De wortels van het Russische imperialisme

De Russische oorlog tegen Oekraïne is het resultaat van de imperialistische ideologie en de economische en geopolitieke doelstellingen van Vladimir Poetin en de Russische staat. Rusland is, zoals het al lang is, een imperiale macht die Oekraïne als onafhankelijke staat wil elimineren en zelfs de Oekraïners als volk wil uitroeien. {leestijd 35 minuten]

De wortels van de Russische agressie zijn te vinden in het tsarisme en in het het Sovjetregime, imperiale ambities die nu belichaamd worden door Poetin en zijn regime. Het doel van dit artikel is de oorsprong en de evolutie van het Russische imperialisme uit te leggen en de oorlog tegen Oekraïne in dat licht te bespreken. Ik geloof dat deze geschiedenis nodig is om Rusland en zijn relatie tot Oost-Europa en in het bijzonder tot Oekraïne te begrijpen.

Laten we eerst bedenken waar we nu staan. Rusland voert nu al een jaar lang een grootschalige oorlog tegen Oekraïne, een oorlog die Oekraïne onmetelijke verwoesting en leed heeft gebracht. De oorlog heeft het leven gekost aan naar schatting 100.000 Oekraïense soldaten. Rusland heeft duizenden Oekraïense burgers gedood en miljoenen gedwongen naar het buitenland te vluchten en het heeft een verscheidenheid aan oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid begaan: het bombarderen van woningen, ziekenhuizen en scholen, het ontvoeren van kinderen en het veranderen van hun nationaliteit, misdaden die samen kunnen worden gezien als een etnocidale of genocidale oorlog.

De oorlog bedreigt andere landen in Europa; de vrees bestaat dat Moldavië het volgende doelwit van Vladimir Poetin wordt. De oorlog heeft andere landen in de wereld aangetrokken als leveranciers van wapens aan Oekraïne en Rusland; hij heeft de graantransporten naar het Midden-Oosten en Afrika verstoord en bijgedragen tot de honger aldaar; hij heeft internationale allianties gewijzigd en het vooruitzicht van een nieuwe Koude Oorlog tussen de Verenigde Staten, Rusland en China in het leven geroepen; en hij heeft de politiek van links en rechts opnieuw vormgegeven ‒ waarbij elementen van links vaak naar rechts zijn verschoven ‒ in landen over de hele wereld. Het meest verontrustend is dat het de mogelijkheid van een conflict tussen de NAVO en Rusland heeft vergroot, wat een kernoorlog zou kunnen betekenen.

Overal hopen mensen met mededogen natuurlijk op een einde van deze dodelijke en steeds gevaarlijker wordende oorlog. Tegelijkertijd erkennen de meesten dat het einde ervan niet ten koste mag gaan van Oekraïne, een voormalige kolonie die voor haar onafhankelijkheid en voor haar leven vecht tegen het Russische imperialisme. In deze oorlog gaat het om het zelfbeschikkingsrecht van het Oekraïense volk en om het recht van een onderdrukt volk om zich te verzetten en de wapens te zoeken die het nodig heeft om een imperiale macht af te weren. Het is zowel een oorlog om de Russische imperialistische agressie te stoppen als om de uitbreiding van het autoritaire regime van Vladimir Poetin te weerstaan.

Linkse mensen verdedigen nu de Oekraïense democratie, hoe beperkt en gebrekkig die ook is en hoe repressief deze ook wordt. In het bijzonder steunen we de arbeiders en hun vakbonden, feministen en socialisten en andere linkse mensen in Oekraïne in hun strijd tegen zowel Poetins dictatuur als tegen de neoliberale politiek van Volodymyr Zelensky. In een breder perspectief en op langere termijn gaat het in deze oorlog om uitbreiding van de internationale solidariteit tussen werkende mensen en onderdrukten in de strijd tegen kapitalisme en imperialisme. Om al deze redenen blijft het absoluut noodzakelijk dat we aan de zijde van Oekraïne blijven staan.

Dit artikel zal de defensieve oorlog van Oekraïne tegen de Russische agressie in zowel een historische als theoretische context plaatsen. We beginnen met een blik op de geschiedenis van het Russische imperialisme in Oost-Europa en andere regio’s, vervolgens op de oorlog tegen Oekraïne en waar die nu staat; vervolgens kijken we naar de invloed van de oorlog op links, zowel in de Verenigde Staten als in de rest van de wereld; en tenslotte brengen we naar voren dat een juist antwoord op de oorlog alleen kan worden gevonden in de politiek van wat wij ‘socialisme van onderop’ noemen.

Van tsaristisch imperialisme naar sovjet-imperialisme

Imperialisme: de overheersing van een volk over een ander, bestaat al sinds de oudheid en heeft veel vormen aangenomen. Oekraïne is lange tijd slachtoffer geweest van het Russische imperialisme, pre-kapitalistisch, kapitalistisch, sovjet en vervolgens staatskapitalistisch. Het Groothertogdom Moskou, dat later het Russische rijk werd, begon zich in de zestiende eeuw vanuit het gebied rond Moskou uit te breiden en veroverde in ongeveer 150 jaar het enorme gebied van de Kaspische en Zwarte Zee tot aan de Stille Oceaan.

Lenin noemde dit ‘militair feodaal imperialisme’, gedreven door een verlangen om de politieke macht en rijkdom van de tsaren te vergroten door het verwerven van grondgebied, hulpbronnen en onderworpen volkeren. Finland, de Baltische staten, een groot deel van Polen en vrijwel geheel Centraal-Azië werden onderdeel van het rijk. In de loop van die expansie nam Rusland ook een groot deel van Oekraïne in, hoewel Polen en het Oostenrijkse rijk ook aanspraak maakten op delen ervan. De tsaren namen Oekraïne op in het Russische rijk en voerden een beleid van russificatie, waarbij de Russische taal en cultuur aan het land werden opgelegd. Maar de Oekraïense identiteit kon niet worden uitgewist.

