Nu eventjes geen berichten van het actuele oorlogsfront VS-Iran. We gaan het hebben over revolutie, uiteindelijk het enige antwoord waarmee oorlogen en de krachten erachter de nek kan worden omgedraaid. We gaan het hebben over revolutie, het enige antwoord waarmee fascistische en aanverwante autoritaire krachten beslissend teruggeslagen en ontmanteld kunnen worden. We gaan het hebben over revolutie, het enige antwoord waarmee we deze steeds heftiger in brand vliegende planeet nog enigszins bewoonbaar kunnen houden, voor dieren en als ze hun plek herontdekken, ook weer voor menselijke dieren. We gaan het hebben over een land waar zo’n revolutie niet alleen keihard nodig is – waar niet?! – maar ook ongeduldig aan de deur klopt, zij het in bedekte termen. We gaat het ook hebben over fascisme en kolonialisme en repressie, die zo’n revolutie zo hard nodig maken. We gaan het hebben over India.
Modi aan de macht
Revolutie in India? Jawel. Maar eerst: de situatie in dat land is dramatisch. Sinds 2014 regeert daar premier Modi en zijn BJP. Die BJP is een uiterst-rechtse partij, geworteld in een fascistische stroming. Die stroming streeft naar wat zij noemt Hindoetva: een concept waarin India een in het Hindoeïsme gewortelde nationale identiteit wordt toegekend. India is een Hindoe-natie, Indiërs zijn Hindoes, anders zijn het geen echte Indiërs. Bewoners van India van een ander geloof – met name moslims, waarvan er in India 200 miljoen wonen – zijn hooguit tweederangsburgers, en komen in aanmerking om bekeerd te worden tot het Hindoeïsme, of om te worden gedeporteerd, opgesloten of vermoord. Moeder India is immers per definitie een Hindoe-natie, zo luidt de gedachtegang.
De BJP draagt dit idee uit via de gangbare politieke machtsmiddelen: verkiezingscampagnes, politiek bestuur via parlement en regering. Maar die BJP is verbonden met de RSS, een strak gedisciplineerde autoritaire beweging met paramilitaire aspecten. Er zijn meer organisaties die allemaal gerekend worden tot de Sang Parivar, de ‘familie van de RSS’. Het hele spul hoort bij elkaar. Ongeveer zoals de NSDAP, de SA, de SS, de Hitlerjugend, de Bund Deutscher Mädel en het Deutsche Arbeitsfront bij elkaar hoorden. Die vergelijking maak ik niet zonder reden. De RSS—familie liet zich inspireren door zowel Duits nationaal-socialisme als door Italiaans fascisme. Zoals nazi’s over Joden spraken – en nog spreken – zo ongeveer spraken en spreken RSS-aanhangers en BJP-kopstukken inclusief Modi, over moslims.
Welnu, dit is het soort politiek dat in India dus aan de regering is: fascistische politiek, gedreven door haat jegens alles wat niet Hindoe is, gedreven door anti-moslimisme boven alles. Tegelijk is dit een regering van de rijken, van de grote ondernemers, een regering met snoeihard neoliberaal beleid. En het is een regering met stevige internationale ambities, waaronder hegemonie in Zuid-Azië. Daartoe heeft de regering al een eerder aangelegd kernwapenarsenaal geërfd. De regering drijft bij herhaling ook de rivaliteit met vooral Pakistan op de spits. Afgelopen voorjaar balanceerden de twee kernmogendheden op de rand van oorlog. Een ontstekingsmechanisme van zo’n oorlog is te vinden in Kasjmir, een verdeeld en bezet gebied.
