Europese cultuur vermomd als nationaal – speurtocht naar een lied

Ten burele van Krapuul wil iemand nog wel eens een plaatje opzetten. Een paar dagen geleden zette jvdheuvel wat Turkse marsen op, die hij als van superieure muzikale kwaliteit aanmerkte, een muzieksoort die Nederland niet heeft. Nu is “Nederland” niets voor mij dan de taal waarin ik woon en waarin ik mij kan uitdrukken en waarvan ik geheel begrijp wat er in uitgedrukt wordt (al ligt wat televisie en radio betreft dit “Nederland” voor mij in België de laatste jaren).

De mars en de fanfare komen uit het Osmaanse cultuurgebied, maar om nou te zeggen dat Nederland geen krijgshaftige liederen kent – in het Nederlands dus – ging mij te ver. Ik zette dus Merck toch hoe sterck in als tegenzet – en tot mijn verrassing kenden de aanwezigen in het lokaal dit niet. Wat is er veranderd (misgegaan?) nog binnen een generatie, de afgelopen zoveel decennia?

Zonder filmpje kunt u het hier schier eindeloos beluisteren.

Als gedicht is het een kwestie van donderen en wonderen, woedig en bloedig. Voor geen effect wordt teruggedeinsd.

Merck toch hoe sterck

Merck toch hoe sterck nu in ’t werck sich al steld
Die t’allen tijd soo ons vrijheit heeft bestreden
Siet hoe hij slaeft, graeft en draeft met geweld
Om onse goet en ons bloet en onse steden
Hoort de Spaensche trommels slaen
Hoort Maraens trompetten
Siet hoe komt hij trecken aen
Bergen te besetten
Berg op Zoom, hout u vroom
Stut de Spaensche scharen
Laet ’s Lands boom end’ syn stroom
Trouwlyck toch bewaren

’t Moedige, bloedige, woedige zwaerd
Blonck en het klonck, dat de voncken daaruit vlogen
Beving en leving, opgeving der aerd
Wonder gedonder nu onder was, nu boven
Door al ’t mynen en ’t geschut
Dat men daeglycs hoorde
Menig Spanjaerd in syn hut
In syn bloet versmoorde
Berg op Zoom hout zich vroom
’t Stut de Spaensche scharen
’t Heeft ’s Lands boom end’ syn stroom
Trouwlyck doen bewaren

Die van Oranjen kwam Spanjen aan boord
Om uit het veld als een held ’t geweld te weren
Maar alzo dra Spinola ’t heeft gehoord
Trekt hij fluks heen op de been
Met al zijn heren
Cordua kruijd spoedig voort
Zag daar niet te winnen
Don Velazco liep gestoord:
’t Vlas was niet te spinnen
Berg op Zoom hout zich vroom
’t Stut de Spaensche scharen
’t Heeft ’s Lands boom end’ syn stroom
Trouwlyck doen bewaren

Een Wikipedia-artikel over het lied schrijft het een oorspronkelijk Italiaanse melodie toe. Het gedicht diende gezongen te worden op een Comedianten melodie: Zuivere schone vermakelijke maagd. Ik vind het evenwel verdacht dat dit Nederlandse incipit wel overeenkomt met het ritme van de melodie, maar wat ik hier in het Italiaans van zou kunnen maken, niet.
Op Youtube komen filmpjes voor waarin het plotseling als Boerenkrijgslied wordt aangemerkt – in het Engels, de taal van De Vijand – waarbij gezegd wordt dat de krijgers van de Witte Stam van Afrika het aanhieven als zij het slagveld tegen de rooinek betraden. In de op dit punt gezaghebbendste bron, de F.A.K.-Volksangbundel kom ik evenwel niets tegen wat maar bij benadering op Merck toch hoe sterck lijkt. Het hoeft nog niet onwaar te zijn, maar dan wil ik meer bronnen dan een Engels filmpje over de Boerenoorlog.

Op Youtube komt wel een Engels gedicht getoonzet op de melodie van Merck toch hoe sterck voor, ouder dan Valerius’ gedicht.

Het voorlopig laatste woord komt van de Nederlandse Liederenbank van het Meertensinstituut. Tekst en muziek verdwijnen langzaam in de mist der tijden, ergens in Engeland in de vijftiende eeuw. De eerste versie in het Nederlands heet dan Lammetacie van de Graeve Essex. Voor Valerius had Starter en wellicht Hooft al een Nederlandse tekst op de melodie.

Bij de “comedianten” moet men zich overigens eerder zoiets voorstellen als mensen die onder begeleiding een lied ten gehore brengen dan kluchtspelers of clowns.

Het bemoedigende van het geheel vind ik dat we hier een getuigenis hebben van Europese cultuur – op zijn minst – want we begonnen met marsen en fanfares, die uit het Turkse Rijk komen, zoals gezegd. Er kan dus een wonderschoon “nationaal” lied zijn dat bij nadere beschouwing helemaal niet nationaal blijkt te zijn. Nee, dit “Europa” is niet dat van Barroso en Van Rompuy, maar het was en het is er wel. Dit is zeker niet het laatste woord hierover alhier.