Net als andere landen in Oost-Europa in de negentiende eeuw ontwikkelden Oekraïense intellectuelen een nationalistische ideologie die samenviel met een volksbeweging die opriep tot autonomie of onafhankelijkheid voor Oekraïne. De kans voor de Oekraïners om zich te bevrijden van de Russische overheersing kwam aan het eind van de Eerste Wereldoorlog met de Russische Revolutie van oktober 1917, die in Rusland een nieuwe regering van sovjets (arbeidersraden) instelde onder leiding van de Bolsjewistische Partij (de toekomstige Communistische Partij) onder leiding van Vladimir Lenin.

Hoewel Lenin opriep tot het ‘recht van volkeren op zelfbeschikking’, waren de bolsjewieken aanvankelijk vijandig en vervolgens verdeeld over de kwestie van de Oekraïense onafhankelijkheid, maar uiteindelijk schaarden ze zich er tactisch achter. Om steun te winnen voor de sovjetrevolutie in Oekraïne was het nodig een standpunt van nationale onafhankelijkheid in te nemen en om een Sovjet-Oekraïne in stand te houden was het nodig de boerenmeerderheid samen te brengen met de arbeidersklasse van de Donbas-regio in het oosten. [1]

Na enkele tumultueuze jaren van burgeroorlog werd Oekraïne, vanaf dat moment althans in naam een onafhankelijke natie en samen met Rusland, Transkaukasië en Wit-Rusland in 1922 een van de vier oprichtende regeringen van de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken. Maar de periode van onafhankelijkheid van Oekraïne binnen de USSR was van korte duur. Sovjet-Rusland ging Oekraïne al snel overheersen.

De onderwerping van Oekraïne door de Sovjet-Unie moet in een bredere historische context worden geplaatst. Na de dood van Lenin in 1924 kreeg de factie van Jozef Stalin in 1929 de controle over de communistische partij, de regering en de Communistische Internationale die de communistische partijen in de hele wereld controleerde. In de periode van 1929 tot 1939 leidde Stalin een contrarevolutie door alle democratische discussies binnen de partij te elimineren, de Sovjets te reduceren tot louter jaknikkers voor het beleid van de partijleiding, de controle over de vakbonden over te nemen en ze te veranderen in organisaties om de productie te verhogen en alle onafhankelijke organisaties in de samenleving te elimineren. Binnen de partij zuiverde Stalin de oude bolsjewieken, die de revolutie hadden geleid, door tienduizenden van hen te doden en nog eens 100.000 in de goelag te stoppen.

De Communistische Partij versmolt met de overheidsbureaucratie in een één-partij-staat die in feite alle productiemiddelen ‒ mijnen, fabrieken en boerderijen ‒ bezat en controleerde. De Vijfjarenplannen, van bovenaf opgesteld door de bureaucratie, bepaalden de algemene richting en doelen van de economie, doelen die bereikt moesten worden door intensieve uitbuiting van arbeiders en onteigening van boeren. De leiders van de Communistische Partij die de samenleving bestuurden, werden een bevoorrechte klasse die een hogere levensstandaard en meer mogelijkheden voor zichzelf en hun gezinnen genoot.

Het nieuwe regime en zijn politiek-economische systeem kan het best worden omschreven als bureaucratisch collectivisme, omdat het noch kapitalistisch noch socialistisch was. [2] Het was niet kapitalistisch omdat kapitalistisch privé-eigendom en de markt niet de basis van de economie waren en het was niet socialistisch omdat de arbeiders en het volk van het land de economie niet op democratische wijze controleerden. Het bureaucratisch collectivisme stond vijandig tegenover zowel het kapitalisme als het socialisme of degenen die vochten voor het socialisme, dat nu nergens meer bestond. In de loop van zijn ontwikkeling tot een enorme nieuwe staat ‒ en een nieuw soort maatschappij die zich over Europa en Azië uitstrekte ‒ ontwikkelde het zich tot een imperialistische macht.

Tijdens het bewind van Stalin en daarna domineerden de etnische Grootrussen de partij-regering en ze kwamen tot de racistische opvatting dat ze de regering moesten overheersen, zodat het zogenaamde Grootrussische chauvinisme bleef bestaan ondanks de officiële ideologie van het ‘internationalisme’ en de ‘eenheid van het volk’. Zoals Zbigniew Marcin Kowalewski schrijft: ‘Met de vestiging van het stalinistische regime waren we getuige van het herstel van de imperialistische overheersing van Rusland over al deze volkeren, ooit veroverd en gekoloniseerd, die binnen de grenzen van de USSR bleven waar ze de helft van de bevolking uitmaakten, evenals over de nieuwe protectoraten Mongolië en Tuva [in Zuid-Siberië].’

De Sovjet-Unie maakte kolonies van de nationaliteiten en volkeren binnen haar grenzen en de interne kolonies leverden economische middelen aan de Groot-Russische bureaucratische elite in de kern. Zoals Kowalewski schrijft: ‘De koloniale arbeidsverdeling verstoorde of belemmerde de ontwikkeling en veranderde republieken en perifere regio’s, soms zelfs in bronnen van grondstoffen en gebieden met een monocultuur.’

