Het boek ligt prominent in de etalage van een zelfstandige Londense boekhandel, geen “alternatieve” zoals Housmans of Freedom. De laatste kolonie, welke zou het zijn? Simon Winchester heeft er een stel bezocht voor zijn boek Outposts, ook verschenen onder de titel The sun never sets. Want de officiële restjes van het Britse Rijk dat in de eerste atlas waar ik mee kennis maakte een groot deel van de wereld lichtroze met een naar de linkeronderhoek gericht diagonaal wit streepje tussendoor. Soms met een witte rand op de kaart, dan was het een namens de VN door Groot-Brittannië bestuurd land dat “uiteraard” nog lang niet aan onafhankelijkheid toekwam.
Tot als door een enorme golf die onafhankelijkheid er wel kwam, India/Pakistan, Burma en Indonesië waren de voorbeelden die er voor zorgden dat de kleuren op de kaart drastisch veranderden.
Met sommige onderhorigheden was of is Groot-Brittannië niet royaal. De onafhankelijkheid van Mauritius werd getraineerd tot 1968.
Het is tussendoor wel interessant te vermelden dat Mauritius – jawel, vernoemd naar prins Maurits van Oranje-Nassau – onbewoond door mensen was, tot de VOC geroofde mensen van Madagaskar inzette als slaven.
Onder Frans bewind bleef dit zo, de Britten hebben de slavernij tenslotte afgeschaft en het eiland werd verder bevolkt met contractarbeiders uit Brits-Indië die allengs de meerderheid van de bevolking gingen uitmaken.
Aan de onafhankelijkheid van Mauritius ging forse chantage vooraf. Het Britse koloniale bewind had – op verzoek van de regering van de VS – de bij Mauritius horende Chagos Archipel afgescheiden tot een nieuwe kolonie, het Britse Indische Oceaan Territorium (BIOT). Al vanaf 1964 beoogde de Labour-regering onder Wilson er een VS-basis in te laten richten. De VS eisten om redenen die eigenlijk niet bekend zijn dat de archipel onbewoond zou zijn. Blijkbaar zouden er dingen gebeuren die het daglicht minder verdroegen (dat bleek later te kloppen).
(De groen gearceerde gedeelten van de archipel blijven droog bij hoogwater en zijn, of neen: waren, bewoond)
De bedoeling van het koloniale bewind was de beoogde premier van Mauritius bang te maken met hoop. Mauritius wordt onafhankelijk, maar dan zonder de bijbehorende Chagos Archipel.
Geheel tegen resolutie 1514 van de VN te kunnen, die het recht van alle volkeren op zelfbeschikking erkende en het opdelen van koloniale gebieden verbood. Op de achtergrond van de resolutie moet de door de Belgische kolonialen aangestuurde verkruimeling van de officieel voormalige kolonie Kongo gespeeld hebben (waarmee het nooit [meer] goed gekomen is, maar dat is weer een geheel ander verhaal).
Resolutie 1514 kan in stelling gebracht worden tegen de afscheiding van BIOT van Mauritius. Mauritius heeft de herkolonisering van dit gebied nooit geaccepteerd, en terecht.
De grootste leugen van het koloniale bewind, Labour of Tories, het maakte niet uit, is dat de eilanden niet “permanent” bewoond waren. Alsof de bewoners een soort toeristen waren of seizoensarbeiders. Op het koloniale ministerie omschreven als “some birds” [sixties-jargon voor “meisjes”, en natuurlijk kent de archipel een grote rijkdom aan zeevogels] en “some Men Fridays [naar Robinson Crusoë]”. Schaamte over het racisme was er totaal niet.
Er was noodzakelijk handelsverkeer tussen Mauritius en de afgelegen eilanden. Het bestaan aldaar werd en wordt aangeduid als paradijselijk, door de bewoners, maar niet alles was voorhanden.
