Thom Holterman over Het neoliberalisme is een fascisme
In het Belgische dagblad Le Soir van donderdag 3 maart 2016, publiceerde de Belgische juriste Manuela Cadelli, lid van de rechterlijke macht, tevens voorzitter van de Vakvereniging van magistraten in België, een artikel met als titel ‘Het neoliberalisme is een fascisme’. Cadelli staat bekend als iemand die geen blad voor haar mond neemt. Vorig jaar bijvoorbeeld stelde zij de politisering van de Hoge Raad van Justitie aan de kaak, die juist was opgericht om de politisering te voorkomen. Nu valt zij het neoliberalisme aan dat door de Belgische regering van Charles Michel uitgedragen wordt. Pierre Verhas heeft dit voor de website Le Grand Soir van 8 maart 2016 opgepakt. Zijn commentaar maakt duidelijk dat het stuk van Cadelli bij de aanhangers van hardline liberalisme in Franstalig België tot grote verontwaardiging heeft geleid. Hij gaat daarbij nadrukkelijk in op de verontwaardigde commentaren, waarvan er een aantal door hem wordt ontzenuwd.
Naast dat de titel van haar artikel ‘provocerend’ is te noemen, wat betoogt zo Cadelli eigenlijk? Het laat zich aldus samenvatten. Zij begint met een onderscheid te maken tussen liberalisme en neoliberalisme. Het liberalisme is als doctrine afgeleid van de Verlichting. Het doel ervan is ondermeer de staat op afstand te houden van de vrijheden van burgers. Het neoliberalisme negeert dit en maakt de staat dienstbaar voor de economie en de financiële wereld. Het is in die optiek een fascisme te noemen. Het onbepaalde lidwoord ‘een’ is hier bewust gebruikt, want er zijn meerdere soorten fascisme. Vervolgens somt Cadelli een reeks voorbeelden op van afgedwongen neoliberale maatregelen met financiële consequenties. Wat ik hieronder laat volgen is eerst mijn bewerking van het artikel van Manuele Cadelli omdat wat zij bespreekt ook de Nederlandse situatie raakt. Vervolgens voeg ik een samenvatting toe, die ik samenstelde uit mijn bespreking van het boek Partage ou Naufrage, dat voor een deel over het neoliberalisme handelt, van de Franse historicus en econoom Éric Stemmelen.
I Een totaal ‘economisme’
Cadelli zegt dat de tijd van het houden van oratorische inleidingen voorbij is. Het is voldoende om de zaken een naam te geven ter voorbereiding van een debat. Daarin spelen voor haar enkele termen een belangrijke rol. Eén: het liberalisme. Dat is een doctrine afgeleid van de Verlichting, zowel politiek als economisch, die tot doel had de staat op een zodanige afstand te houden als nodig is om de vrijheden en de ontwikkeling van de democratische emancipatie van burgers te respecteren. Het is de motor geweest van de komst en de ontwikkeling van de westerse democratieën. Twee: het neoliberalisme. Dat wordt hier opgevat als een totaal ‘economisme’. Het raakt namelijk elk gebied van onze samenleving en elk moment van ons tijdperk. Het is een extremisme. Daarom ook drie: het fascisme. Dat wordt hier omschreven als een totalitaire en nihilistische ideologie, die de onderwerping van alle onderdelen van de staat beoogt, gericht op het dienen van de belangen van een enkele kaste.
– George Monbiot, ter begeleiding van zijn nieuwe boek How did we get into this mess?, verdient een aparte benadering maar dient hier alvast gesignaleerd te worden.