Stalins collectivisatie en industrialisatie waren niet altijd rationeel, efficiënt of humaan; integendeel, ze waren wreed, moorddadig en vaak contraproductief. Tijdens de collectivisering van de landbouw in de USSR stierven ongeveer 7 tot 10 miljoen mensen, terwijl Stalin in Oekraïne in 1932-33 naar schatting 3,3 miljoen mensen vermoordde in wat bekend staat als de Holodomor, wat dood door honger betekent. Vrijwel alle historici zijn het erover eens dat deze massale hongersnood een door mensen veroorzaakte gebeurtenis is; sommigen stellen dat Stalin het plande en sommigen beschouwen deze met voorbedachten rade en gedwongen uithongering als genocide. [3] Bovendien liet Stalin in Oekraïne in 1939 en 1944 ook duizenden mensen doodschieten en miljoenen mensen naar werkkampen sturen. [4]

De Europese grootmachten, vooral Duitsland, bedreigden de Sovjet-Unie, maar Stalin reageerde door zijn eigen imperialistische doelen te onthullen. Stalin onderhandelde met Adolf Hitler, hoofd van de Nazi-partij en de Duitse staat, over wat een wederzijds niet-aanvalspact werd genoemd, maar dat ook een geheim protocol bevatte waarin de invloedssfeer van beide naties werd erkend. Op basis daarvan beval Hitler op 1 september 1939 Duitse troepen Polen binnen te vallen en Stalin deed hetzelfde op 17 september, waardoor Polen van de kaart werd geveegd, zodat Duitsland en de Sovjet-Unie nu een gemeenschappelijke grens deelden.

De inname van Oost-Polen door de Sovjet-Unie werd snel gevolgd door de invasie van Finland in de Winteroorlog of Eerste Sovjet-Finse Oorlog op 30 november 1939. Stalin had geëist dat Finland grondgebied aan de Sovjet-Unie zou afstaan, zodat het Leningrad (Sint-Petersburg) beter zou kunnen verdedigen en bood in ruil daarvoor ander grondgebied aan. Toen Finland weigerde, vielen Sovjettroepen Finland binnen, misschien met het doel het hele land te veroveren, maar het verzet van de Finnen leidde tot het Vredesverdrag van Moskou, waarin Finland op 12 maart 1940 9 procent van zijn grondgebied afstond.

Sommigen hebben betoogd dat Stalin op briljante wijze had gemanoeuvreerd om tijd te winnen en grondgebied te winnen vóór een Duitse aanval op de Sovjet-Unie. Maar wat de motieven ook waren, Stalins Sovjet-Unie was een imperiale macht geworden die oorlog voerde om grondgebied in Polen en Finland te veroveren. We zouden dit het begin van het Sovjetimperialisme kunnen noemen, tenminste als we de al bestaande imperiale en koloniale relatie van Groot-Rusland met de volkeren binnen de USSR erkennen.

Toen Hitler in juni 1941 de Sovjet-Unie binnenviel, sloot Stalin zich aan bij de geallieerden, waartoe na december 1941 ook de Verenigde Staten behoorden, waarvan de marinebasis Pearl Harbor op 7 december door Japan was gebombardeerd. De Sovjet-Unie weerstond en overwon de Duitse invasie tijdens de slag om Stalingrad in februari 1943 en binnen een jaar begon het Rode Leger van de Sovjet-Unie in West-Europa op te rukken.

In Europa veroverde de Sovjet-Unie de westelijke regio’s Wit-Rusland en Oekraïne, Subkarpaten, Bessarabië, Estland, Letland, Litouwen, een deel van Oost-Pruisen en Finland en in Azië Tuva en de zuidelijke Kuril-eilanden. Haar controle werd uitgebreid tot heel Oost-Europa. De USSR stelde voor Libië onder haar voogdij te plaatsen. Ze probeerde haar protectoraat op te leggen aan de belangrijkste Chinese grensprovincies ‒ Xinjiang (Sin-kiang) en Mantsjoerije. Bovendien wilde het het noorden van Iran en het oosten van Turkije annexeren, gebruik makend van het streven naar bevrijding en eenwording van vele plaatselijke volkeren. [5]

Dat was nog maar het begin.

De naoorlogse uitbreiding van de Sovjetsfeer

Om Oekraïne en zijn situatie sinds de Tweede Wereldoorlog te begrijpen, moet men de context van het sovjetimperialisme in die tijd begrijpen. In de laatste twee jaar van de oorlog, toen het Rode Leger door Europa trok, bevrijdde het de naties van de regio van de met de nazi’s samenwerkende regimes die hen hadden geregeerd, maar ook werden in verschillende landen regeringen aan de macht gebracht die ‘Volksrepublieken’ werden genoemd, meestal gedomineerd door communisten en bijgevolg werden de meeste van deze Volksrepublieken tegen 1948 communistische regeringen.

De ervaringen van Bulgarije, Roemenië, Hongarije, Polen en Oost-Duitsland waren in de periode van de Volksrepubliek telkens verschillend, waarbij de communisten verbonden waren met socialistische, nationalistische of boerenpartijen. In sommige gevallen, zoals Tsjecho-Slowakije, was de laatste stap een algemene staking of een staatsgreep, maar het resultaat was overal hetzelfde: de vestiging van een communistische regering in Sovjetstijl. De twee uitzonderingen waren Joegoslavië en Albanië, waar een door communisten geleide partizanenbeweging het land had bevrijd van de nazi’s en hun bondgenoten en een communistische regering had gevestigd.

De Sovjet-Unie domineerde vervolgens al deze landen die door het Rode Leger, en niet door hun eigen partizanen, waren bevrijd via verschillende instellingen en mechanismen. Ten eerste bleef de voormalige Communistische Internationale, die tijdens de oorlog was omgedoopt tot Communistisch Informatiebureau, gecontroleerd door de Sovjet-Unie en haar Communistische Partij onder leiding van Stalin. Het stuurde zowel de communistische partijen aan die nu in Oost-Europa regeerden, als die over de hele wereld, in Europa en Azië, alsook in Afrika, Latijns-Amerika en Noord-Amerika.

In de Oost-Europese communistische staten streefde ze naar wat Moskou ‘socialisme’ noemde, dat wil zeggen regeringen, economische systemen en samenlevingen die op alle mogelijke manieren het Sovjetsysteem kopieerden, van de zogenaamde ‘marxistisch-leninistische’ ideologie tot de geheime politie. Zoals Tony Judt schrijft: ‘Waarin Stalin verschilde van andere imperium-bouwers, was zijn aandrang om in de gebieden onder zijn controle vormen van regering en maatschappij te reproduceren die identiek waren aan die van de Sovjet-Unie.’ [6].

