Maandenlang sleepten de onderhandelingen over een nieuw kabinet zich voort. Hoewel vooral naar buiten kwam hoe streng de regels over migratie moeten zijn en de meningsverschillen daarover, blijken met name VVD en PVV het niet eens te kunnen worden over de bezuinigingen op de overheidsuitgaven, Hoe dan ook, uiteindelijk ligt er vijf maanden na de verkiezingen een rechts tot extreemrechts akkoord.
In de noodzakelijke maatregelen om de klimaatveranderingen tegen te gaan, treden vertragingen op. Van de sociale maatregelen die Wilders aankondigde, is weinig terechtgekomen. Halvering van het eigen risico is op de lange baan geschoven. Verhoging van minimumloon en uitkeringen is niet aan de orde. De mogelijkheden voor nieuwe migranten om legaal in Nederland te verblijven, worden vrijwel afgeschaft. Het aantal arbeidsmigranten wordt gehalveerd en er komt een asiel stop. Vanaf volgend jaar volgt een bezuiniging van honderd miljoen op het gemeentelijk bijstandsbudget.
Recht en orde
Het akkoord toont een ‘recht en orde’ ideologie die tot uitdrukking komt in bijvoorbeeld de sociale zekerheid. Te verwachten is dat de toetredingsvoorwaarden tot sociale zekerheidswetten, vooral de bijstand, worden aangescherpt. De aantallen daklozen zonder reguliere inkomsten en mensen zonder verblijfsvergunningen zullen explosief stijgen. De Participatiewet blijft, wie geen tegenprestatie levert (onbetaald werk) krijgt geen uitkering. De opsporing van fraude zal geen maatwerk kennen, ook na kleine vergissingen en overtredingen volgen strenge boetes – algoritmen zullen een hoge vlucht nemen.
Kortom, wie van een loon of uitkering afhankelijk is, kan van de nieuwe regering niet veel goeds verwachten.
Met veel sociale groepen is de racistische Wilders in oorlog. Moslims, zwarte mensen, hun collega’s van kleur, uitkeringsgerechtigden en wie rond het minimumloon verdienen, gaan een onzekere toekomst tegemoet. Belastingverlagingen zullen de laagste inkomens niet helpen, alleen al omdat ze nauwelijks belasting betalen. Banen zullen verdwijnen door forse bezuinigingen op het ambtenarenapparaat en bijvoorbeeld in de cultuur- en kunstsector en bij de publieke omroep. Alleen al de laatste wacht een bezuiniging van honderd miljoen euro. De PVV haat hun ‘eenzijdigheid’.
Platformeconomie
Nieuwsgierig hoe de VVD zich verbindt aan extreemrechts en hoe dat intern uitpakt, blijft een specifieke interne tegenstelling uit beeld. Namelijk over de moderne platformeconomie. Deze bestaat uit het leveren van diensten en goederen via digitale platforms, zoals eten bestellen via een app, een wasmachine via een webwinkel en een freelancer die een klus vindt via een ‘freelancer platform’.
Die digitale platforms doen niets anders dan vraag en het versnipperde aanbod bij elkaar te brengen met behulp van digitale (internet) technieken en algoritmes. Voorbeelden zijn ook Google, Apple en Facebook, digitale platforms die handelen in data en informatie en advertentie-inkomsten hebben.
Veel kleine ondernemingen hebben verhoudingsgewijs meer kosten dan de economische platforms die geen dure huur voor het winkelpand kennen en geen voorraden hoeven aan te houden. Specialisatie biedt geen oplossing. Want via Bol.com is alles te bestellen. Vlot geleverd.
Maar niet alleen de kleine middenstand komt onder druk te staan, ook winkelketens raken in moeilijkheden. Het concept van een reeks winkels – kopen en afrekenen bij de kassa – is voor een deel verouderd. Het deel van de middenstand dat floreert, heeft zich aangesloten op de platformeconomie, zoals in de horeca. In Amsterdam bijvoorbeeld is wel in ‘iedere straat’ een kapper te vinden of een schoonheidssalon. Dat betekent onder meer dat er bedrijven zijn die kopje onder dreigen te gaan en andere profiteren van de moderne ontwikkelingen. Bedrijven die het hoofd financieel nauwelijks boven water kunnen houden, zullen dus andere overheidsmaatregelen willen dan die van de actuele ontwikkelingen profiteren.