De manier om de eilanden te ontvolken was te zeggen dat er geen boot terug ging. Zodat de eilanders (de eigen naam voor de bewoners is Îlois) plotseling verkommerd en ontheemd achterbleven op hoofdeiland Mauritius.
De laatste bewoners zijn openlijk zonder meer gedeporteerd (“Het eiland wordt gesloten”), slechts enkele bezittingen mochten worden meegenomen en zeker niet de honden. Die werden afgemaakt, vergiftigd met strychnine en verbrand waar de bewoners nog bij waren. Zo werd hun extra schrik aangejaagd.
Amerikanen zijn diepgevoelige mensen. Bij de basis op Diego Garcia is een speciale begraafplaats voor honden. Voor de honden van de koloniale bezetters uiteraard.
Liseby Elysé-Bertrand, de spilfiguur in The last colony is hoogzwanger als zij in 1973 gedeporteerd wordt. Het kind komt dood ter wereld.
Elysé blijft op Mauritius wonen, haar later geboren kinderen trekken naar Engeland. Alle Chagossianen en hun nazaten willen naar hun geboorteland terug. Phillippe Sands, advocaat op het gebied van internationaal recht, gaat in jaargangen na hoe het recht van Chagossianen en Mauritius als hoofdeiland waarbij de archipel hoort door de Britse kolonialen tot op heden worden gedwarsboomd. Dat Mauritius inmiddels heeft ingestemd met het voortbestaan van Camp Justice, zoals de VS-basis fijnzinnig genoemd is, maakt niet uit. De nieuwste truc is het tot zeereservaat benoemen van de oceaan rond BIOT. Zo fijngevoelig en milieubewust… Afgewezen in internationale rechtszitting, maar de Britse regering houdt vol.
Camp Justice is gebruikt als basis voor bombardementsvliegtuigen die Irak bestookten. Het is ook tussenhaven geweest voor “harde ondervragingen”(marteling dus) van al dan niet vermeende terroristen.
Het Britse koloniale regime heeft wat geld ter beschikking gesteld aan de gedeporteerde Chagossianen, en meent dat hiermee de schuld wel vereffend is.
Als troost mogen geselecteerde gedeporteerden af en toe op heritage visit (dit soort typisch Engelse hypocriete taal is moeilijk te vertalen). Liseby Elysé kan in de enkele toegestane uren de kerk, haar oude huis, de begraafplaats bezoeken. Daken zijn er niet meer. Veel is overwoekerd in die decennia (nu vijftig jaar).
Het Internationaal Gerechtshof verklaart in 2019, dus ruim vijftig jaar na de afscheiding van BIOT, dat deze afscheiding illegaal is. De uitspraak wordt bevestigd in een resolutie van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties.
De internationale rechtsorde zal Westminster aan de reet roesten, tenzij het uitkomt. Er is nog geen enkele stap gezet om de afscheiding ongedaan te maken. (De enige politicus van belang in Engeland die zich uitdrukkelijk tegen de afscheiding heeft uitgesproken is Jeremy Corbyn. Een van de redenen waarom die beslist weggewerkt moest worden.)
Op haar recente heritage visit is Liseby blij en optimistisch. Zij vertrouwt er op dat het goed komt.
In haar langdurig-tijdelijk huis op Mauritius hangt een portret van Elizabeth II aan de muur. Liseby heeft een zwak voor haar.
We kunnen met een gerust hart zeggen dat de gevoelens niet wederzijds waren.
Ik zie dat The last colony gelijktijdig in Nederlandse vertaling is verschenen. U heeft geen excuus voor uw onwetendheid, als u hier nog niet erover op Krapuul gelezen heeft.
– Bibliografische gegevens naar het boek in mijn bezit:
Philippe Sands, The last colony – a tale of exile, justice and Britain’s colonial legacy. London: Weidenfeld & Nicolson, 2022. 208p.
– Uitgelichte afbeelding: By Unknown author – http://www.photolib.noaa.gov/htmls/geod0341.htm, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2036948