India houdt al sinds kort na haar onafhankelijkheid een groot deel van Kasjmir in haar greep. Dat kwam als volgt. Na de onafhankelijkheid van India en Pakistan in 1947 mochten allerlei semi-onafhankelijke vorstendommen kiezen, bij welk van de twee landen ze wilden horen. Kasjmir werd geregeerd door een Hindoe-dynastie. Maar de meerderheid van de bevolking was moslim. Pakistan profileerde zich als moslim-natie. India profileerde zich toen nog als seculiere staat, met ruimte voor alle bevolkingsgroepen en godsdiensten. De vorst aarzelde, totdat er ongeregelde, maar hoogstwaarschijnlijk door Pakistan georganiseerde strijdgroepen vechtend oprukten naar de hoofdstad. Toen stelde de vorst zich onder bescherming van India, dat een oorlog uitvocht tegen die strijdgroepen en tegen Pakistan zelf. Een groot deel van Kasjmir kwam in Indiase handen. Het noordwesten van Kasjmir kwam onder Pakistan terecht. Het plan was dat er een referendum zou komen over de definitieve status van het gebied. Daarin zou ook onafhankelijkheid een optie zijn. India blokkeerde dat plan systematisch en lijfde het gebied feitelijk in. We hebben hier dus een bezetting die zelfs nog iets langer duurt dan de bezetting van Palestina die in 1948 begon. Er is alleen aanzienlijk minder aandacht voor.
Kasjmiri’s bleven ageren tegen deze toestand, en in de late jaren tachtig was er sprake van breed en fel verzet, met grote demonstraties. De repressie door India was genadeloos. Er kwamen strijdgroepen tegen die bezetting op, deels voor onafhankelijkheid, deels voor aansluiting bij Pakistan. Dat land steunde zulke groepen, en die groepen hadden vaak een nogal fundamentalistisch karakter. Dat verschafte het toen nog steeds min of meer seculiere India extra excuses voor hardhandige repressie, met willekeurige arrestaties, mishandeling en marteling van arrestanten, omvangrijk geweld tegen demonstranten, executies en ga zo maar door. En aan de grens tussen het door India en het door Pakistan bezette deel van Kasjmir ontvlamde af en toe militair geweld tussen de twee staten. In 1999 kwam het bijna tot een kernoorlog op deze manier. Dit was allemaal nog in de tijd dat India een keurige, seculiere parlementaire democratie was.
In 2014 won de BJP de verkiezingen en werd Modi premier. Die Modi had een verleden, als RSS-activist en als premier van de deelstaat Gujarat. Daar vond in 2002 een massamoord plaats. In februari van dat jaar staken mensen een trein met Hindoe-pelgrims in brand. Daarbij vonden 59 mensen de dood, en moslims kregen de schuld. Heftige pogroms volgden waarin bendes van Hindoes moslims verkrachtten en afslachtten en hun woningen in brand staken.(1) Premier Modi zei later eens dat hij ‘net zo veel spijt voelde als een meerijder in een auto die net over een puppy is heen gereden’. Dat Modi zelf de lijken van de slachtoffers van de treinbrand door de straten in parade liet meevoeren, dat hij aanvankelijk de schuld gaf aan de Pakistaanse veiligheidsdiensten, dat hij latere kampen waar dakloos geworden moslims verbleven aanduidde als ‘fabrieken waar ze baby’s maken’(2)… het liet allemaal zien dat hij het vermoorden van moslims wel prima vond. Dat scoorde bij zijn fascistische achterban. Als premier van een deelstaat waar zulke moordpartijen vrijwel ongehinderd om zich heen grijpen, droeg hij natuurlijk ook nog een meer rechtstreekse verantwoordelijkheid. En nadat de kalmte teruggekeerd was, voerde hij verkiezingscampagne, met ‘moslims zijn eng’ als niet officieel, maar wel onmiskenbaar thema. Hij won herverkiezing.
Welnu, deze fascist werd dus premier, met beloftes van snelle economische groei. Daar was vervolgens weinig van te merken. De stemmingmakerij tegen moslims ging echter door, en een fatsoenlijke linkse oppositie was vrijwel afwezig. Terug naar de door corruptie gediscrediteerde Congrespartij die tussen 1947 en 2014 het politieke toneel domineerde, vonden veel Indiërs logischerwijs ook geen goed idee. Daarmee lag de weg open voor een nieuwe verkiezingsoverwinning van Modi. Deze was in 2019 een feit, met een schokkend grote meerderheid. Vervolgens escaleerde Modi zijn anti-moslim politiek.
