GEZIEN: 28 OKTOBER GROTE ZAAL ZAANTHEATER, ZAANDAM
Rond het toneelstuk Laura H. woedt een vreemde mediastorm. Uiteraard wekt het verhaal van de Zoetermeerse Laura die met haar man en twee kinderen naar Islamitische Staat afreist om na een miraculeuze ontsnapping weer in Nederland terug te keren, nieuwsgierigheid, verbazing en ongeloof. En vooral: woede. Omdat Laura toen ze in 2015 naar Islamitische Staat afreisde, had moeten weten dat het daar een losgeslagen moordenaarsbende was die, zo toen al bleek, zich schuldig maakte aan genocide en gruwelijk systematisch misbruik van Yezidi-vrouwen en meisjes. De vraag is wat dat met een toneelstuk te maken heeft.
Schrijfster en journaliste Brenda Stoter Boscolo betoogt in een confronterende column dat niet Laura H. maar het afgrijselijke verhaal van Nadine, een Yezidi die met haar op dat moment minderjarige dochter verkocht wordt als seksslaaf het onderwerp van een toneelstuk zou moeten zijn. Moeder en dochter zijn inmiddels weer herenigd. Dat zou een mogelijk toneelstuk in ieder geval een happy end bezorgen. Dat klinkt cru maar daar schuilt precies de denkfout die Boscolo in haar column maakt. Een toneelstuk is een verdichting van de werkelijkheid, dat in het beste geval vanuit een helder dramatisch conflict boven de persoonlijke anekdote uitstijgt om een verhaal te vertellen dat ons allemaal raakt en aan het denken zet.
Waar Boscolo op lijkt te doelen is een indringende illustratie van Nadines leed met een voor de toeschouwer min of meer gelukkig einde. Illustraties lenen zich doorgaans niet voor toneelstukken en daarmee doe ik niets af van het lot van de Yezidi’s. Als theatermaker ben ik meer geïnteresseerd in wat er na de hereniging van Nadine met haar dan zeventienjarige dochter zou kunnen gebeuren. Daar schuilt een werkbaar dramatisch conflict.
Stel dat de dochter haar moeder kwalijk neemt dat ze niet eerder gevlucht zijn? Stel dat ze totaal van elkaar vervreemd zijn? Stel dat die dochter maatschappelijk ontspoort? Hoe overwinnen ze dat? Dan heb je als theatermaker een dramatisch conflict in handen waarmee je ook iets kunt zeggen over de gruwelijke – maar nog altijd zeer menselijke neiging een ander volk te exploiteren en uit te moorden.
Of dat de waarheid van Nadine en haar dochter recht doet, is zeer de vraag. Of dat op effectieve wijze aandacht vraagt voor hulp en opvang van deze slachtoffers van Islamitische Staat? Ik waag het te betwijfelen. Een toneelstuk is geen rapport van Amnesty of Human Rights Watch. Journalisten of opiniemakers bepalen niet welke keuzes kunstenaars maken. En dat is maar goed ook.
Wat heeft Laura H. ons dan wel te vertellen? Waarom dit ogenschijnlijk sensationele verhaal tot een toneelstuk bewerkt? Het vertelt in ieder geval een verhaal over Nederland waar een jong meisje uit een door ziekte ontwricht gezin vrij eenvoudig tussen wal en schip valt en vervolgens misbruikt, mishandeld en gemanipuleerd door een diep gestoorde man op het vliegtuig stapt naar de hel op aarde. Maakt Laura haar eigen keuzes? Het karakter in het stuk wel. Al dringt zich tegelijk de vraag op hoe reëel die keuzes nog zijn in een wereld waar ouders, docenten en Jeugdzorg absoluut geen greep krijgen op de mentale- en maatschappelijke neergang van Laura. Maar het stuk vertelt veel meer. Hoe simpel gebrek aan aandacht kan leiden tot grenzeloos gedrag. Hoe misbruik en mishandeling leiden tot een destructief zelfbeeld. En hoe zelfs een zwaar beschadigde geest een uitweg zoekt en vindt uit een schijnbaar hopeloze situatie.
Theater Oostpool heeft er voor gekozen deze loodzware thema’s voor het voetlicht te brengen door een schijnbaar onbreekbare, altijd weer vrolijk optimistische Laura, briljant vertolkt door actrice Jade Olieberg die binnen seconden schakelt van een getraumatiseerde vrouw en moeder naar de twaalfjarige spring-in-het-veld die in opstand komt tegen haar omgeving. Haar tegenspeler Tim Olivier Somer doet niet voor haar onder door alle mannenrollen te spelen: van Laura’s vader tot de geobsedeerde journalist Thomas Rueb, schrijver van de bestseller over haar leven, en Ibrahim: Laura’s wettige echtgenoot en vader van één van haar twee kinderen. Het is de diep gefrustreerde Ibrahim die Laura tenslotte meesleept naar Islamitische Staat waar hij haar zwaar mishandelt en met de dood bedreigt.
Nergens wordt in het stuk de keuze van dit echtpaar verdedigd of vergoeilijkt zoals sommige critici beweren. In een bloedstollende scène waarin Laura, gehuld, maar allerminst verdwenen in een boerka, met haar jongste kind een liedje zingt terwijl het personage Rueb een opsomming geeft van bloederige aanslagen opgeëist door Islamitische Staat en niet in de laatste plaats: de misdaden begaan tegen de Yezidi. Dit alles in een minimaal decor van vijf verschuifbare panelen waarop videobeelden voorbij komen die tijdens de voorstelling door de acteurs gemaakt worden. Het levert fraaie close-ups en vervreemdende beelden op die de indringende vertelling alleen maar versterken.
Oostpool heeft met Laura H. één van de belangrijkste voorstellingen van de afgelopen jaren gemaakt. In het Zaantheater waar ik met achtentwintig andere bezoekers in een toneel-op-toneel opstelling de voorstelling zag, bekroop me het gevoel dat Laura H. door alle middelbare scholieren in Nederland gezien zou moeten worden. Niet als waarschuwing voor loverboys of radicalisering, aspecten van het stuk die al te makkelijk door opvoeders in de verplichte lesbrief gewenst worden maar als een pleidooi om niet weg te zakken in voorstelbaar slachtofferschap en met opgeheven hoofd het gevecht aan te gaan eigen fouten en mislukkingen in te zien, te herstellen en daar niet op de laatste plaats hulp bij te vragen. Hoe moeilijk ook.
Het stuk eindigt (en dit is geen spoiler) met een abstracte dans waarbij Laura steeds opnieuw haar tegenspeler bespringt in een poging hem te omhelzen, te bereiken, te raken. Het zouden haar vader, haar gemankeerde man, de gefascineerde journalist of haar vroegere loverboys kunnen zijn. Haar steeds wanhopiger pogingen tot contact of menselijke binding lijken tevergeefs. Maar bij Laura H. is niets wat het lijkt.
Gaat dat zien, dus. Oostpool heeft een klein meesterwerk afgeleverd.
Uitgelichte afbeelding: Door Arnhemcity12 – Eigen werk, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=65978549
Still uit toneelstuk: Sanne Peper
