Voordat Brexit werd geëffectueerd hebben duizenden gewaarschuwd voor de desastreuze gevolgen ervan, bijvoorbeeld in een analyse van de Britse regering uit 2018 die vond dat het Verenigd Koninkrijk in alle mogelijke Brexit-scenario’s er slechter uit zou komen. Na het vertrek van Boris Johnson en het nog ergere geblunder van Liz Truss, gevolgd door haar exit, ontstaat langzamerhand een meerderheid van Britten die de realiteit onder ogen ziet. Wat maakte echter dat er ondanks vele waarschuwende economische analyses toch voor Brexit werd gekozen via een referendum?
In Zombie Brexit heb ik in 2018 een observatie gemaakt die nog staat.
Voor links geeft Brexit hoe dan ook stof tot heroriëntatie. Een exit van een lidstaat uit de EU, ondanks de opportunistische voorspelling in 2012 voor Nederland van Lombard Street Research, is een optie van bloed, zweet en tranen. Zonder oorlogsdreiging is daartoe geen bevolking bereid. Maar als Brexit een uiting is van onvrede over de EU, verdwijnt met het fiasco van Brexit die ontevredenheid niet. Want burgers willen transparant en democratisch kunnen meebeslissen over politieke besluiten. Zolang er een groot democratisch tekort in de EU is, blijft de onvrede. Als de EU de rug toekeren te grote kosten met zich mee brengt, dan komt het alternatief van hervorming van de EU weer duidelijker in zijn urgente perspectief te staan.
Het economisch offer dat een bevolking zich moet getroosten bij een exit uit de EU is fors. Brexit laat dit duidelijk zien. Maar de keuze voor Brexit laat tevens zien dat een bevolking het risico van een afscheid van de EU wilde nemen omdat er fikse onvrede over de unie bestaat. De EU wordt niet ervaren als vanzelfsprekend onderdeel van ons politieke bestel. Jammer voor ons gevoel dan, maar we ontkomen er niet aan ons te realiseren dat we vastgeketend zitten aan de EU tenzij we kiezen voor een fikse economische teruggang. Die band tegen wil en dank maakt dat het VK weer snel zal terugkeren in de EU.
Tevens werd in de observatie opgemerkt dat links voor een heroriëntatie staat. In eerste instantie had deze weliswaar betrekking op de EU, maar een democratisering van de EU is een kwestie van lange adem. Voordien zouden de pijlen gericht horen te worden op de democratie in het VK, of liever op het gebrekkige karakter ervan. Links zou zo langzamerhand geleerd moeten hebben, vooral na het fiasco met het communisme in de Sovjet-Unie, dat links en democratie nauw verstrengeld zijn. Een bevolking dient zeggenschap te hebben.
De zeggenschap in het VK kan stukken beter. Het VK kent bij landelijke verkiezingen het ‘first past the post’-systeem, dat wil zeggen dat de persoon met de meeste stemmen in een bepaald kiesdistrict het district in het Lagerhuis vertegenwoordigt. In theorie kan één partij die in ieder district een fractie meer stemmen dan nummer twee krijgt alle zetels in het Lagerhuis bezetten, terwijl de tweede partij landelijk gezien maar iets minder stemmen heeft. Dat zo’n systeem democratie tot een farce maakt, hoeft geen betoog. Adam Ramsay formuleert het aldus: ‘Het Britse constitutionele systeem als geheel – een ongecodificeerde janboel die door onze bewindslieden al doende wordt vormgegeven – zwalkt van crisis naar crisis.’
Vanzelfsprekend is het aan de Britten om over het kiessysteem aldaar te beslissen. De huidige Labourleiding heeft echter veel aarzeling om voor evenredige vertegenwoordiging te strijden. Het motief is simpel: als oppositiepartij Labour de verkiezingen wint, heeft ze meteen veel macht in het land, zonder moeilijke coalitieonderhandelingen. De historie leert echter dat Labour meestal maar kort aan de macht is. Een zege alleen van Labour in de volgende verkiezingen volstaat niet. Het gevaar bestaat dat in de toekomst een kleine radicaal-rechtse minderheid in de Conservatieve Partij opnieuw, net als bij de keuze voor Liz Truss, de lakens uitdeelt. Daartegen is een democratische update van het Britse kiessysteem nodig.
Om een Truss-scenario te voorkomen zou EUropees links zou meer activistisch pro democratie kunnen ageren. Het zou solidariteit(sdemonstraties) kunnen organiseren met groepen in het VK die strijden voor evenredige vertegenwoordiging.
Uitgelichte afbeelding: By DAVID HOLT from London, England – London December 4 2018 (15) Leave Means Leave's 'Save Brexit' Bus at Parliament, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=74970848
