De blikvanger in het bericht is een prachtige foto van een tramstel van lijn 3 op het Krugerplein, een eindpunt dat tijdens de bezetting is aangelegd en ook alleen toen in gebruik is geweest. De Amsterdamse Transvaalbuurt is verder niet verwend geweest met een tramlijn. Ik heb het altijd een beetje verdacht gevonden, die verlegging van lijn 3, maar er moet aan toegevoegd worden dat de lijn in die tijd niet naar of langs een treinstation reed. De Transvaalbuurt was net als andere buurten in Oost en Zuid een wijk met veel joodse inwoners. Amsterdam, het Jeruzalem van het westen, zoals de schrijver Siegfried van Praag het noemde.
Het komt een beetje hard aan, zo kort na de herdenking van de Februaristaking, waarbij het personeel van de gemeentetram een belangrijke rol speelde. Maar we wisten eigenlijk al dat het vervoer van mensen naar de plaats waar ze vermoord zouden worden begon met – in Amsterdam in ieder geval – een tramrit naar een treinstation. Dat was dan juist niet met lijn 8, zoals een urban myth achteraf wil, integendeel, dat was de lijn die meteen kon worden opgeheven toen het Joden verboden werd met de tram te reizen. Die reed door wijken met veel joodse inwoners, te beginnen met de “oude buurt”, oostelijk van de Geldersekade.
Het waren hoe dan ook geen “gewone” ritten, met joodse passagiers op weg naar een treinstation. Maar er was een bestuurder (waren er ook conducteurs?). Die misschien, waarschijnlijk zelfs, eerder had gestaakt tegen de deportatie van Joden. De wereld is wonderlijk, zacht uitgedrukt.
Het Gemeente Vervoerbedrijf heeft heel ordelijk een rekening ingediend voor deze transporten. Meer hierover in een binnenkort te verschijnen boek.
Ook Anne Frank en haar familie werden middels een tram vervoerd, reconstrueren Lindwer en Luijters [de auteurs]. Het was een van de laatste trams die voor deportaties reed, en het GVB bracht er 30 gulden voor in rekening. „De schok werd zo mogelijk nog groter toen we een notitie op de factuur hadden ontcijferd”, aldus de auteurs. Wat bleek: de bezetter had de factuur niet betaald en het GVB schakelde het gemeentelijk incassobureau in om de onbetaalde rekening na de oorlog alsnog betaald te krijgen. „Het was en bleef business as usual. Ook voor het GVB.”
NRC.
Ik althans weet niet of ik moet lachen of een beetje huilen bij zo’n verhaal. Ach ja, Nederland – waar men bij uitstek weet wat alles moet opbrengen.
– Uitgelicht: lijn 3, 1942, op weg naar het Krugerplein. Fotograaf onbekend.