Ten tweede nam de Sovjet-Unie in 1949, als reactie op het Amerikaanse Marshall Plan dat hielp bij de wederopbouw van het kapitalisme en de vestiging van liberale democratische staten in West-Europa, Bulgarije, Tsjechoslowakije, Hongarije, Polen, Roemenië en Albanië op in haar Raad voor Wederzijdse Economische Bijstand of Comecon. Zoals Tony Judt schrijft: ‘Wat er in 1945 gebeurde, was dat de Sovjet-Unie letterlijk overnam waar de Duitsers waren opgehouden, door Oost-Europa aan haar eigen economie te koppelen als een hulpbron die naar believen kon worden geëxploiteerd.’ [7] Comecon stelde de Sovjet-Unie in staat een grotere rol te spelen in het beheer van de Oost-Europese nationale economieën ten voordele van Sovjet-Rusland. Stalin eiste dat ze zich zouden spiegelen aan de Sovjet-ervaring, de Sovjet-industrialisatie ‒ die in het industriële Tsjecho-Slowakije een ramp was ‒ zouden herhalen en hun eigen Vijfjarenplannen zouden opstellen.

Ten derde richtte de Sovjet-Unie na Stalins dood en onder zijn opvolger Nikita Chroesjtsjov het Warschaupact op, een militaire alliantie van het Oostblok als tegenwicht tegen de macht van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie of NAVO van de Westerse mogendheden. Ogenschijnlijk werd het opgericht om de communistische landen te verdedigen tegen de NAVO, waarmee nooit een confrontatie plaatsvond.

De Sovjet-Unie, een bureaucratische collectivistische staat en maatschappij, was niet alleen een imperiale macht, maar ook, net als het kapitalisme, een groeiend en zich uitbreidend sociaal systeem in het midden van de twintigste eeuw. De Sovjet-Unie onder Stalin en zijn opvolgers steunde de Communistische Partij van China in de revolutie die daar plaatsvond en die in 1949 aan de macht kwam en steunde de communistische regeringen in Noord-Korea en Noord-Vietnam. Na de Cubaanse revolutie van 1959 werd de USSR ook een model voor en een steunpilaar van het communistische Cuba. De Sovjet-communisten hadden echter niet de macht om deze staten te controleren zoals ze dat deden in de landen van Oost-Europa en alle drie de Aziatische staten braken later op verschillende manieren met de USSR.

Het verzet van de kolonies tegen de Sovjet-Unie

Het Sovjetimperialisme bleef niet onomstreden. De vier belangrijkste opstanden daartegen waren de Oost-Duitse arbeidersopstand van 1953, de Hongaarse Revolutie van 1956, de Tsjechische Praagse Lente van 1968 en de Poolse stakingsbeweging Solidarność van 1980; die alle vier elementen van een strijd voor nationale onafhankelijkheid, voor democratisch bestuur en in verschillende mate voor arbeidersmacht combineerden. Zowel in Hongarije als in Polen nam de arbeidersbeweging de vorm aan van sovjets of arbeidersraden zoals die aan de basis lagen van de Russische Revolutie van 1917. De Sovjet-Unie reageerde op alle vier met geweld of dreiging met geweld.

In juni 1953 begon een staking van Oost-Duitse arbeiders tegen de productiequota, die zich al snel uitbreidde tot honderden steden en waarbij honderdduizenden mensen betrokken waren. Het Sovjetleger bezette het land nog steeds en veel Duitsers namen aanstoot aan de Sovjetisering van hun land, waardoor de economie en het politieke systeem identiek werden aan die van de Sovjet-Unie. De beweging verspreidde zich over heel Oost-Duitsland. In sommige steden namen tienduizenden mensen deel aan het protest. Al snel riepen de arbeiders op tot ‘vrije verkiezingen’ en droegen ze leuzen als ‘Weg met de regering’. De Communistische Partij van de Sovjet-Unie beval de onderdrukking van de opstand en Sovjettanks en -troepen werden naar Oost-Berlijn gestuurd. Tienduizend demonstranten werden gearresteerd en meer dan 30 geëxecuteerd.

De Hongaarse arbeidersklasse kwam in 1956 in opstand en vormde een regering van arbeidersraden. De arbeidersopstand werd een revolutie die onder meer de verwijdering van alle Sovjettroepen, de verkiezing van alle functionarissen van de Communistische Partij, verkiezing van regeringsfunctionarissen bij geheime stemming, verwijdering van voormalige stalinistische leiders, vrijheid van meningsuiting en persvrijheid en verwijdering van het standbeeld van Stalin eiste. Nikita Chroesjtsjov, Stalins opvolger als leider van de Sovjet-Unie, zag het gevaar voor het hele Oostblok van de Sovjet-Unie en gaf opdracht tot een invasie met meer dan 1.000 tanks en meer dan 30.000 soldaten. In samenwerking met de Hongaarse Communistische Partij onderdrukte hij de nationale opstand met geweld, waarbij 2.500 Hongaren werden gedood en meer dan 200.000 mensen het land moesten ontvluchten.

In Tsjechoslowakije ontstond in 1968 een hervormingsbeweging die democratie eiste en de Tsjechische communistische regering van Alexander Dubček reageerde positief met een ‘Actieprogramma’ waarin werd opgeroepen tot liberalisering van de media en zelfs tot de mogelijkheid van een meerpartijenregering. In reactie daarop gaf Leonid Brezjnev het Sovjetleger en andere troepen van het Warschaupact opdracht het land met 2.000 tanks en 200.000 soldaten binnen te vallen en te bezetten en de democratische beweging te onderdrukken, waarbij 72 doden vielen, terwijl 70.000 mensen onmiddellijk en uiteindelijk 300.000 mensen het land ontvluchtten.

