Vergeet alles wat u de afgelopen decennia hoorde over de vergrijzing. Het was niet meer dan een ideologisch offensief van werkgevers die geen zin hadden om pensioenen te betalen. In het boek van Patrick Deboosere worden al die vastgeroeste ideeën vakkundig doorprikt. Heel even doorbrak hij met dat boek het cordon rond linkse ideeën en analyses. De toorn van rechts was navenant.

Rechtse ideeën komen niet uit de lucht gevallen. De meeste van die opvattingen die nu als onwrikbare waarheid in de mond worden genomen, ontstonden lang geleden aan een bureau in één of andere Amerikaanse denktank. Ze waren toen nog marginaal, maar wonnen aan kracht. Ze werden steeds opnieuw herhaald en werkgeversorganisaties en later politici gingen er mee aan de slag. Zo verdrongen ze de oudere opvattingen en werden dominant.

Denk daar aan telkens als u bijvoorbeeld een politicus of pundit hoort herhalen dat de sociale zekerheid geen hangmat mag zijn, maar een springplank. De oorsprong van dat idee is een boek van Charles Murray. Toen hij dat bewuste boek, Losing ground, schreef, werd hij betaald door de conservatieve denktank Manhattan Institute die in die jaren de officieuze leverancier was van de beleidsvoorstellen waarmee de president Reagan de VS-economie op het pad van het neoliberalisme stuurde. Murray die later de eugenetica zou omarmen, is bij ons niet zo bekend. Hier was het de Britse arts Theodore Dalrymple die dat idee zou populariseren. Of liever Bart De Wever die in zijn vroege columns Dalrymple ophemelde en zelfs samen met hem een boekje publiceerde.

De schimmige, asociale theorie van Murray werd zo een in rotsen gebeitelde waarheid. Uitkeringen mogen niet te hoog zijn, voor wat hoort wat, gemeenschapsdienst, bijstandsmoeders, activeren … Wie in een politiek debat terechtkomt moet eerst met een machete dat struikgewas van vooroordelen over mensen met een uitkering te lijf gaan.

De schatrijke zakenbankier

Bij de paniek over de vergrijzing en de bijhorende kosten ging het niet anders. Weinig mensen hebben ooit gehoord van Peter G. Peterson. Hij was een Amerikaanse zakenbankier die op het einde van zijn leven 2,8 miljard dollar verzameld had. Met dat fortuin richtte hij zijn eigen denktank op. Al van in de jaren 80 had hij de mond vol over de vergrijzing en hoe die de sociale zekerheid onbetaalbaar zou maken. We leven langer en dus moeten we langer werken, was zijn conclusie. En in één ruk moet de sociale zekerheid ook geprivatiseerd worden. Hij heeft verschillende boeken op zijn naam waarin hij telkens die boodschap herhaalde. Die ideeën sijpelden later Europa binnen via onder meer de Oeso en de European Round Table for Industry, één van de invloedrijkste Europese businessclubs.

Af en toe weet een links boek een deuk te slaan in dat pantser van rechtse ideeën. De Franse econoom Piketty deed het met zijn onmogelijke bestseller Le Capital au XXIe siècle. Plots drongen ideeën die een verborgen leven leidden in linkse middens de mainstream binnen. Rechts moet dan alle zeilen bijzetten om die linkse ideeën weer naar de marge te dringen.

Ook de Brusselse demograaf Patrick Deboosere deed begin februari het onmogelijke. Hij schreef samen met Marijke Persoone een boek dat alle rechtse gemeenplaatsen over vergrijzing, pensioen en langer leven doorprikte. Het boek is een zuurstoffles in een luchtledige ruimte. Een frisse wind die de mist van veertig jaar propaganda wegblaast.

Hij legt – gesteund door zijn autoriteit als demograaf – uit dat ‘we’ helemaal niet langer leven. Ja, minder mensen sterven jong en dus gemiddeld stijgt de levensduur. Maar vroeger werden sommige mensen ook oud. Plato werd enkele millennia geleden 80. De filosoof Kant deed dat 200 jaar geleden nog eens over. Dankzij een betere hygiëne en meer ontwikkelde en makkelijker toegankelijke geneeskunde geraken meer mensen aan zo’n gezegende leeftijd. Maar de mens zelf als soort leeft niet langer. Er is ook geen wezenlijk lichamelijk verschil tussen een 60-jarige bediende van een hedendaagse bank of een raadgever van Louis XIV. Dankzij de moderne geneeskunde kunnen ouder wordende lichamen beter opgelapt worden, maar dat is het dan ook. De lichamen en geesten blijven even oud. We leven langer en dus moeten we langer werken, is een ideologisch standpunt afkomstig van een rechterzijde die zo weinig mogelijk geld wil besteden aan pensioenen en sociale zekerheid.

Toen onderzoekers begin 2000 aan Belgische werknemers vroegen wanneer ze het liefst zouden stoppen met werken was het gemiddelde antwoord 57. Ze vonden ook dat de werkgevers dan maar hogere pensioenbijdragen moesten ophoesten als dat nodig was. Twintig jaar ideologisch beukwerk later durft niemand dat nog te herhalen. In die twee decennia zijn 57-jarigen nochtans niet plots tien jaar fitter geworden.

