de productiekrachten tot ontwikkeling te brengen”. Maar in het westen wordt hede ten dage de noodzaak om tot een duurzame economie te komen steeds duidelijker. En een duurzame economie laat zich nu eenmaal moeilijk rijmen met het het expansieve kapitalistische model, waarin groei voorwaarde is (!) voor het funcioneren ervan.
Natuurlijk zou het op prijs gesteld worden als jij zou helpen de voorgestelde alternatieven te omschrijven en zo nodig van kritiek te voorzien. Maar op de eerste plaats is een zeker inzicht nodig in de problemen die deze alternatieven noodzakelijk maken.
En juist in dat opzicht faalt jouw stukje in alle opzichten.
Pingback: Voorbij Varoufakis’ DiEM 25 | Krapuul
Pingback: Socialisme is passé en wel hierom | Krapuul
Pingback: Traditioneel links weet zich geen raad met marxist met foutjes | Krapuul
Pingback: Krapuul uit zich breed links | Krapuul