In Polen richtte een arbeidersbeweging uit de havenstad Gdansk in augustus 1980 een onafhankelijke vakbond op en begon onder de naam Solidarność (Solidariteit) een reeks stakingen die zich uiteindelijk over het hele land uitbreidde, waarbij de vakbond in september 1981 10 miljoen leden telde. Geconfronteerd met het vooruitzicht van een door arbeiders geleide democratische, nationale bevrijdingsbeweging, kondigde generaal Wojciech Jaruzelski de staat van beleg af en nam de macht over. Hij zei dat hij de staat van beleg had afgekondigd om een Sovjetinvasie te voorkomen en inderdaad, nu de stakingsgolf door de Poolse strijdkrachten was neergeslagen, was er geen behoefte aan Sovjettroepen. Hoewel Solidarność aanvankelijk een democratisch socialistisch karakter had, bemoeiden zowel de katholieke kerk als de Amerikaanse president Ronald Reagan zich met de beweging, waardoor deze in de daaropvolgende jaren een meer conservatieve richting uitging.

Solidarność, de beweging voor arbeidersmacht, democratie en nationale onafhankelijkheid had een enorme impact in de hele communistische wereld en markeerde het naderende einde van het bureaucratische collectivistische systeem in het hele Oostblok en in de Sovjet-Unie. Onder de gecombineerde druk, van de Russische nederlaag in de oorlog tegen Afghanistan, het Poolse Solidarność, de groeiende bezorgdheid dat de Sovjet-Unie achterop raakte bij Europa en de Verenigde Staten, tot opstanden in sommige Sovjetrepublieken en de beweging van andere om zich af te scheiden, alsmede als reactie op de onder Sovjet-staatshoofd Michail Gorbatsjov geïnitieerde hervormingen en de groei van pro-democratische politieke bewegingen, begonnen de Sovjet-Unie en haar rijk uiteen te vallen.

In november 1989 stond de communistische Oost-Duitse regering de opening toe van de Berlijnse muur die de stad in tweeën deelde, de ene helft kapitalistisch en democratisch en de andere helft communistisch en totalitair. Iets meer dan een jaar later, in 1991, ontbond Boris Jeltsin de USSR. Kort daarna ‒ in december van dat jaar ‒ hield de regering van Oekraïne een referendum over onafhankelijkheid en een opmerkelijke 92,3 procent van de kiezers verklaarde een onafhankelijke natie te willen vormen. Landen over de hele wereld erkenden Oekraïne onmiddellijk als een soeverein land. De tweede periode van onafhankelijkheid van Oekraïne sinds het begin van de jaren twintig begon.

Het onafhankelijke Oekraïne kende een periode van economische problemen en politieke instabiliteit onder verschillende presidenten, waarvan Viktor Janoekovitsj de laatste was. Toen hij afzag van aansluiting bij de Europese Unie en in plaats daarvan nauwere banden met Rusland zocht, ontstond er een volksopstand die bekend staat als de Maidan of Waardigheidsrevolutie. Hoewel sommigen dit een door westerse mogendheden en Oekraïense nazi’s gecreëerde beweging noemen, was het in wezen een nationale democratische revolutie. Hierna zocht Oekraïne nauwere betrekkingen met het Westen, wat Poetin ertoe aanzette de Krim binnen te vallen, waarop we hierna ingaan.

Post-Sovjet Rusland en Poetins imperialisme

In Rusland startte Jeltsin een nieuwe periode van politieke democratie en liberale economische hervormingen, hoewel het politieke systeem in feite corrupt bleef en de economie niet echt werd geliberaliseerd. Op alle niveaus grepen de voormalige communistische bureaucraten wat ze maar konden ‒ steden of staten, mijnen en fabrieken, alles wat van waarde was ‒ en sommigen werden deel van de nieuwe regeringselite, terwijl anderen zich ontwikkelden tot de nieuwe klasse van oligarchen. Zoals een autoriteit schrijft: ‘…met de ineenstorting van de staatscontrole over de productie enerzijds en het ontbreken van de wettelijke basis van privé-eigendom anderzijds, werd de controle over de bezittingen verkregen en behouden door middel van geweld, het gebruik van criminele structuren en omkoping van overheidsfunctionarissen.’ [8]

Dzarasov schrijft: ‘In werkelijkheid bleek de privatisering een massale overdracht van eigendomsrechten van de staat naar de meest gewetenloze vertegenwoordigers van de heersende bureaucratie, de koopkrachtige klasse en de criminele onderwereld, ten koste van de absolute meerderheid van de Russische burgers.’ [9] Tegelijkertijd spanden Poetin en de politieke elite samen met de criminele oligarchen, gebruikten soms dwang en zetten hen zelfs gevangen om de orde van het nieuwe systeem van bureaucratisch kapitalisme te handhaven. Zoals Boris Kagarlitsky in 2002 schreef,

Rusland is een kapitalistisch land voor zover het deel uitmaakt van de wereldwijde kapitalistische economie. Tegelijkertijd blijft Rusland communaal, corporatistisch, autoritair, ‘Aziatisch’ en zelfs feodaal-bureaucratisch. Hier heerst een soort getransmuteerde variant van bureaucratisch collectivisme, die de sociale traditie van de Sovjet-statocratie [een politiek systeem waarin de staat het leven van de natie domineert] voortzet. Het verschil is dat de ‘socialistische’ versieringen zijn weggehaald en dat de echte elementen van het socialisme die in de Sovjetmaatschappij bestonden, zijn uitgeroeid of verzwakt. [10]

De economische veranderingen onder Gorbatsjov, Jeltsin en Poetin moesten een moderne liberale staat en een efficiëntere economie creëren, maar daar zijn ze fundamenteel niet in geslaagd. De economie moest geprivatiseerd worden, er moest een markt komen en het kapitalisme moest bloeien. De oligarchen die zich de voormalige staatsbedrijven toe-eigenden, bleken onbekwame kapitalisten. De economie floreerde niet en bijgevolg is de Russische economie nog steeds grotendeels staatseigendom, of beter, opnieuw staatseigendom, grotendeels omdat het Poetin grote macht gaf om de oligarchie in het gareel te houden.

