Het was een indrukwekkende middag, in Eindhoven op het Stadhuisplein! Daar stond ik samen met pakweg honderd anderen op de manifestatie ‘Sta op tegen racisme en geweld’, die Kick Out Zwarte Piet (KOZP)/Eindhoven Kan Het op touw had gezet. Luisteren naar sprekers met aangrijpende vertellingen. Genieten van muziek en poëzie. Uiting geven aan onze vastbeslotenheid om de racistische karikatuurfiguur Zwarte Piet nu eindelijk eens uit het Sinterklaasfeest en de openbare ruimte te verwijderen. Door er te zijn. Door te scanderen: ‘No More Blackface! En ‘Kick Out Zwarte Piet, Kick out Zwarte Piet-HOUDOE!’
De manifestatie kwam in de plaats van het protest dat bij de intocht in Eindhoven op 16 november zou plaats vinden. Dat werd op het laatste moment afgeblazen, toen uit communicatie met de gemeente op te maken viel dat er in 2020 geen Zwarte Pieten maar slechts roetveeg- of schorsteenpieten bij de intocht zouden zijn. Om de zaak goed onder de aandacht te houden was er dus de manifestatie van vandaag.
Laat ik eerst even duidelijk maken: ik hou niet zo van manifestaties als actievorm. Ze zijn me te passief: ik voel me er te vaak toeschouwen en luisteraar, te weinig deelnemer. Op het podium gebeurt ‘het’, aanwezigen buiten dat podium hebben verder weinig te doen. En ik geloof niet dat de wereld verandert door toe te kijken en te luisteren naar wat anderen doen. Ik krijg van een eind lopen in groepsverband met spandoeken en borden en alles, terwijl we leuzen roepen, een stuk meer energie. En wat er gebeurt op het podium bestaat te vaak te veel uit een te lange reeks toespraken die dan te vaak ook nog meer ingegeven zijn door profileringsdrang van ondersteunende groeperingen dan dat ze relevant en inspirerend zijn.
Als ik bij zoiets ben is het vooral ook omdat een iets grotere menigte meer indruk maakt dan een kleinere, omdat ik mijn medestanders en geestverwanten wil bijstaan, en ook doodgewoon wil zien en spreken en omdat zich vanuit de menigte toch vaak wel gelegenheden voordoen om je te uiten en de passiviteit enigszins te helpen doorbreken. Ik voel me dan wel toeschouwer, maar probeer toch uit die rol te breken en toch deelnemer te worden, en anderen daarin ook aan te moedigen. En ja, dat een actie niet mijn favoriete opzet heeft, is geen doorslaggevende reden om maar thuis te blijven. Daar zijn de onderwerpen vaak gewoon te belangrijk voor. Dat gold met grote nadruk vandaag in Eindhoven. Er heen dus, maar met gemengde gevoelens.
Deze manifestatie was echter anders! De manifestatie zat zo in elkaar dat ze de passiviteit zelf al voor een flink deel doorbrak. Ja, op het podium gebeurde ‘het’.(1) Maar wat daar gebeurde, kwam niet alleen rechtstreeks in het hart terecht, hen nodigde ook uit tot mee doen. Zowel sprekers als muzikanten doorbraken de afstand die er tussen podium en plein, tussen optredende mensen en het publiek, zo vaak bestaat. Twee van de optredende artiesten sprongen nadrukkelijk van het podium af en deden een flink deel van hun optreden gelijkvloers. De optredenden waren onder meer een heel meeslepende reggae-zanger LePrince en diverse hiphop artiesten. Ook deed spoken word artiest Stokely Dichtman aan het begin en aan het eind een gedicht.
Tussendoor zorgden de twee presentatoren ervoor dat we in beweging bleven en ons lieten horen. ‘NO’ riep een van hen. ‘Blackface!’ riepen wij dan. ‘No Blackface! No Blackface!’ En natuurlijk, ritmisch: ‘Kick Out Zwarte Piet, Kick Out Zwarte Piet!’ Tegen het eind begonnen mensen daar een plagerig ‘HOUDOE’ aan toe te voegen. ‘Kick Out Zwarte Piet, King-Out-Zwarte-Piet – HOUDOE!’ Brede glimlach in de vastbeslotenheid van de actievoerders. Nog in de trein deden we het ritme van de leus – zonder de woorden – en lieten er een Houdoe! op volgen. Af en toe gingen er vuisten in de lucht, en we werden ook tot dansen aangemoedigd, overigens met wisselend succes. De kou maakte zulke lichaamsbeweging dan wel weer aantrekkelijk. Kan de organisatie trouwens volgende keer voor vloerverwarming zorgen? Op duurzame energie, uiteraard…
Optredens en leuzen roepen maakten wat los. Maar dan de toespraken! Eerst deed Perle Miangue haar verhaal. Deze zwarte vrouw stond vorig jaar bij de intocht in Eindhoven oog in oog met racistische agressievelingen, en zij aan zij met de demonstranten tegen Zwarte Piet die door deze racisten werden belaagd. Enkele weken terug viel een pro-Piet agressor haar op straat aan. Haar verhaal maakt duidelijk hoeveel vijandigheid de strijd tegen Zwarte Piet oproept, hoe veel er nog te doen is. Ze straalde grootse onverzettelijk uit.
