Nee, Sinterklaasintochten zijn er nauwelijks, althans niet in de open lucht en met publiek. Maar de strijd tegen de racistische karikatuurfiguur Zwarte Piet, heel lang een vast onderdeel van het Sinterklaasfeest, gaat intussen wel degelijk door. Die Zwarte Piet is intussen zwaar omstreden geworden, en dat is maar goed ook. De publieke opinie schuift gaandeweg.
Een Vandaag heeft het eens onderzocht bij haar opiniepanel van 30.000 leden. ‘Nog slechts 55 procent van de panelleden is voorstander van het vasthouden aan een Piet-figuur met racistische kenmerken. In 2019 was dat nog 71 procent.’ Dat gaat de goede kant op, al blijft het erg opletten wat mensen zien als wel of niet-racistische kenmerken. En het ‘vasthouden aan racistische kenmerken’ was ook niet de formulering die het panel letterlijk was voorgelegd: de vraag was over de figuur ‘wel’ of niet moest worden ‘aangepast’.(2) Daar kun je allerlei kanten mee op. Maar dat de boel de goede kant op schuift, is duidelijk. Dat is beslist mede te danken aan actie, keer op keer. Daarmee is de discussie op scherp gezet en van vaart voorzien.
Maar we zijn er nog helemaal niet. In juni gingen een heel aantal gemeenten om, en kondigden aan dat Zwarte Piet bij de intocht vervangen zou worden door een roetveegpiet of iets dergelijks. Het was duidelijk dat de omvangrijke Black Lives Matter-demonstraties in die maanden als reactie op de politiemoord in de VS op de zwarte man George Floyd, druk op de ketel hielp zetten. Maar andere gemeenten bewegen nog te weinig, of proberen weg te komen met een Grijze Piet, een kleine wijziging waarin de essentie van de racistische karikatuur overeind blijven. Veelal zien gemeenten en intochtscomités de draai naar een grijze Piet als een uiterste bod, een toppunt van bereidheid om te veranderen.(3) Maar dit type verandering laat zien dat zulke gemeentes en verenigingen het kritiekpunt gewoon nog steeds niet begrijpen: een racistische karikatuurfiguur is geen aanvaardbaar onderdeel van een kinderfeest, ook niet als je een enkel aspect van de figuur een heel klein beetje wijzigt.
Maastricht
De strijd gaat door. En dit nog steeds noodzakelijke gevecht tegen Zwarte Piet en het bijbehorende racisme verloopt nog steeds bepaald niet gladjes. Dat ondervonden op zondagmiddag 15 november in Maastricht ook een honderdtal demonstranten tegen Zwarte Piet. Ze werden uitgejouwd, beledigd, belaagd en aangevallen door honderden, mogelijk een duizendtal lieden die hun racistische karikatuur tot iedere gewelddadige prijs overeind wilden houden. Racistische straatterreur maakte niet voor het eerst een ongestoord antiracistisch protest onmogelijk.
Demonstranten werden onder dekking van de ME in veiligheid gebracht – een ME die er bij andere gelegenheden nooit zo veel moeite mee heeft om een menigte op afstand te houden en het veld te doen ruimen. Aytmara Hersisia over het ME-optreden: ‘Als zij er niet waren geweest, was het helemaal fout gelopen. We werden ontzettend goed beschermd.’(4) En inderdaad, zonder de ME waren er waarschijnlijk veel akeliger dingen gebeurd met de dappere demonstranten die zwaar in de minderheid waren. Maar het is benauwend dat dit soort protest onder bescherming van politie moet plaatsvinden, een politie op wiens steun we op geen enkele manier kunnen vertrouwen, dat het nu uit openbare orde-oogpunt goed uitkwam om antiracisten in bescherming te nemen, verandert daar niets wezenlijks aan.
Politie is intussen boos,(5) vooral ook omdat het racistentuig ook agenten aanviel en een ervan verwondde. ‘Vuurwerk naar agenten gooien is poging tot doodslag dan wel zware mishandeling. We gaan ervan uit dat de daders keihard gestraft worden’, aldus Koen Simmers van de Nederlandse Politiebond. Het misselijke ‘beide kanten dragen schuld’-frame ontbrak weer niet. ‘Xander Ximonis van politiebond ANPV vindt “het jammer dat beide kampen zo weinig rekening houden met de omstandigheden waarin we verkeren”. “Immers, met dit soort bijeenkomsten vergroot je de kans op besmettingen. Tevens kost het weer veel extra politiecapaciteit die niet elders ingezet kan worden.”’ Zo wordt weer eens het onderscheid tussen vreedzame demonstranten en agressieve pro-Piet-lieden aan het oog onttrokken. Net als het feit dat op antiracistische demonstraties keer op keer mondkapjes worden gedragen en afstand wordt gehouden, hetgeen van veel lui in die rechtse meutes niet gezegd kan worden.
Breda
Een dag eerder was er ook een protest tegen Zwarte Piet, en wel in Breda. Aan dat protest nam ik zelf deel. Ik deed dat met enige scepsis, niet zozeer omdat ik bang was voor agressie, maar vooral omdat ik bang was dat we wat verloren zouden staan op een vrijwel leeg plein waar weinigen nota van het protest zouden nemen. Dat viel heel erg mee, en ik ben erg blij dat ik gegaan was.
