Onlangs verscheen in de Volkskrant een artikel onder de kop: “U denkt links, maar stemt rechts”
Een dergelijke realiteit geeft te denken, want waarom zou een stemgerechtigde zijn / haar stem uitbrengen op een beleid dat zhij niet steunt? Deze bizarre tegenstelling komt onder meer naar voren uit het kiezersonderzoek dat UvA en Volkskrant, tot de verkiezingen in maart 2017 houden:
Veel van de thema’s die kiezers belangrijk vinden, zijn bij uitstek sociaal-economische onderwerpen waarmee traditionele linkse partijen zoals PvdA, SP en GroenLinks vaak scoren.
Toch staan deze partijen er slecht voor in de peilingen. Links verliest veel terrein. Op de een of andere manier werkt de democratie niet zoals het zou moeten.
Er zijn mensen die daarvoor zoeken naar oplossingen.
Tegen democratie
Onder hen politiek filosoof Jason Brennan. Deze legt het probleem onomwonden neer bij de kiezer die te lui is om zich goed te informeren.
In een democratie ontbreekt daartoe de prikkel vindt hij:
Het probleem is dat er in een democratie geen prikkel bestaat om je beter te laten informeren. De kans dat onze individuele stem een bepalend verschil maakt, is namelijk zo miniem dat we het ons kunnen veroorloven om ongeïnformeerd te blijven en ons in het stemhokje irrationeel te gedragen. Sterker, democratie moedigt ons aan om in bizarre collectieve fantasieën te geloven.
De oplossing ligt volgens Brennan in een soort ballotage: alleen geïnformeerde burgers krijgen stemrecht of een stem die zwaarder weegt. Hij noemt dit epistocratie. Wie of wat die geïnformeerde burger dan is, is nog niet helemaal duidelijk. Er zou een test kunnen komen met vragen zoals (voor de VS):
Wie is de president, wie is de vicepresident, welke partij heeft de meerderheid in het Congres. Maar je kunt ook vragen om het werkloosheidspercentage te schatten of hoeveel geld wordt besteed aan sociale zekerheid of buitenlandse hulp.
Brennan stelt dat uit studies blijkt dat iemands stemgedrag verandert indien de persoon het antwoord weet op dergelijke vragen.
Ingeval van het Brexit-referendum had iets dergelijks wellicht geholpen, want het schijnt dat slechts daags na de stem om uit de EU te stappen mensen gingen googlen op EU. Dat hadden ze wellicht beter eerder kunnen doen.
Tegen verkiezingen
David van Reybrouck heeft meer vertrouwen in de kiezer, maar legt ook nadruk op het beter geïnformeerd zijn. Hij stelt een systeem voor van loting, waarbij een willekeurige doorsnee van de bevolking zich over bepaalde vragen buigt. Van belang daarbij is dat hen tijd gegeven wordt zich te verdiepen.
Toelatingstoets voor aspirant volksvertegenwoordigers
Misschien zijn dit zinnige concepten om over na te denken. Misschien is er ook een eenvoudiger oplossing mogelijk. Het testen van mensen of ze voldoende geïnformeerd zijn zou kunnen beginnen bij de kandidaten die zich verkiesbaar stellen. Zijn ze op de hoogte van hoe ons democratisch bestel functioneert, hoe wetgeving tot stand komt, hebben zij zich geïnformeerd in verband met de functie die ze willen gaan vervullen? In het verlengde van het inburgeringsexamen lijkt dit me volkomen in de geest van deze tijd.
Ballotage voor politieke partijen
Uiteraard dienen ook meedingende politieke partijen langs een meetlat gelegd te worden. Nu kan iedereen zich gewoon inschrijven als partij. Wellicht zijn nadere eisen van toepassing voor toelaatbaarheid van een partij. Zeker wanneer blijkt dat vereisten in de profielschets van kandidaten mogelijk ongrondwettelijk zijn of indien er geen sprake is van interne democratie in een partij.
De eed om eerlijk en te goeder trouw te zijn
Kamerleden leggen een eed af waarin ze verklaren dat zij op een eerlijke manier aan hun zetel zijn gekomen en dat zij de grondwet zullen eerbiedigen.
Er is echter geen systeem dat controleert of zij dat wel doen en er zijn ook geen sancties voor Kamerleden die liegen, beloftes breken of ongrondwettelijk handelen.
Daarom heb ik zelfs sympathie voor de suggesties van Maurice de Hond, om een betrouwbaarheidsindex voor partijen te maken om partijen te kunnen beoordelen op leugens, corruptie en verbroken beloftes. Dit is waarschijnlijk minder makkelijk uit te voeren dan het lijkt en het is geen echte oplossing want, wie zal dat statistiekje even maken.
Na iedere regeerperiode even becijferen hoeveel leugens er door partijen zijn verkondigd, hoeveel beloftes er niet zijn nagekomen, hoeveel politieke blunders er zijn gemaakt en zeker ook hoeveel politici hun partij voortijdig hebben verlaten of zich verrijkt hebben ten koste van de gemeenschap. Zo’n uiterst overzichtelijk statistiekje zou de kiezer veel tijd besparen en er voor zorgen, dat zijn stem niet verloren zal gaan.
Rol van de pers
Belangrijke constatering is in elk geval dat we van politici meer eerlijkheid zouden mogen verwachten en minder opportunisme. Dat alleen al kan het voor de kiezer makkelijker maken. Een belangrijke rol daarbij is traditioneel weggelegd voor de pers die informeert en controleert in plaats van kritiekloos de status quo te volgen.
