Het nihilisme van de jaren Tien

In hoeverre verschilt de huidige politieke crisis in Nederland nu van de jaren zestig? Commentatoren en anderssoortige stukjesschrijvers wijzen de afgelopen weken op de overeenkomsten tussen de jaren zestig en ons huidige begin van de jaren tien. Er is volgens hen een periode geweest waarin linkse denkers dominant waren, en nu zwiept de pendule van de staartklok helemaal naar rechts, en raakt het rechtse denken dominant.
Bij rechts denk ik aan restauratief, aan het herstellen van reactionaire normen en waarden en klassieke verhoudingen tussen werkgevers en werknemers. Aan een soortement begin eenentwintigste eeuws Congres van Wenen, dat hervormingen die emancipatiebewegingen hebben bewerkstelligd, terugdraait, (voor zover mogelijk).

Dat is nu niet aan de hand. Er wordt wel van alles geroepen, maar nergens nemen de rechtse regeringen echte grootschalige restauratieve maatregelen. Er wordt wel aan de verworvenheden van de verzorgingsstaat geknaagd, maar het algemeen kiesrecht en de 38-urige werkweek worden echt niet afgeschaft. Gelukkig maar.
Intussen is er wel iets anders aan de hand, dat ik evenmin echt ‘rechts’ kan noemen. Geert Wilders en zijn mensen, Martin Bosma voorop, zijn bezig met een cultureel offensief tegen alle dragers van enige autoriteit. Op zich doet dat wel enigszins aan de jaren zestig denken, toen van burgemeesters, raden van bestuur van universiteiten, fabrieksdirecteuren, theaterdirecteuren en andere hoogwaardigheidsbekleders, bestuurders en bobo’s werd geëist dat zij hun macht zouden delen met anderen. Met studenten, met gewone burgers, met gewone medewerkers op de werkvloer. Alle onrust was eigenlijk een schreeuw om meer eerlijk delen van macht en beslisbevoegdheid, meer democratie, minder hiërarchie.

Hoe is het nu met onze onrust, als Henk en Ingrid? Willen we als burgers wederom meer te zeggen hebben en wezenlijk meebeslissen? Willen we meer zeggenschap, omdat de huidige democratische modellen toch niet democratisch genoeg zijn? Nee, kennelijk niet. Wilders en Bosma hebben het niet over meer maatschappelijke ruimte voor gewone burgers om mee te beslissen. Het gaat hen niet om het vervangen van de vermolmde oude kliek door nieuwe mensen die betere ideeën hebben; het gaat er Wilders en zijn mensen alleen maar om de huidige machtsstructuren af te straffen. Of liever gezegd nog: de personen op de machtsposities. De rechtelijke macht voorop.

Rechters, officieren van justitie, journalisten, kunstenaars, politici – ze deugen in de ogen van de PVV geen van allen. Iedereen behoort tot de elite, en moet daarom worden afgeserveerd. Behalve dat die elite hiermee een leeg containerbegrip wordt, horen we de hele tijd maar de eerste helft van de boodschap. Het is zelfs niet duidelijk wat deze gezagsdragers moeten doen. Moeten ze harakiri plegen? Allemaal op Schiermonnikoog gaan zitten? Wilders en Bosma zijn hier niet duidelijk over. Net zo min als over hun denkbeelden hoe het vervolgens anders en beter zou moeten. Het is afbraak zonder wederopbouwprogramma. Nihilisme ten top.

Het probleem met afbraak is dat je er zelf op een bepaald moment ook mee te maken krijgt. Iedereen die wel eens iets in zijn huis heeft verbouwd, weet dat je zelf je grootste slachtoffer kan worden van al die breeklust. Wilders kan afgeven op politici, maar hij loopt zelf ook al 22 jaar rond op het Binnenhof. De publieke opinie kan zich ook tegen hem gaan keren. Bosma kan afgeven op journalisten, maar is zelf ook afkomstig uit de mediawereld. We kunnen bijvoorbeeld wel de publieke omroep afschaffen, maar dan heeft Martin Bosma op een gegeven moment geen terugkeermogelijkheid meer tot zijn oude vak. En zonder publieke oproep, met RTL Boulevard als enige politieke actualiteitenprogramma, krijg je je standpunten niet voor het voetlicht.
Als je alles kapotbulldozert, verdwijnt je eigen huis ook onder het puin. Als Wilders voor zichzelf als parlementariër meer juridische ruimte wil claimen, kunnen zijn tegenstrevers in de Kamer die ruimte ook gebruiken. Het parlement wordt hiermee nog meer een peuterschool dan nu al het geval is.

Hetzelfde geldt voor Bram Moszkowicz. Die kan wel afgeven op de rechterlijke macht, en stellen dat de Nederlandse rechters niet deugen, maar hij is zelf ook onderdeel van het systeem van rechtspraak. Als alle rechters, officieren en advocaten slechts vullis zijn, geldt dat ook voor de Moszk zelf.  Zijn klachten over de Nederlandse juridische praktijk kunnen hem nu misschien een overwinning bezorgen, maar op termijn verzwakken ze het systeem waarin hij straks weer gaat proberen recht te zoeken voor zijn cliënten.

Hiermee wil ik niet zeggen dat iedereen maar kritiekloos de gevestigde orde moet steunen. Integendeel. Ik denk wel dat je beter kunt hervormen dan slopen. Het Nederlandse rechtsysteem is aan hervorming toe, kunnen we wel concluderen na de Schiedammer Parkmoord etc. Maar om te hervormen moet je je creatieve energie loslaten op ingewikkelde, ingesleten structuren. Dat kost tijd en moeite. Bovendien moet je diplomatiek en slim zijn om resultaten te bereiken, en je moet een toekomstvisie hebben waar je naartoe werkt. Dit zijn waarschijnlijk geen kwalificaties die gelden voor Geert Wilders; hij toont ze in elk geval niet. Hij is slechts nihilistisch op alles aan het hakken. Dat kan iedereen, maar daar schiet je dus niets mee op. Behalve wanneer je een heleboel puin wilt creëren. Dus misschien heeft Thomas von der Dunk toch gelijk.