Wilders en VVD
De VVD wordt bijna verscheurd door de tegenstelling tussen degenen die het neoliberale beleid van Rutte willen voortzetten, dus rigoureuze bezuinigingen om geld over te hevelen naar de technologisch geavanceerde bedrijven in de platformeconomie. Dus handhaving van de technologische fondsen en beperking van de sociale zekerheid, volgens de klassieke modellen van de VVD. Dus ook voortzetting van de privatiseringen, verhoging indirecte en verlaging van de directe belastingen, enzovoort. Het Nederlandse op de export gerichte verdienmodel, waarbij technologisch geavanceerde bedrijven de concurrentie met bedrijven in andere landen aangaan met (financiële) steun van de overheid.
Maar daar staat de groep klassiek liberalen tegenover. Zij willen de bescherming van het binnenlands kapitaal door belastingverlagingen, geen grote bezuinigingen, steun aan de noodlijdende middenstand in plaats van de grote technologiefondsen. Wilders grijpt de tegenstellingen aan door bescherming van binnenlands kapitaal te eisen, terwijl hij met de mond belijdt dat hij geen grote bezuinigingen wil en de noodlijdende middenstand door belastingverlagingen wenst te steunen.
Overigens,voordat zo’n dertien jaar geleden Rutte aan de macht kwam, had hij op het nippertje gewonnen van Rita Verdonk die haar ogen richtte op de middenstand en het binnenlands kapitaal. Er is dus sprake van een oude tegenstelling die mogelijk Wilders in rechtse kringen verkiezingssteun heeft geboden.
Publiek debat
Deze tegenstellingen in het moderne kapitalisme beïnvloeden het publieke debat. Veel bedrijven die tegen het beleid van Rutte waren, gebruiken dezelfde strategie als die in de tabaksindustrie. Ze brengen zoveel mogelijk desinformatie om twijfels te zaaien. Dat zien we nu in het Nederlandse klimaatdebat gebeuren. Het gaat dan met name om twijfels aan wetenschappelijk onderzoek naar schadelijke effecten. En daarmee stellen zij de miljarden ter discussie die in technologische en klimaat fondsen worden gestoken. Dus in feite betwisten ze de overdracht van staatskapitaal naar technologisch geavanceerde bedrijven en eisen zij bescherming van en steun aan het binnenlands kapitaal.
We kunnen de tegenstellingen zien als een strategie, waarin zowel de bedrijven die ten onder dreigen te gaan in de platformeconomie als de bedrijven die moeten voldoen aan strenge milieueisen (waardoor ze hoge kosten hebben), scepsis verspreiden over het klimaat en Europese samenwerking.
Een groeiende oppositie tegen het huidige Nederlandse verdienmodel van dertien jaar Rutte. De PVV speelt daar handig op in, onder andere met het alternatief dat de kapitalistische concurrentie-economie versterkt door lastenverlichting, het einde van subsidies voor groene energie en de beperking van de migratie. Maar enerzijds zullen bedrijven uit Nederland vertrekken en anderzijds houden bedrijven met problemen die ook na de lastenverlichting. Zij zullen arbeid(st)ers moeten ontslaan. De financialisering van de economie hangt als een molensteen om de nek van winkelbedrijven die torenhoge huren moeten betalen. Met als aannemelijk gevolg: massa-werkloosheid.
Orbán
Binnen de kaders van de kapitalistische concurrentie-economie lijkt geen werkelijke oplossing te bestaan voor de grote problemen van deze tijd en zeker niet door de komende rechtse regering. Nodig is: een controle op of nationalisatie van de grote platforms – afromen van hun duizelingwekkende winsten en zo klimaatmaatregelen financieren – socialisering van de publieke taken die in dertig jaar neoliberalisme geprivatiseerd zijn. Niet verrassend ontbreken deze maatregelen in het regeerakkoord. Dat is sociaaleconomisch een compromis om a) de tegenstellingen in de platformeconomie te overbruggen en b) goedkope arbeid voor alle bedrijven te handhaven. Protest tegen deze en andere regeringsmaatregelen zal te maken krijgen met een toenemende repressie.
Zoals bekend beschouwt Wilders de Hongaarse president Orbán van Hongarije als een leermeester. Laten we niet vergeten dat Orbán in 2015 een op arbeid gebaseerde welvaartsmaatschappij bepleitte en later dwangarbeid in werkkampen invoerde voor ‘lastige’ werklozen.
– Piet van der Lende op Solidariteit en weblog Bijstandsbond
– Uitgelichte afbeelding: Door Peter van der Sluijs – Eigen werk, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=56392212