Dat gold ook voor Vanessa Kiasuka. Zij zat in de trein en hoorde hoe haar dochter van zeven door een vrouw voor Zwarte Piet werd uitgemaakt toen ze reizigers begroette terwijl ze op weg was naar het toilet. Ze ontstak in grote woede en maakte de vrouw snoeihard duidelijk wat ze van dit soort schandalige gedrag vond. Vanessa Kiasaku had de tegenwoordigheid van geest de hele zaak te filmen, en het filmpje is inmiddels wijd en zijd verspreid en bekeken. Op de manifestatie deelde ze haar ervaringen met ons – inclusief de, laat ik zeggen weinig behulpzame houding van conducteur en politie. Het laat zien hoe de strijd tegen Zwarte Piet een dagelijks gevecht is, en niet enkel een kwestie van manifestaties, demonstraties en groepsgewijs protest. Het laat ook zien hoe veel mensen die hun mond open trekken, te verduren krijgen. Deze twee sprekers alleen al maakten deelname aan de manifestatie de moeite al waard.
De laatste spreker was Jerry Afriyie, landelijk kopstuk van Kick Out Zwarte Piet. Hij vertelde nog eens helder van de protesten van de laatste jaren zoals hij die in 2011 in gang hielp zetten door samen met Quinsy Gario een zwijgend protest te houden bij de intocht in Dordrecht, en van het geweld dat hij en anderen daar en bij latere protesten over zich heen kregen. Politiegeweld, agressie van ‘geradicaliseerde pro-Pieten’, zoals hij de rechtse agressievelingen aanduidde die bijvoorbeeld enkele weken geleden een KOZP-congres in Den Haag aanvielen. Daarna deden we samen nogmaals onze ‘Kick Out Zwarte Piet’-leus, met ‘Houdoe’ als vrolijke bonus.
Het zat er op. Het was het waard. Het was veel fijner dan ik had verwacht. Niet dat deze manifestatie veel effect zal hebben op omstanders en voorbijgangers, want die waren er weinig. Ik zag kleine handjesvol die overduidelijk kwaad in de zin hadden jegens ons, een drietal van hen werd door een agent aangesproken en weggestuurd toen ze zich onder ons probeerden te mengen. Er was veel politie, te voet, te paard, met busjes en alles. Elders in de stad vond een Pietenparade plaats, en het gezag had duidelijk geen zin in gedoe. Wij konden vrijwel ongestoord onze gang gaan.
Net als bij eerdere gelegenheden voelt al die politie erg ongemakkelijk, juist ook in het besef dat zonder dat machtsvertoon wij erg kwetsbaar zouden zijn geweest. En nee, ik ben nog steeds niet ‘dankbaar’ voor deze politiebescherming, al zie ik niet meteen hoe het bij deze actie zonder had gekund. De bescherming die ze ons bood, is ordehandhaving, het verdedigen van hun legitimiteit van het gezagsapparaat, bevestiging van hun greep op de straat. Wij stonden er met hun goedvinden. Dat is een probleem, omdat wij er ook horen te kunnen staan zonder het goedvinden van het gezag.
Wie de baas was in de stad bleek ook al uit de plek die ons was toegewezen. We hadden op het 18 September Plein willen staan. Dat mocht echter: de burgemeester wilde ‘geen Zwarte-Pieten-protest tussen het winkelende publiek’(2). Dat zou immers tot ‘grote problemen om de openbare orde te handhaven’ aanleiding kunnen geven, vond de politie. Ja, het zou kunnen dat rechtse knokploegen, agressieve Zwarte-Pietenfans, zich op ons hadden proberen te storten. En dus verplaatst de gemeente onze actie, waarmee ze dus weer de rechtse agressie hanteert als argument om ons in te perken. Een dag eerder verzamelde de klimaatmars wel op het 18 September Plein, waar winkelend publiek voortdurend langs liep.
Niet alleen wordt antiracistisch protest geweerd bij Sinterklaas-intochten waar zich het racisme voordoet waar we actie tegen voeren. Antiracistisch protest wordt nu ook op afstand gehouden van mensen aan wie we juist graag iets willen laten weten. We mogen onze mening geven, maar vooral zonder dat mensen die mening rechtstreeks kunnen ontvangen. De onvrijwillige verplaatsing van onze verzamelplek, van een druk 18 September Plein naar een vrijwel leeg Stadhuisplein – afgezien van het uitgerukte politielegioen – is daarmee de zoveelste inperking van onze demonstratievrijheid. Niet acceptabel, en weer een argument voor het ontwikkelen van actievormen die minder grijpbaar en voorspelbaar zijn voor het gezag. Pop-up- demonstraties tegen Zwarte Piet, zoals een week geleden in Almere Noord (3) en afgelopen woensdag in Heerhugowaard,(4) zijn goede stappen.
Maar voordat ik een uitvoerige analyse van strategie en tactiek in de strijd tegen Zwarte Piet uiteen ga zetten, sluit ik dit verslag af. Moe, maar met nog wel een opmerking. Rechtstreekse druk oefent een manifestatie als deze weliswaar niet uit. Maar ze inspireerde, ze stak ons – en wij elkaar – een hart onder de riem. Ze gaf uiting aan onze antiracistische vastbeslotenheid, en versterkte die daardoor tegelijk. Het was goed om er bij te zijn.
Noten:
3 Eric Krebbers, ‘Actie tegen Zwarte Piet in Almelo-Noord’, Doorbraak, 23 november 2019
Eerder verschenen bij: PeterStormt