De grootste staatsbedrijven zijn quasi-monopolies en domineren de Russische economie. ‘De algemene tendens van uitbreiding van het staatsaandeel in de economie werd duidelijker en bestendiger na de financiële crisis van 2008. Het groeiende staatsaandeel droeg ook bij tot verdere eigendomsconcentratie.’ [11] Een rapport uit 2022 over Russische staatsbedrijven legt uit: ‘De Federale Antimonopoliedienst van de Russische Federatie onthulde dat de gecombineerde bijdrage van staatsbedrijven aan het Russische bbp in 2015 ongeveer 70 procent bedroeg, terwijl dat aandeel in 2005 niet hoger was dan 35 procent. In 2018 bereikte dat aandeel 60 procent.’ [12] De ondernemingen zijn niet verzelfstandigd en zijn rechtstreeks eigendom van en worden beheerd door de staat, terwijl veel andere grote ondernemingen partnerschappen zijn met de oligarchen of uitsluitend in hun handen zijn.

Ondanks de economische veranderingen van de laatste decennia blijven olie en gas de steunpilaar van de Russische economie. ‘De Russische olie- en gasindustrie was tussen juli en september 2022 goed voor ongeveer 18 procent van het bruto binnenlands product (bbp) van het land. Dat was een daling ten opzichte van het piekniveau van 21,7 procent in de eerste drie maanden van het jaar.’ [13] Volgens het Internationaal Energie Agentschap waren de inkomsten uit olie en gas alleen al goed voor 45 procent van de Russische federale begroting. [14] Het zijn olie en gas die ondanks de Amerikaanse, Europese en Japanse sancties de Russische economie behoed hebben voor een ineenstorting zoals sommigen voorspelden en ze hebben het Poetin mogelijk gemaakt de oorlog in Oekraïne te blijven financieren.

Met de val van het communisme veranderde de bureaucratische collectivistische politieke economie van Rusland in een staatskapitalistische economie en onder Poetin houdt de staat de kapitalistische klasse, die bestaat uit een oligarchie van kleptomanen en criminelen, in het gareel door hen op te sluiten wanneer dat nodig is om een punt te maken. Modernisering in de zin van het creëren van een liberale economie is grotendeels mislukt, deels omdat de corrupte staat zijn rol in de economie is blijven vergroten. Rusland, met zijn enorme grondgebied, grote bevolking en grote natuurlijke hulpbronnen staat op de elfde plaats van het bbp, achter Zuid-Korea en Brazilië.

Ooit was Rusland een grote mogendheid, zelfs met zijn olierijkdom, maar nu is het een tweederangs land in termen van economische macht en dat is wat Poetin dwarszit. De zwakke economie van Rusland is een van de redenen waarom hij zijn toevlucht heeft genomen tot imperiale oorlogen, met name de oorlog in Oekraïne, waarvan de verovering Rusland meer rijkdom zou brengen, voornamelijk uit landbouw, maar ook uit mijnbouw, chemie en industrie en ook olie uit de Zwarte Zee.

Poetins geopolitieke zorgen en zijn materiële, economische doelstellingen zijn misschien niet belangrijker dan zijn ideologische en geopolitieke doelen. Zijn imperiale ideologie is een terugkeer naar het tsaristische Rusland. Poetin ‒ beïnvloed door rechtse intellectuelen als Lev Gumilev en Alexander Dugin ‒ gelooft (of beweert te geloven) in het duizend jaar oude Rusland. Hij ziet het Rusland van het oude tsarenrijk, doordrenkt met een kosmische macht van ‘gepassioneerde kracht’ (Gumilev), geïnspireerd door de Russisch-orthodoxe kerk, het oer-Slavische volk, dat Russisch spreekt en de andere Slavische volkeren en de naburige Aziaten leidt bij de totstandbrenging van een Euraziatische macht die het Westen kan tegenhouden, uitdagen en verslaan.

Poetin vreest dat het moreel failliete Westen Rusland binnendringt en is van mening dat het Russische rijk opnieuw moet worden opgebouwd en dat de ‘medeburgers en landgenoten [die] zich buiten de grenzen van het Russische grondgebied bevonden’ moeten worden gered en opnieuw in Rusland moeten worden opgenomen. De belangrijkste daarvan zijn de Oekraïners, een natie zo groot als Frankrijk met een bevolking van meer dan veertig miljoen mensen, met een eigen geschiedenis, taal en cultuur waarvan Poetin het bestaan zelfs heeft ontkend. In 2019 zei Poetin tegen filmmaker Oliver Stone: ‘Ik geloof dat Russen en Oekraïners één volk zijn … één natie, in feite. ‘Toen deze landen, die nu de kern van Oekraïne vormen, zich bij Rusland voegden … zag niemand zichzelf als iets anders dan als Rus.’ Niemand behalve de Oekraïners.

Poetin verwerpt het idee van een Oekraïens volk en natie, met het argument dat Oekraïne een kunstmatige creatie is. ‘Het moderne Oekraïne is geheel en volledig gecreëerd door Rusland, meer bepaald het bolsjewistische, communistische Rusland,’ zei Poetin in 2021. ‘Dat proces begon vrijwel onmiddellijk na de revolutie van 1917 en bovendien deden Lenin en consorten het op de slordigst mogelijke manier ten opzichte van Rusland ‒ door stukken van haar eigen historische grondgebied af te scheuren.’ Hij heeft ook een artikel geschreven waarin hij dat standpunt verdedigt.

Zijn standpunt ontzegt het Oekraïense volk dus elke zeggenschap, elk vermogen om over zijn eigen identiteit te beslissen. Het is duidelijk dat dat standpunt een rechtvaardiging vormt voor een oorlog tegen de Oekraïners om hen te dwingen deel uit te maken van Rusland. Een dergelijke etno-nationalistische, beschavingsideologie is door Poetin gebruikt om verovering, massamoord en etnocide te rechtvaardigen. De tweederangs economische en politieke status van Rusland creëerde een materiële basis voor een imperialistische oorlog en zijn etno-nationalisme leverde daarvoor een ideologische theorie en rechtvaardiging, maar een theorie die evenzeer verantwoordelijk is voor de imperialistische oorlog als de economie.

