In Rusland zijn zaken serieus aan het schuiven gegaan. Na de gemanipuleerde presidentsverkiezingen die ondanks fraude flink verlies voor Poetins partij Verenigd Rusland te zien gaven, zijn er serieuze, omvangrijke en aanhoudenden straatprotesten op gang gekomen. Putin beweegt heen en weer tussen verbale welwillendheid en arrogant machtsvertoon. Binnen het establishment klinken flink wat stemmen die kritiek op het gedrag van Poetins bewind uitoefenen; sommigen van hen spreken zelfs demonstranten toe. Dit laat zien dat de top verdeeld is, en het bewind zelfs binnen de heersende elites niet onomstreden. Maar het laat ook zien dat een deel van die elites nu kiezen voor inkapseling van het protest, nu pure repressie geen afdoend atwoord meer blijkt. Het zal er op aankomen dan de protestbeweging opkomt voor haar autonomie tegenover álle politici en elitefiguren, om het radicale potentieel dat er wel degelijk in zit te realiseren.
Dat de verkiezingsfarce binnen het establishment schade aanricht, bleek uit het aftreden van de gouverneur van Vologda. In diens stad hat Putins partij maar 33 procent behaald, en er was weinig fraude gemeld. Ergo: een min of meer eerlijk verkregen verkiezingsnederlaag, waaruit de gouverneur consequenties trok. Maar het kan, zoals NRC-blogger Michel Krielaart ook suggereerde, ook straf zijn voor diens falen om de vereiste meerderheid voor Verenigd Rusland in de wacht te slepen. Dan is het eerder een disciplinemaatregel vanuit het Kremlin. In beide gevallen tekent het echter wel iets van gevoeligheid voor de impact die het verkiezingsgebeuren en de protesten erna op machthebbers hebben.
Poetin intussen spreekt vriendelijke woorden, maar geeft niet echt krimp. Hij pleit voor “transparante verkiezingen” maar van het overdoen van de parlementsverkiezingen kan volgens hem geen sprake zijn. Hij geeft aan dat hij wel met oppositie wil spreken, maarbeklaagt zich over onduidelijke doelen van die oppositie. Het is een beetje zoals in de VS en ook Nederland de Occupy-mensen benaderd worden: ‘jullie hebben geen duidelijk programma…’.Ook vraagt hij zich af met welke oppositiefiguur hij een gesprek zou moeten aangaan. Het is PR van de premier/ machthebber: doen alsof de tegenstanders warhoofden zonder duidelijke doelen en kopstukken zijn. In werkelijkheid is het gemeenschappelijke doel van het overgrote deel van de protestbeweging duidelijk: Poetin moet weg, de verkiezingen moeten worden overgedaan, maar dan zonder fraude. Ook eisen mensen dat de voorzitter van de kiescommissie opstapt.
Dat er geen duidelijke leiders van de protestbeweging zijn is een halve waarheid. Voor een beweging die werkelijk vrijheid voor de bevolking nastreefde zou het trouwens eerder gezond zijn als het werkelijk zo was, als niemand – en dus eigenlijk iedereen – leider was. Maar er zijn wel degelijk allerlei kopstukken, vaak bepaald weinig vertrouwenwekkend. Opvallend is bijvoorbeeld de rol van ex-minister Alexej Koedrin, tot in september nog minister van financiën onder Putin. Hij trad af uit protest, niet tegen fraude en repressie maar tegen naar zijn idee onverantwoorde uitgaven, maar volgens Helga Salemon in de Volkskrant ook uit frustratie dat hij geen zicht had op de baan van premier. Sindsdien is hij criticus van het bewind, en afgelopen zaterdag sprak hij zelfs betogers toe op de massademonstratie in Moskou. Hij is nu een soort van aanvoerder van het protest, maar tegelijk ook weer niet. Hij is wat hij was, een topfunctionaris. Nu hij de wandelgangen van het Kremlin niet meer zo kan benutten, gebruikt hij zijn verse aanzien als ‘oppositiefiguur’om zijn spel te spelen. Dat hij al zijn banden met het regime heeft doorgesneden is wel zeer onwaarschijnlijk. Betogers vertrouwden hem dan ook niet en floten hem uit.
Iets serieuzer als oppositiefiguur is blogger Alexei Navalny. Die was bij eerdeere protesten op 5 december gearresteerd maar na 15 dagen weer vrijgelaten. Hij blogde uitgebreid over corruptie bij staatsbedrijven en heeft daarmee het vuur van kritiek op Poetin en president medvedev aan helpen blazen. Hijj wordt ookk gezien als de auteur van de uitdrukking “Partij van Zwendelaars en Dieven” als aanduiding vioor de partij van de machthebbers, Verenigd Rusland. Hij is, met zijn houding en met zijn botsing met autoriteiten, iets wat Koedrin niet is: een werkelijk oppositiefiguur die zijn nek uitsteekt. Hij is helaas, zoals zoveel kopstukken in de oppositiebeweging, ook nogal een nationalist. Het gevaar dat de strijd tussen bewind en oppositie uitdraait op een wedloop in chauvinisme, is bepaald reeël. Dat maakt de strijd om meer vrijheid tegen een frauderend en repressief regime op zich echter niet minder rechtmatig. Maar wel moeilijker te winnen.
