“De arbeiders en de boeren moeten zich onderwerpen aan de permanente discipline van de vorming, om zo tot hun eigen wereldvisie te komen. Er moeten cultuurraden komen met proletariërs die, nadat ze de sociale macht veroverd hebben, de taak op zich nemen van het herstel van ‘het verwoeste gebied van de geest’.”
Aan het woord is de Italiaanse communist en filosoof Antonio Gramsci, die in 1937 na bijna tien jaar opsluiting in een fascistische gevangeniscel om het leven kwam. De geciteerde passage komt uit zijn befaamde Quaderni del carcere, die begin jaren vijftig aan een Italiaans publiek werden voorgesteld, en eind jaren zestig een vertaling naar het Engels meemaakten. De reikwijdte van de geschriften is duizelingwekkend. Er is eigenlijk geen thema dat aan Gramsci’s radar ontsnapt: van Engelse detectiveromans tot de negentiende-eeuwse staatsfilosofie, Machiavelli tot Hegel, Chesterton tot Joyce; elke episode in de Westerse ideeëngeschiedenis wordt er behandeld.
Bovenal spreekt er – meer dan die onvermoeibare nieuwsgierigheid – één zaak uit Gramsci’s verzameling: de bewondering die de communist koestert voor de verwezenlijkingen van de Europese beschaving. Van de romans van het negentiende-eeuwse burgerdom tot de majestueuze kerken van het renaissancistische Rome: Gramsci doet niet aan historische discriminatie.
Die fascinatie uitte zich praktisch. Gramsci’s partij (de Italiaanse communisten) moesten hun achterban duidelijk maken dat zij een intimiderend nalatenschap hadden geërfd, dat voorzichtige verzorging verdiende. Zoals de Engelse historicus Perry Anderson schreef, zag Gramsci in de communistische beweging “de legitieme erfgenaam van alles wat het hoogste was in de Europese cultuur, van de Renaissance tot de Reformatie tot de Verlichting.” Tegen dat “verwoeste gebied van de geest” van de burgerij, die niet meer in staat was zijn eigen idealen te verdedigen, zou het communisme volgens Gramsci de enige verzekering bieden tegen de culturele ondergang. Het communisme zou beschaafd zijn of niet zijn.
– Lees verder bij de bron, De Wereld Morgen.