Eerst Kasjmir
Eerst was Kasjmir aan de beurt. Modi’s regering schafte de autonomie van die regio af en ontnam de staat het recht om zelf te bepalen wie er zich mocht vestigen en wie niet. Daarmee kwam de weg open voor nog verder opgevoerde repressie en voor de vestiging van Hindoe-kolonisten waardoor de oorspronkelijke bevolking verder naar de marge geduwd dreigt te worden. Ja, vrije vestiging van immigranten waar ter wereld is een groot goed. Maar vrije vestiging van kolonisten is een ander verhaal. Wat er in Kasjmir nu dreigde is iets soortgelijks als wat witte kolonisten in Noord-Amerika en Australië al hebben gerealiseerd: een vorm van etnische zuivering. Het is vergelijkbaar met de zionistische kolonisatie van Palestina. De bezetting van Kasjmir is inmiddels volop vergelijkbaar met die van Palestina. Het belangrijkste verschil is de aandacht die deze bezetting van Kasjmir krijgt: vrijwel geen. Niet dat de aandacht voor de bezetting van Palestina toereikend is: het pure feit dat die bezetting voortduurt is bewijs dat die aandacht volslagen onvoldoende is. Maar het verschil is wel heel wrang.
Wat India in Kasjmir bedrijft is dus niet zomaar repressie. Het is kolonialisme, in zijn klassieke keiharde dimensies. Het is Algerije onder Franse bezetting, Vietnam onder Amerikaanse hegemonie, Afghanistan onder Russische en vervolgens Amerikaanse overheersing, en ja, het is Palestina onder Israëlische bezetting. De slachtoffers van dat kolonialisme zijn overwegend moslims, en degenen die ervan profiteren voornamelijk Hindoes. Zo wordt de haat verder aangewakkerd.
In India zelf beperkt kritiek daarop zich te veel tot het waarschuwen voor de consequenties voor de democratie in India zelf. Het doet denken aan het geweeklaag van ‘linkse’ zionisten dat de bezetting van Palestina een smet is op die verder zo onbevlekte Israëlische democratische en humanitaire ziel. Dat de eerste slachtoffers van beide bezettingen Kasjmiri’s respectievelijk Palestijnen zijn – en niet de gevoelige gewetens van Indiase dan wel Israëlische democraten – wordt zo wel een beetje over het hoofd gezien.
Van groot belang is dit: ‘Kasjmir heeft nooit deel uitgemaakt van India, haar bevolking stemde nooit in met Indiaas bestuur van over haar, het is geen laboratorium van de Indiase democratie, en het is geen lakmoesproef voor de beweerde belofte van seculiere gelijkheid in India. De overgrote meerderheid van Kasjmiri’s wenst en eist volledige vrijheid van het gebied, het idee en de belofte van India in al haar manifestaties en verschijningsvormen’, aldus Hafsa Kanjwal op de website Jadaliyya die mij mede op dit antikoloniale spoor heeft gezet. Korter gezegd: de kwestie Kasjmir is een koloniale, niet een binnenlands-democratische kwestie.(3) Dit wil dan weer niet zeggen dat het klassieke recept van de nationale onafhankelijkheid en de vorming van een ‘eigen’ staat een erg behulpzaam antwoord is: de staat zelf, niet alleen de koloniale staat, is deel van het probleem. Maar dat is een onderwerp voor een andere keer.