Media-offensief

Op 6 februari was Deboosere met die boodschap even alomtegenwoordig. In De Morgen stond een groot interview, met kleine oogjes zat hij in De Ochtend op Radio 1 en ‘s avonds mocht hij langs bij De Afspraak. Het was vooral die passage in de tv-studio van de VRT die heel wat deining veroorzaakte. De Afspraak had nochtans netjes gedaan wat ze altijd doen bij mensen die een links gedachtegoed verkondigen. Laat de moderator vragen stellen die een herhaling zijn van de rechtse vooroordelen en zet er als waakhond een rechtse opiniemaker naast. De in N-VA-kringen populaire academicus Stijn Baert mocht deze keer die rol spelen.

Maar de boodschap van Deboosere was zo krachtig dat er meer nodig was om zijn ideeën te counteren. Dat beseften ze aan de rechterzijde ook en dus kwam er een vrij ongeziene mobilisatie op Twitter. Oud-Kamervoorzitter Siegfried Bracke haalde meteen uit naar “die communistische VUB- professor”.

Randstad-lobbyist Jan Denys sneerde over emeritus Deboosere dat “de hersenactiviteit sterk afneemt als we stoppen met werken”. Vermogensbeheerder Geert Noels noemde de auteur een vergrijzingsontkenner, even erg als een klimaatontkenner, die “feiten ontkent en verdraait”. Bart Van Craeynest, hoofdeconoom van VOKA, kwam met grafiekjes aandraven die het ongelijk van Deboosere moesten bewijzen.

De rechtse critici deden meer dan hun eigen gelijk uitschreeuwen. Ze ontkenden ook het recht van Deboosere om in een studio te zitten. Bracke tweette: “Al is wat hij zegt compleet vergelijkbaar met het ontkennen van de evolutieleer. En toch krijgt de man media coverage tot en met…”

Bazooka

Niemand ging daar verder in dan Marc De Vos, momenteel decaan aan een universiteit in Sidney, maar vooral oprichter van – jawel – een denktank. Zijn Itinera Institute dat met geld van havenbazen en bouwpromotoren de Vlaamse geesten probeert te bewerken is één van de lokale afdelingen van het internationale ‘we moeten langer werken’-offensief.

In een opiniestuk in zakenblad Trends richtte hij de bazooka op Deboosere. Een “struisvogel” was hij, een “zombie die maar blijft terugkeren”, één met “waanbeelden” bovendien. En alle mensen die dromen van een vroeg pensioen zijn “parasieten”. Maar ook de media die het gewaagd hadden om Deboosere aan het woord te laten, kregen er van langs. Ook zij zijn struisvogels. “Ze steken hun kop graag in de contramine, maar vergeten de reële wereld. In die wereld zijn de argumenten van de 68-jarige auteur, nota bene zelf een stichtend voorbeeld van langer werken, oud nieuws en nepnieuws”, aldus De Vos.

Als een rechtse opiniemaker zo kwaad is op De Afspraak dan is dat meteen een sollicitatie naar een ereplaats aan de tafel in de VRT-studio. De Vos mocht een week later langs met zijn nieuwe boek. Voor hem geen chaperon. Hij kon zijn verhaal doen zonder linkse stoorzender aan zijn zij. Hij greep de kans om presentator Bart Schols nog eens over de knie te leggen. Die had die tegendraadse mening van Deboosere toch echt niet mogen uitzenden. De Vos: “Ik ben voor vrijheid van meningsuiting. Er is een verschil tussen een individu dat zegt: ik heb een recalcitrante opinie en een individu dat met die opinie een grand slam krijgt in alle media.” Niet alleen Schols maar ook ABVV-kopvrouw Miranda Ulens kreeg een bolwassing. Zij had het namelijk gewaagd om in het openbaar iets positiefs te zeggen over het boek van Deboosere. Mag natuurlijk niet van de weldenkende rechterzijde.

Gevoelige snaar

Incident gesloten. Marc De Vos speelde precies de rol die de financiers van zijn denktank van hem verwachten. Het linkse krokusje werd vertrappeld. Het eenheidsdenken werd hersteld. De rangen zijn gesloten. Voor alle duidelijkheid: die eensgezindheid bestaat enkel in de hoofden van de media-experten, de commentaarschrijvers en de tv-studio’s. Uit de politieke barometer van VRT NWS, De Standaard, RTBF en La Libre bleek vorig jaar dat 75 procent van de ondervraagde Vlamingen vindt dat de pensioenleeftijd opnieuw naar 65 jaar moet worden verlaagd. De cijfers in Brussel en Wallonië liggen in dezelfde lijn.

Dat is de reden waarom de boodschap van Deboosere zo’n gevoelige snaar raakte. Als de media niet consequent aandacht besteden aan die ideeën, zijn er andere manieren nodig om het boek bij de lezers te krijgen. Lees het, schrijf er over op sociale media en praat er over in de eigen omgeving. De VS bewijzen dat het mogelijk is om het cordon te doorbreken. Na jarenlang voorbereidend werk van bewegingen als Occupy, 15-dollar en Black Lives Matter maakt een outsider als Bernie Sanders plots kans om de voorverkiezing bij de Democraten te winnen. Alle neoliberale denktanks ten spijt krijgen de VS binnenkort misschien een socialist als president. Marc De Vos zal dus nog vaak brandjes mogen komen blussen.

– Door Christophe Callewaert, eerder verschenen bij De Wereld Morgen