Rustig, rustig: het is geen wereldnieuws, maar toch aandoenlijk. Gisteravond op tv een mooie en rustige docu over de drie – of beter: vier – kinderen Wesly uit Maastricht. Benoit, geboren vlak na de oorlog, is daar redelijk bekend als succesvol hotelier en leider van de Joodse gemeenschap.
Zijn tweelingzus was er ook, en hun oudste zus Leonie van vóór de oorlog. Het ging eigenlijk om hun broertje Leon, die helaas als enige van het ondergedoken gezin door de nazi’s werd gedeporteerd en vermoord. Het gezin was gevlucht uit Duitsland. Duitsers dus, ik zeg het er maar bij – net als Anne Frank en haar familie.
De docu laat zien hoe vooral de oudste zus Leonie nog elke dag aan haar kleine broertje denkt. Hoe ze die middag naar een kindertoneelstuk over de gelaarsde kat zouden gaan. En hoe haar broertje toen hij opeens door twee mannen werd weggehaald, maar steeds riep: ‘Ik wil naar de gelaarsde kat! De gelaarsde kat!’. En hoe zij als oudste zus gefaald had in haar bescherming van hem. Want haar broertje was verraden terwijl zij in de keuken moest blijven en hij werd weggehaald. Hij is in 1944 vermoord.
Waar blijft nou die bekering? De maker is Bart Hölscher. De oorlog interesseert hem wel, en hij maakte in 2016 voor de NPO een docu over de nazibegraafplaats Ysselsteyn in Venray – de grootste in West-Europa. Bart had het bestaan ervan – 32.000 nazidoden, met SS’ers en Nederlandse verraders en beulen – enkele maanden daarvoor pas ontdekt. Daar ligt o.m. de deporteur van Anne Frank c.s.. Ik voerde vanaf 2013 actie tegen de herdenkingen van de Duitse ambassadeur daar met kransen en bloemen, maar zonder dat hij ooit één woord zei over de holocaust, of daders of Joden. Dat is in 2021 veranderd.
Ik werkte graag aan de docu mee, en werd een dag lang gefilmd op Ysselsteyn, in dat veld met die duizenden en duizenden kruizen. Enkele maanden later was de première in Venlo. Tot mijn grote verbazing, die echter al snel omsloeg in woede, ontbraken ook nu de termen ‘Joods’, ‘holocaust’ of ‘dader’ in het werk. Ook de deporteur van Anne Frank ontbrak. On-be-grij-pe-lijk.
De titel was: ‘Het zijn maar Duitsers’ en de strekking was dat vooral de jongere dode nazisoldaten ‘slachtoffer’ waren van de oorlog. Waar de daders dan waren gebleven, bleef nog even in de lucht hangen. In die volle premièrezaal heb ik dat toen luid en duidelijk aan Bart Hölscher verweten, maar hij gaf geen krimp.
En nu heeft hij een mooie gevoelige docu gemaakt over één Joods slachtoffertje. Dat is wat ik bedoel met bekeerling: Bart Hölscher heeft het eindelijk begrepen. Goed gedaan, Bart.
Aan de docu vast zit ook een fantastisch verhaal over de enorme inspanningen en risico’s van heel veel Limburgers om Joden te helpen – zoals van Arie en zijn zus Margaretha van Mansum die dat deden voor de familie Wesly, plus vele, vele honderden anderen in heel Limburg. Vaak betaalden zij met hun levens. Niet in de laatste plaats de priesters, die onder leiding van de uitgesproken antinazistische bisschop Lemmens van Roermond, meestal alle mogelijke hulp boden.
Zo konden Arie en Margaretha van Mansum ongeveer 150 Joden van de naziterreur redden. Margaretha kreeg in 1963 al Yad Vashem – met het lage dossiernummer 17 – als een van de eerste vier Nederlanders ooit, want dat jaar begon Yad Vashem met het toekennen van onderscheidingen. De anderen waren de boer Johannes Boogaard uit Hoofddorp en de onderwijzer Joop en zijn vrouw Wilhelmina Westerweel uit Loosdrecht – ook grote Jodenredders.
Arie kreeg ook Yad Vashem, maar pas in 1969. Lees de prachtige verhalen over zijn zus en hem en het verzet in Zuid-Limburg op de site van Yad Vashem.
– Uitgelichte afbeelding: Door Arthur Crbz – Eigen werk, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=101141855