De aandacht werd door de afschaffing van het beetje autonomie dat Kasjmir nog had, wel heel even op de regio gevestigd. Maar die ebde snel weg. De wereld had weer andere dingen om zich druk over te maken. In een wereld waarin er – gelukkig – in allerlei landen revoltes uitbreken en waarin – minder gelukkig – de klimaatramp snel escaleert – is dat ook niet verbazend. Maar met dat inzicht is de bevolking van Kasjmir nog niet van het Indiase juk bevrijd, een daad die ze overigens alleen zelf kan vervullen, maar graag wel met maximale internationale solidariteit als ondersteuning. Naar die solidariteit hebben de onderdrukte mensen in Kasjmir tot nu toe voornamelijk kunnen fluiten.
Burgerschapswet en volkstelling
Al snel bleek dat Modi zijn oorlog tegen moslims zou uitbreiden, van het door India bezette Kasjmir naar India zelf. Op 11 december hadden meerderheden in beide Kamers van het parlement van India de Citizens Amendment Bill aangenomen. Die wet hield in dat immigranten zonder geldig verblijfsrecht en afkomstig uit Afghanistan Pakistan en Bangladesh, burgerrechten kunnen verkrijgen, als ze Hindoe, Boeddhist, Christelijk, Sikh, Jain of Parsi zijn. Voor moslims gold deze bepaling niet. De wet maakt dus formeel onderscheid tussen moslims en niet-moslims in het toekennen van rechten. Een aanval op de moslimgemeenschap, en tegelijk een aanval op het seculiere karakter van de Indiase staat.
In de deelstaat Assam brak daartegen snel fel protest uit. Dat had echter een reactionaire ondertoon. Er was in die deelstaat al lang een beweging voor regionale autonomie actief. Tegelijk was de overheid bezig met een soort volkstelling om ‘illegale’ immigranten op te sporen en op hun deportatie aan te sturen. De nieuwe wet vrijwaart zulke immigranten van dat lot, als ze van de ‘juiste’ godsdienstige gemeenschap zijn. Dus ‘dreigden’ veel van die immigranten nu te mogen blijven. Dat was niet naar de zin van veel mensen die meegingen in het beeld van immigranten-als-bedreiging. Voor hun was de nieuwe wet te ruim, te vriendelijk voor althans sommige immigranten. Hier zagen we een botsing tussen een reactionaire wet en een protestbeweging met eveneens reactionaire inslag.
Maar dit protest werd gelukkig snel overvleugeld door een heel ander soort van protest: een principieel ‘nee’ tegen de uitsluiting van moslims die de wet overduidelijk behelsde. Moslims gingen de straat op, zij aan zij met Hindoes en Sikhs. De inzet was hier: gelijkwaardigheid, gelijke burgerrechten. Modi’s regering gaf ruim baan aan een wrede onderdrukking van demonstranten. Politie viel een tweetal universiteiten binnen waar relatief veel Moslims studeerden en waar studentenprotest erg sterk was. Daarbij gebruikten agenten schokkend grof geweld. Dat riep weer meer protest op, en al snel was er sprake van een verzetsgolf van mensen die zowel de repressie als de anti-moslim-wetgeving met grote vastbeslotenheid afwezen. De hoop keerde terug op de straten van India, tegenover een regering die zich steeds meer ontpopte tot een fascistisch bewind in wording.
De protesten hadden en hebben een revolutionaire dynamiek. Niet vanwege de formele politieke inhoud ervan: die was keurig democratisch, links-liberaal. Mensen baseerden zich op de seculiere identiteit van India, en wapperden vlijtig met de grondwet van het land. Mensen vroegen om gelijkberechtiging, om rechten die ze volgens de wet allang hadden maar nu door Modi’s fascisten stapsgewijs werden afgeschaft. Maar in dat democratische verzet gingen mensen tot radicale stappen over. Ze moesten op grote schaal de wet overtreden, want de politie gaf nauwelijks nog toestemming voor demonstraties Ze stonden oog in oog met een staatsmacht die voor grof geweld niet terugdeinsde. Straatprotest tegen staatsmacht heeft altijd revolutionaire implicaties, ook als deelnemers van het protest zich daar niet van bewust zijn.