Het regime van Poetin wordt gekenmerkt door oorlogen tegen voormalige republieken of regio’s van de USSR: Tsjetsjenië, Georgië en Oekraïne en een oorlog in Syrië. De strategieën en tactieken in deze oorlogen waren vergelijkbaar. Omdat het Russische leger over het algemeen incompetent is, compenseren Poetin en de generaals dat door massale aanvallen op de burgerbevolking, zowel door het leger op de grond als door bombardementen vanuit de lucht. Dat leidt tot grote aantallen burgerdoden, ontheemding van de burgerbevolking en economische en sociale ontwrichting van het aangevallen land. Die imperialistische oorlogen zijn erop gericht de voormalige tsaristische en sovjetkolonies onder Russische controle te houden.

Poetin begon zijn politieke carrière met het leiden van een wrede en verwoestende oorlog tegen Tsjetsjenië, waarbij hij zogenaamd een oorlog voerde tegen Tsjetsjeense separatistische terroristen, hoewel de veiligheidsdiensten van de FSB, waarvan Poetin directeur was tot hij in augustus 1999 premier werd, mogelijk de bomaanslagen hebben gepleegd die als rechtvaardiging voor de oorlog werden gebruikt. Journaliste Anna Politkovskaja, die in 2006 werd vermoord, schreef: ‘Het leger en de politie ‒ bijna honderdduizend man sterk ‒ zwierven door Tsjetsjenië in een complete staat van moreel verval.’ [17] Wat bedoelde ze? Ze bedoelde dit:

Naar aanleiding van een onderzoeksmissie naar Tsjetsjenië in februari 2000 heeft de Internationale Federatie voor Mensenrechten (FIDH) deze schendingen als volgt opgesomd: ‘vernietiging van steden en dorpen zonder militaire noodzaak; bombardementen op en aanvallen van onverdedigde steden en dorpen; standrechtelijke executies en moorden, fysieke mishandeling en marteling; het opzettelijk veroorzaken van ernstige schade aan mensen die niet rechtstreeks bij de vijandelijkheden betrokken waren; opzettelijke aanvallen op de burgerbevolking, op het openbaar vervoer en op gezondheidswerkers; willekeurige arrestatie en detentie van burgers; en plundering van privé-eigendommen.’ [16]

De oorlog ging van 1999 tot 2009 gepaard met talloze oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen die door sommigen als genocide werden gekenmerkt. [17]

Terwijl de oorlog in Tsjetsjenië nog gaande was, begon Poetins regering in 2008 ook een oorlog tegen de Republiek Georgië, zogenaamd ter verdediging van twee door Rusland gesteunde, afgescheiden republieken, Zuid-Ossetië en Abchazië. Hoewel alle partijen de mensenrechten schonden, lijkt Rusland de grootste overtreder te zijn geweest.

Russische troepen gebruikten clusterbommen in door burgers bevolkte gebieden in de districten Gori en Kareli in Georgië, waarbij burgers omkwamen en gewond raakten. Rusland lanceerde ook willekeurige raketaanvallen op burgergebieden, waarbij slachtoffers vielen. [18]

Rusland bombardeerde scholen en ziekenhuizen. In een rapport van Human Rights Watch staat: ‘Rusland droeg verantwoordelijkheid, maar nam geen waarneembare maatregelen ten behoeve van beschermde personen, waaronder krijgsgevangenen, van wie ten minste verscheidene werden geëxecuteerd of gemarteld, slecht behandeld of onderworpen aan vernederende behandeling door Zuid-Ossetische strijdkrachten, soms met deelname van Russische strijdkrachten.’ [19] Zuid-Ossetische milities, ongecontroleerd en misschien aangemoedigd door Rusland, beroofden, vermoordden en verkrachtten. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde in 2021 dat Rusland ‘verantwoordelijk was voor de moord op Georgische burgers en het plunderen en verbranden van hun huizen.’

In 2015 intervenieerde Poetin in de Syrische burgeroorlog aan de kant van dictator Bashar al-Assad, door luchtaanvallen uit te voeren. Een mensenrechtenrapport over de gebeurtenissen van 2021 schrijft,

Terwijl alle partijen in het conflict gruwelijke schendingen van het oorlogsrecht hebben begaan, heeft de Syrisch-Russische militaire alliantie lukraak luchtbombardementen uitgevoerd op scholen, ziekenhuizen en markten ‒ de civiele infrastructuur die essentieel is voor het overleven van een samenleving. Volgens Airwars, een in het Verenigd Koninkrijk gevestigde monitoring groep, heeft de Russische luchtmacht alleen al ongeveer 39.000 luchtaanvallen uitgevoerd in Syrië sinds 2015. [20]

Alle imperialistische oorlogen van Poetin hebben dezelfde kenmerken: Ze worden gevoerd tegen zwakkere naties met behulp van artillerie en luchtbombardementen met de bedoeling de burgerbevolking te demoraliseren. Veel van de Russische soldaten en alle huurlingen van Wagner gedragen zich wreed, moorden zonder onderscheid, verkrachten en plunderen. Toch hebben al deze oorlogen het gebrek aan strategisch denken en de incompetentie van het Russische leger blootgelegd en zijn ze meestal onbeslist geëindigd.

Oorlog in Oekraïne

De Russische oorlog tegen Oekraïne begon in februari 2014 toen Rusland de Krim en de stad Sebastopol binnenviel en vervolgens overnam. Door Rusland gesteunde Krim-nationalisten stelden een marionettenregering in die de Republiek van de Krim uitriep. Op 14 maart werd een nepreferendum gehouden onder Russische bezetting zonder vrije media of recht van vergadering en meningsuiting. 95 procent stemde voor onafhankelijkheid, hoewel slechts 15 tot 30 procent van de Krimbewoners een stem uitbracht. Op 18 maart stemde de nepregering van de Krim voor aansluiting bij de Russische Federatie, werd een annexatieverdrag ondertekend en namen Russische troepen de Oekraïense militaire bases over.