De actie vond plaats op het Chasséveld, een grote parkeerplaats met wat zakenleven er omheen en ook een politiebureau, wellicht tegen alle foutparkeerders… Inderdaad, een tamelijk desolate vlakte. Maar langs dat Chasséveld liep een weg waar vrij veel verkeer was, vooral met de auto maar ook wel te voet. Dus onze actie was niet onzichtbaar. Ook waren er diverse fotografen actief, ik neem toch aan voor media.
Zoals in coronatijden inmiddels gebruikelijk waren er op het terrein kruisjes neergezet op de noodzakelijke afstand. Bij de kruisen lagen borden van Breda kan Het, de groep die het protest op touw had gezet. Na verloop van tijd hadden we elk op een kruis plaats genomen, bord in de hand. Nadat de actie eenmaal goed op gang was, heb ik enkele malen geteld. We stonden er met tussen de vijftig en zestig mensen. Ik vond dat zeer behoorlijk, zeker als je je realiseert dat het een eerste anti-Zwarte Piet-actie was in Breda, op touw gezet door een gloednieuwe actiegroep.
Een tweetal mensen vanuit de organisatie namen de megafoon ter hand vanaf een heerlijk klein, laag podium, en voerden ons aan in het ‘chanten’, het ritmisch roepen van leuzen. ‘Zwarte Piet Kan Niet!’ ‘Zwarte Piet Mag Niet’, ‘Breda Kan Het’, ‘Breda Schaam Je!’ ‘Burgemeester Schaam Je’, ‘No More BlackFace’, ‘Grijze Piet Kan Niet’ – Breda is kennelijk zo’n stad waar een Grijze Piet als alternatief is geopperd – en zo gingen we maar door. De twee mensen maakten tussendoor een enkele opmerking – bijvoorbeeld over de reden waarom grijze Piet dus echt niet kan – en deden de huishoudelijke mededelingen die bij een actie hoorden. Maar toespraken waren er verder niet, en dat beviel mij in ieder geval uitstekend. Zo blijven we tenminste niet steken in de rol van voornamelijk toehoorder. Het chanten werd trouwens ritmisch ondersteund door enkele trommelaars van Rhythm Of Resistance. Aanzienlijk sfeerverhogend!
Intussen waren aan de andere kant van het plein voorstanders van de racistische karikatuurfiguur opgedoken, een groepje van tien tot vijftien mensen. Daaronder ook daadwerkelijk een als Zwarte Piet uitgedoste figuur. Het groepje riep af en toe wat en keek erg lelijk. Ook langs de weg en een zijstraat kwamen een paar keer enkele agressievelingen langs om ons de schoonheid van hun opgestoken middelvinger te laten zien. Soortgelijke dingen gebeurden ook wel van langsrijdende auto’s.
Politieagenten gingen veelal op de racistische treiteraars af, en dichtbij kwamen ze niet. Prettig, dat laatste, maar zeer ongemakkelijk dat ook wij dus niet konden demonstreren zonder politiebescherming. Maar hadden we zonder aanmelding onze actie gedaan, dan had het rechtse tuig ons wel degelijk aangevallen, als de politie ons al niet te voren het actievoeren onmogelijk zou hebben gemaakt. De keus om dit type actie wel in overleg met het gezag te doen, vind ik heel verdedigbaar. Tegelijk denk ik dat het nodig is om onze eigen kracht zodanig op te bouwen dat we dit soort keurigheid steeds makkelijker kunnen vermijden. Aantallen helpen dan, maar onderlinge discussie over hoe we als beweging onze autonomie jegens de staat vergroten, doen er ook toe. Ik vond het wel goed om te voelen dat actievoerders, nadrukkelijk ook organisatoren, er met een zekere assertiviteit in stonden. Als racisten iets dichterbij kwamen, keerde een organisator de megafoon hun kant op. Dingen als ‘Weg Met Racisten!’, ‘Racisten Schaam Je!’ klonken dan uit vele kelen.
Volgens de aankondiging zouden we de actie twee uur lang volhouden. Daar zag ik wel een beetje tegenop. Gelukkig had de organisatie kennelijk al bedacht dat dit voor dit type actie wat aan de lange kant was, en dat vond ik wijsheid. Zo bleef de actie tot het einde toe levendig en scherp, en zakte de boel niet in. Om kwart over drie, na pakweg een dik uur opgewekt en strijdlustig leuzen roepen, was de actie voorbij. In Breda althans, voor dat moment…
Noten:
1 ‘Bibliotheken geven Zwarte Piet de zak, draagvlak voor racistische figuur neemt razendsnel af’
2 Rozemarijn Lubbe, ‘Sinterklaas in coronatijd’, 12 november 2020
Eerder verschenen bij: PeterStormt
Een beeld van het Vrijthof zondag 15 november:
Elke dag hoor ik dat vrijheid van meningsuiting een groot goed is en een van de belangrijkste vrijheden die we hebben in Nederland. Totdat zwarte Nederlanders en medestanders van hetzelfde recht gebruik maken om van een racistische karikatuur af te komen. pic.twitter.com/wqh3uti6Oh
— Jerry King Luther Afriyie (@TheRebelThePoet) November 15, 2020
Uitgelichte afbeelding: Persbericht Stopblackface.com