En dit was dus nadrukkelijk niet het protest van de ene godsdienstige gemeenschap tegen de andere. Ja, moslims waren in actie. Gek hè, als moslims met grootschalige uitsluiting en erger worden bedreigd?! Maar ze stonden gelukkig niet alleen. Aangrijpend is het verslag van een Moslim-stel dat vlak voor hun huwelijk stond, maar zich zorgen maakte over hun veiligheid. Een buurman kreeg dat in de gaten, en regelde iets. Op de huwelijksdag zelf kreeg het Moslim-gezelschap van 70 mensen bescherming een door die buurman op de been gebrachte escorte van 50 Hindoes.(4)
Het is Modi (nog?) niet gelukt om de Hindoe-gemeenschap in totaliteit op te zetten tegen de moslim-gemeenschap als geheel. De banden tussen mensen van verschillende godsdiensten zijn te sterk, er is de op zichzelf niet erg verblijdende nationale loyaliteit aan een seculier India en er is een wel degelijk verheugend wijdverbreid inzicht dat verdeel-en-heers voor niemand goed is, behalve voor de verdeeldheid zaaiende heersers. Dat laatste inzicht opent een weg naar een gezamenlijk verzet tegen die heersers als zodanig. Dat is er nu niet: de beweging richt zich tegen een bepaald stuk beleid van de regering, niet tegen de heerschappij als zodanig. Maar als mensen zij aan zij tegenover de heersers en hun politiemacht staan, kan van het een het ander komen.
In de strijd wordt ook een flink stuk patriarchale overheersing feitelijk doorbroken, Dat patriarchaal-seksistische patroon was kort tevoren ook al onder vuur komen te liggen toen er flinke protesten uitbraken tegen extreme gevallen van groepsverkrachting, en de mate waarin daders daarmee vrijwel probleemloos weg weten te komen. In de protesten tegen de burgerrechtenwet zelf staan vrouwen vaak vooraan. Wie als jonge vrouw aan de protesten deel wil nemen, moet nogal eens de conservatieve familie trotseren. ‘Je deed precies waar we bang voor waren. Waar is onze eer nu?’ zo kreeg studente Salma Khan te horen toen haar ouders haar op een afbeelding van een protestactie zagen.(5)
Dat jonge vrouwen eerder deelnamen aan acties, bijvoorbeeld de campagne Break the cage (Breek de kooi), speelt klaarblijkelijk mee: ze hebben actie-ervaring. Dit Break the Cage is een ‘Indiaas vrouwencollectief van studenten en afgestudeerden dat pleit voor minder beperkende reguleringen in hostels en andere accommodatie voor vrouwelijke studenten. Het gaat in tegen het veiligheids-narratief dat deze plekken hanteren om vrouwen te weren uit openbare plekken.’(6) Wie tegen de tweederangsstatus van vrouwen protesteert, staat nu vooraan in een protest tegen de tweederangsstatus van moslims. Of studenten daarbij ook zo vaak het woord ‘intersectioneel’ gebruiken, is me niet bekend. Maar het inzicht achter dit begrip klinkt duidelijk in de protesten door. Strijd tegen patriarchale uitsluiting, tegen de onderdrukking van religieuze bevolkingsgroepen en tegen de politie gaan in de protesten hand in hand.
Die protesten houden intussen al weken aan en zijn groot van omvang. In de stad Hyderabad demonstreerden op 4 januari een slordige honderdduizend mensen tegen de intussen breed verworpen burgerschapswet. ‘India’s enige religie is secularisme’, zo luidde daar een leus.(7) Pogingen om de protesten weg te duwen als een puur-religieus protest van moslims versus Hindoes worden door dit slag leuzen redelijk tegengewerkt.
