Onderstaand artikel schreef ik voor Buiten de Orde, 2017 nr. 1, verschenen in het voorjaar. Het is dus gemaakt kort vóór de verkiezingen in Nederland, en ook voordat de Franse presidentsverkiezingen plaatsvonden, Dat verklaart de ‘als’-formuleringen in de eerste alinea’s over de dreiging van een overwinning voor Wilders en Le Pen. De rest van het artikel neemt iets meer afstand van de directe actualiteit. Ik heb het hier nog ietsje bewerkt, vooral wat betreft de noten.
Het fascisme onder de loep
Project van radicale nationale restauratie
Donald Trump is na zijn succesvolle machtsgreep op het oorlogspad tegen alles wat sociaal is. Geert Wilders dreigt iets soortgelijks te doen als hij na een verkiezingsoverwinning het premierschap zou bemachtigen, hetgeen bepaald niet ondenkbaar is. Marie Le Pen zou zich later dit jaar wel eens in het snel langer wordende rijtje extreem-rechtse staatshoofden en regeringsleiders kunnen voegen als zij het presidentschap van Frankrijk wint, iets waar we maar beter ook rekening mee kunnen houden. In India heerst premier Modi op basis van een autoritaire en nationalistische politiek. Erdogan en Poetin doen in respectievelijk Turkije en Rusland iets soortgelijks. Het betreft een trend, en die trend gaat richting keihard, autoritair, nationalistisch en vaak openlijk racistisch rechts.
Dat roept de vraag op: is bij dit alles sprake van fascisme? Staan deze staatshoofden en regeringsleiders van nu en van een dreigend morgen, in de traditie waar Hitlers Derde Rijk en het fascistische bewind van Mussolini? En als we deze vraag met ‘ja’ beantwoorden, wat bedoelen we daar dan precies mee? Welke conclusie dienen we daar, als strijders voor een wereld van vrijheid, solidariteit en gelijkwaardigheid, dan uit trekken?
Waarschuwing over waarschuwend woord
Eerst een andere vraag. Wat is dat eigenlijk, ‘fascisme’? En waarom is een nauwkeurig antwoord op deze vraag zo belangrijk? Het zijn vragen die we bij het volgen van de opkomst van Wilders voor onze neus krijgen, want over hem en diens PVV wordt al jaren in deze termen gediscussieerd. Wilders, een fascist? De PVV, een fascistische organisatie? Wilders’ aanhangers, dienen we die en bloc als fascisten te typeren?
De vraag naar het wezen van het fascisme heeft meerdere kanten, omdat het woord ‘fascisme’ meerdere ladingen tegelijk heeft. Fascisme is een analytische term. Het duidt een specifieke politieke stroming aan met bepaalde kenmerken. Het duidt ook een bewind aan dat door die stroming wordt nagestreefd en wordt opgebouwd als aanhangers van die stroming het voor het zeggen hebben. Fascisme is, in dit opzicht, een politieke term zoals ander politieke termen: socialisme, liberalisme, anarchisme. Je kunt daar gewoon analytisch gebruik van maken om te kijken hoe de wereld in elkaar zit.
Maar het woord ‘fascisme’ heeft tegelijk een andere lading, en die is er niet van los te koppelen. Het woord refereert immers aan dictatuur, genocide en oorlog op enorme schaal. Een beweging of bewind ‘fascistisch’ noemen betekent die beweging of dat bewind in verband brengen met de nazi’s in Duitsland, met de fascisten in Italië, de Ustasja ’s in Kroatië, de Nederlandse NSB en noem maar op.. Wilders een fascist noemen is Wilders in één adem noemen met Mussolini, Mussert, Hitler. Wie dat noemt, dicht Wilders een verwantschap met genoemde fascistische kopstukken toe. Daar schrikken mensen soms van, dat zien mensen als erg scherp-kritisch.
Die schok, die prikkelende scherpte is echter precies de bedoeling: het etiket ‘fascisme’ dient hier namelijk als waarschuwing, niet louter als analytische omschrijving. Wilders een fascist noemen betekent: erop wijzen hoe gevaarlijk Wilders met zijn optreden is en wordt. Uit die waarschuwing vloeit dan een oproep voort om hem tegen te houden. Immers: ‘Dat Nooit Weer’. Precies dat waarschuwende van het woord, via de verwijzing naar een eerder fascisme, geeft het gebruik van het woord een extra lading, een extra scherpte. Precies daardoor reageren mensen die van fascisme beschuldig worden doorgaans zo fel. Mensen willen immers niet graag tot geestverwant van genocidale dictators worden bestempeld, het is geen goede reclame. Juist mensen die met moslims in grote lijnen zouden willen doen wat eerdere fascisten met joden deden, zien liever niet dat die parallel breed wordt uitgemeten. De parallel zien tussen bijvoorbeeld Wilders en Hitler betekent immers voor veel mensen gelukkig nog dat ze zich met walging van Wilders afwenden. Dat is precies waarom het trekken van zo ’n parallel een deel van de noodzakelijke strijd tegen de PVV dient te zijn.
(Lees verder bij de bron van dit artikel)
Via:: ravotr