Dat die strijd geen incident is, bleek afgelopen zaterdag. De demonstratie in Moskou van die dag was groot, waarschijnlijk groter dan die van enkele weken eerder. Dertigduizend volgens de politie.“Dus keer twee, is 60.000”, reageert NRC-blogger Krielaart droogjes. Die citeert ook een kanaal dat ‘goede tellers’ heeft en tot 80.000 demonstranten kwam. Volgens het AP zou het zelfs de grootse betoging in Moskou zijn “sinds de val van het communisme in 1991”.
“De deelnemers waren ingesloten door linies van agenten, en een politiehelicopter circelde boven hun hoofden.” Maar, in tegensteklling tot vrijwel elke eerdere protestbetoging in Moskou, werd er nu geen melding gemaakt van arrestaties. Die waren er overigens wel, maar daarover zometeen nog meer. Van het gangbare politiegeweld was echter inderdaad geen sprake. Het bewind vindt het kennelijk handiger om straatprotest maar te tolereren – voor het moment. Op dezelfde dag als de demonstratie liet een adviesraad van president Medvedev voor mensenrechten weten dat de verkiezingen wat haar betreft inderdaad niet deugden en dat de voorzitter van de kiescommissie als verantwoordelijke zou moeten aftreden. Weer een symptoom dat de druk op het regime flink is en binnen het apparaat effect heeft.
Dat de harde lijn echter, ondanks soms zoete taal van Poetin, niet zomaar wordt opgegeven, bleek uit een opvallende benoeming. Kort na de demonstratie werd een zekere Vladislav Soerkov tot vice-premier benoemd. Hij is partijideoloog van Verenigd Rusland, en volgens Krielaarts één van de grondleggers van het politieke bestel zoals dat onder Poetin vorm heeft gekregen. Krielaarts noemt de benoeming van deze “conservatieve en fanatieke aanhanger van Poetin”voor de demonstranten “zorgwekkend nieuws”.
Er komen ongetwijfeld nieuwe protesten terwijl mensen zich klaarmaken voor presidentsverkizeingen in maart. De protestbeweging loop0t het risico ondergschikt aan dit verkiezingsgebeuren gemaakt te worden. Er is al een steenrijke Rus opgestaan die zich wel kandidaat wil stellen tegenover Poetin, een zekere Michail Prochorov. Maar in de oppositie wordt gedacht dat dit doorgestoken kaart is. Putin zou zelf best zo’n min of meer geloofwardig lijkende kandidaat tegenover zich willen. Dan heeft hij straks tenminste ‘echt ‘gewonnen. Of dit de paranoia is van oppositiemensen die nu eenmaal overal de hand van Poetin in zien, of dat Prochorov werkelijk onder een hoedje met Poetin speelt, kan ik niet vaststellen. Maar zelfs als zou zo’n Prochorov, gesteund door zijn fortuin, winnen, dan wint daarmee niet de democratie maar openlijk het grote geld.
De protestbeweging staat, met politici die er hun voordeel mee doen, en met een koers waarin diepgaander verlangens dan eerlijker verkiezingen nog niet erg merkbaar zijn, voor keuzes. Er komt met de demonstraties wel degelijk iets boven van veranderingswil van grote bevolkingsgroepen. Maar welke kant dit opgaat – inkapseling, beperkte hervorming, of aanzienlijk meer – staat niet vast. Het maakt hier uit hoe radicale groepen en personen zich verhouden tot de protesten. De verleiding zal groot zijn om de demonstraties af te doen als louter een spel van en voor politici. Gelukkig zijn er groepen anarchisten die niet voor deze verleiding bezwijken maar zich actief in de protesten hebben gestort.
Op Libcom.org staat een verslag van anarchistische deelname aan de demonstratie van 24 december. Het is niet makkelijk te volgen wegens de erbarmekijke vertaling in het Engels, maar de inspanning is de moeite waard. Anarchisten zijn tijdens de actioe wel degelijk aangehouden, propagandamaterialen van hen in beslag genomen. Maar veelal waren ze snel weer vrij. Anarchisten hanteerden leuzen die behendig een radicale draai aan het protest probeerden te geven.“Onze kandidaat: zelfregering”, bijvoorbeeld. En, tegenover het nationalisme, met name tegen een spreker op het podium met fascistische taal: “Ons land – de hele wereld”. En tegen het idee dat er naast slechte ook betrouwbare politici zijn: “Alle politiek – boeven en dieven”; en “de weg naar vrijheid – een revolutie”. Anarchisten werden aangevallen, door politie maar ook door uiterst-rechtse demonstranten. Deze anarchisten, dappere mensen met wezenlijke inzichten en de moed om ze naar voren te brengen, kunnen een heel belangrijke inbreng leveren in de protesten die het bewind van Poetin wel degelijk beginnen te bedreigen. Hopelijk gaan zij daarmee door en dragen ze bij aan een verdere radicalisering van die protesten. Want aan een vleugje oppervlakkige democratie heeft ook Ruslands boze bevolking bepaald niet genoeg.
Verscheen eerder op peterstormschrijft.wordpress.com. Auteur: Peter Storm.