Maar voor we ons helemaal verliezen in een overmatig positief verhaal: de andere kant staat sterk. Modi is niet bepaald aan het terugkrabbelen. De politie houdt zich nog steeds niet in. Met schaamteloze arrogantie slaat de macht terug. En intussen wordt zichtbaar hoe dicht bij regelrecht fascisme de verhoudingen al zijn gekomen. In hetzelfde Hyderabad waar afgelopen weekend zo’n mooie demonstratie plaatsvond, was er eerder een ander soort straatmanifestatie geweest: een grote optocht van de Hindoe-nationalistische, fascistische RSS. Allemaal mannen, allemaal in een soort uniform, allemaal in het gelid, allemaal voorzien van lathi’s, een soort grote stokken.(8) Een dreigende paramilitaire optocht, rechtstreeks uit het receptenboek van Hitler en Mussolini. Staatsrepressie zij en zij met straatfascisme. Het is buitengewoon dreigend. Datzelfde geldt ook voor de bevoegdheden die de politie inmiddels kennelijk heeft. Zo hanteerde politie bij een protest op 22 december betrekkelijk nieuwe technologie voor gezichtsherkenning om bekende dissidenten op protesten te kunnen spotten.(9)
En intussen wordt er naast de burgerschapswet nog een andere doodenge maatregel ingevoerd. De volkstelling die eerder al in Assam plaatsvond, wordt over India uitgebreid. Die volkstelling moet dus ‘illegale immigranten’ filteren. In combinatie met de burgerschapswet is het effect een recept voor concentratiekampen en deportatie. We kunnen vanuit de geschiedenis weten hoe het bewoners van concentratiekampen kan vergaan als deportatie stagneert, om bureaucratische redenen, bijvoorbeeld omdat er geen land is waarheen deportatie lukt, terwijl die mensen intussen van hun menselijke status zijn beroofd.
Hoe werkt die combinatie van wet en volkstelling? Welnu, de volkstelling zegt tegen miljoenen mensen: jij hebt geen geldige papieren, jij moet er uit, en intussen stoppen we je in een detentiecentrum. Van die miljoenen mensen kan een deel zeggen: maar ik heb recht op burgerschap, want ik ben Christen, Sikh, Hindoe, Jain, Boeddhist of Parsi. Een ander deel kan dat echter niet, want dat andere deel bestaat uit moslims.(10)
Deze combinatie van wet en volkstelling opent de weg naar het opsluiten van moslims in concentratiekampen, op basis van het feit dat ze moslim zijn. En mocht iemand denken dat dit alleen die ‘illegale immigranten’ gaat treffen, wat al onaanvaardbaar op zich zou zijn: lang niet iedereen die geboren en getogen is in India kan dat met papieren ook aantonen. Ook zij kunnen in de mallemolen van schifting, uitsluiting, opsluiting en uitzetting terecht komen. En wat te denken van transgenders en andere LGBTQ+-mensen die door familie zijn verstoten en goede reden hebben om niet naar hun geboortedorp terug te willen, en daardoor de noodzakelijke paperassen niet kunnen bemachtigen?(11) En al die moslims die uiteindelijk wel papieren tevoorschijn hebben weten te halen, hebben intussen maar wel gemerkt dat zij extra worden gecontroleerd, extra worden gewantrouwd.
Volkstelling en burgerschapswet samen zijn geestverwant aan het soort wetgeving waarmee in Duitsland in de jaren dertig van de vorige eeuw Joden van hun rechten werden uitgesloten. We weten dat het daar niet bij gebleven is. Wie denkt dat een soortgelijke dynamiek er niet inzit, mag kijken naar berichtgeving over het netwerk van detentiecentra dat inmiddels in India verrijst. In die centra is het niet prettig. In Assam zijn er al zes, waar volgens cijfers van de overheid in december 2019 in totaal iets onder de duizend mensen vast zaten. Daar kwamen sinds 2008 al 100 mensen om, sommigen door zichzelf om het leven te brengen.(12) Deze concentratiekampen zijn een hel voor degenen die er in verdwijnen. Voor de firma’s die ze mogen aanleggen is het natuurlijk allemaal gewoon onderdeel van hun verdienmodel.
Dit is de realiteit waar de protesten zich dus tegen keren: een arrogant-rechtse regering, vastbesloten moslims buiten te sluiten en te vernederen; een gewelddadig politieapparaat dat vrijuit demonstraties neer slaat; een netwerk van concentratiekampen in aanbouw; en een aan de belangrijkste regeringspartij gelieerde paramilitaire, fascistische beweging die de ruimte krijgt. Dit krijg je niet weg door een rechtszaak en een verkiezingscampagne, al is het op zich aardig dat uitgerekend na de invoering van de burgerschapswet de BJP bij deelstaatverkiezingen de meerderheid verloor.(13) Het is de centrale regering, en de staat waar ze leiding aan heeft, die omver moet. Graag zonder in de plaats ervan een andere regering neer te zetten en een nieuwe staat op te gaan bouwen.
Staking en solidariteit
Het heeft er veel van weg dat die regering tegenover de straatprotesten helaas (nog?) stand houdt. Maar er dient zich een nieuw front aan, of beter gezegd: een ouder front wordt weer actief. Modi’s regering is niet alleen racistisch tegen moslims als gemeenschap. Ze trekt met dat racisme tegelijk de aandacht weg van haar andere project: neoliberaal beleid, het helpen van ondernemers aan nog meer rechten tegenover arbeiders en andere arme mensen.
Precies dat neoliberale beleid wordt echter nu ook doelwit van omvangrijke tegenwerking. Vandaag, op 8 januari, staat een algemene staking op de agenda. Vakbonden en andere sociale bewegingen protesteren daarmee tegen wat ze aanduiden als ‘anti-volks, anti-arbeiders, anti-nationaal beleid van de regering.’ Dat zegt nog niet zo veel, maar als je leest dat een vakbondsfederatie een hoger minimumloon eist, dat vakbonden bewaar maken ‘tegen privatisering bij de spoorwegen en vliegvelden en fusie van banken en dergelijke, dat studentengroeperingen zich keren tegen commercialisering in het onderwijs, en dat vakbonden het politiegeweld tegen studenten veroordelen…'(14) dan lees je toch redenen tot blijdschap. Dat politiegeweld, dat gaat dus kennelijk over de repressie van de protesten tegen de burgerschapswet. Vakbonden nemen hiermee dus stelling in het conflict rond de burgerschapswet, in ieder geval indirect.
Hier zien we iets met geweldig potentieel: de kracht van georganiseerde arbeiders – helaas bureaucratisch geleid, maar dat probleem analyseren we een andere keer wel weer – die wordt ingezet, niet alleen voor rechtstreekse lotsverbetering maar ook voor solidariteit met degenen die repressie te verduren krijgen. Als georganiseerde arbeiders zich solidariseren met demonstrerende studenten en zij aan zij dezelfde regering aanvallen, dan heeft die regering een veel groter probleem dan ze heeft met die demonstraties alleen.
Dit is tot nu toe een hoop, een aanwijsbaar potentieel, nog geen realiteit. Het is op het moment dat ik dit schrijf nog niet duidelijk hoe de staking gaat. Vanavond zullen we weten hoeveel miljoenen arbeiders en anderen het werk hebben neergelegd, hoe effectief de staking is geweest, en hoe sterk de solidariteit tegenover de reactionaire regering van Modi die daaruit blijkt. Revolutie is dat allemaal nog niet vanzelf. Maar stappen in die richting zijn zeer zeker te bespeuren. En hoop doet leven, in deze barre tijden.
Noten:
1 Luke Harding, ‘ Dark days for India’, Guardian, 16 december 2002
6 Zie noot 4
8 ‘Over 100.000 march in Southern India to protest citizenship law’, Aljazeera, 4 januari 2020
13 ‘BJP loses fifth state election as India rocked by citizenship protests’, Guardian, 24 december 2019