De Verenigde Naties en veel landen weigerden de nieuwe Krimrepubliek te erkennen en verklaarden het referendum onwettig. Maar noch de VN noch enige coalitie of individueel land ondernam actie om de Russische inname van grondgebied van een andere Europese staat te stoppen, dit was de eerste keer dat zoiets gebeurde sinds de Tweede Wereldoorlog. Door de Krim in te nemen, kreeg Rusland toegang tot enorme oliereserves die mogelijk triljoenen dollars waard zijn. [21]

De inname van de Krim ging gepaard met het begin van de oorlog in de Donbas-regio van Oekraïne. De strategie was vergelijkbaar met die op de Krim. Poetin moedigde de oprichting aan van door Rusland geleide separatistische organisaties en milities in Donetsk en Luhansk. Reguliere Russische militaire eenheden sloten zich aan bij de milities van de afgescheiden staten. De troepen namen regeringsgebouwen over. Net als op de Krim werd half mei een nepreferendum gehouden en eind april werden de Volksrepubliek Luhansk en de Volksrepubliek Donetsk uitgeroepen. Beide republieken claimden meer grondgebied dan dat hun milities of Russische troepen daadwerkelijk in handen hadden. Op 21 februari 2022 erkende Poetin de twee surrogaatstaten en beloofde hij hun zijn steun. Twee dagen later zou hij zijn ‘speciale operatie’ beginnen, een grootschalige oorlog tegen Oekraïne.

Vladimir Poetin geloofde blijkbaar in zijn eigen mythe over de Russische kosmische kracht die het oude tsarenrijk zou kunnen herenigen en het Slavische volk zou kunnen leiden tot een nieuwe Euraziatische macht om het Westen te bestrijden en dus viel hij op 24 februari 2022 Oekraïne binnen, kennelijk denkend dat zijn soldaten Kyiv zouden binnenvallen en als bevrijders zouden worden begroet. Dat gebeurde niet, de Oekraïners vochten terug en het Russische leger werd gedwongen zich terug te trekken en te hergroeperen.

Poetin greep toen naar zijn traditionele oorlogsmethode en gebruikte artillerie en vliegtuigen om Oekraïne te bombarderen, waarbij vaak ziekenhuizen, scholen, elektriciteitscentrales, andere infrastructuur en woonwijken werden getroffen, wat duizenden Oekraïense levens kostte. Maar tegen de herfst van 2022 was het duidelijk dat hij weliswaar een groot deel van Oekraïne kon vernietigen, maar niet per se kon verslaan, dus greep hij naar een andere historische Russische strategie. Hij stelde een nieuwe dienstplicht in met als doel 300.000 mannen te rekruteren, met de bedoeling Oekraïne te overspoelen met soldaten en dat is wat er nu gebeurt aan het oostelijke front.

De reactie van het Westen op de oorlog

De reactie van het Westen, geleid door de Verenigde Staten, was snel. President Joseph Biden zegde toe dat de Verenigde Staten Oekraïne zullen steunen. De Amerikaanse president greep krachtig in om de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie nieuw leven in te blazen en te herenigen, deed een beroep op de Europese Unie en de G7-landen (Verenigde Staten, Canada, Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan en het Verenigd Koninkrijk) en bouwde een coalitie van vijftig landen over de hele wereld. Biden overtuigde de progressieven in zijn partij en slaagde erin zowel Democraten als Republikeinen in het Congres te verenigen om te stemmen voor wapenleveranties aan Oekraïne.

Biden’s steun wankelt niet. Op de verjaardag van de oorlog nam Biden het risico om naar de Oekraïense hoofdstad Kyiv te reizen om met president Volodymyr Zelensky te spreken. ‘Een jaar later’, zei Biden, ‘staat Kyiv en staat Oekraïne. De democratie staat. De Amerikanen staan achter jullie en de wereld staat achter jullie….We hebben er alle vertrouwen in dat jullie zullen blijven zegevieren… Jullie herinneren ons eraan dat vrijheid onbetaalbaar is; het is het waard om voor te vechten hoe lang het ook duurt. En dat is hoe lang we bij u zullen zijn, Mr. President: zolang het duurt.’

De totale Amerikaanse uitgaven aan Oekraïne bedragen tot nu toe 77,5 miljard dollar en op de verjaardag van het uitbreken van de oorlog werd aangekondigd dat de VS nog eens 2 miljard dollar extra zullen uitgeven. Hoewel dat veel geld is, is het niet een groot deel van de Amerikaanse begroting. De Verenigde Staten geven 1.340 miljard dollar uit aan sociale zekerheid, 902 miljard dollar aan Medicare, 734 miljard dollar aan Medicaid en nog eens miljarden aan andere programma’s. De 77,5 miljard dollar voor Oekraïne valt uiteen in 29,3 miljard dollar voor militaire bijstand, 45 miljard dollar grotendeels voor economisch herstel en energie-infrastructuur en 1,9 miljard dollar voor humanitaire bijstand.

Hoewel de politieke steun enigszins is versplinterd, blijven de Amerikanen het standpunt van Biden over Oekraïne in grote meerderheid steunen. Uit de meest recente Gallup Poll blijkt dat ‘een stabiele 65 procent van de Amerikaanse volwassenen er de voorkeur aan geeft dat de Verenigde Staten Oekraïne steunen bij het terugwinnen van zijn grondgebied, zelfs als dat leidt tot een langdurig conflict. Ondertussen blijft 31 procent zeggen dat ze liever zien dat de VS zich inspant om de oorlog snel te beëindigen, zelfs als Rusland daardoor grondgebied kan behouden.’

Biden en de Democraten hebben nog steeds buitengewone steun voor hun Oekraïne beleid. Top Republikeinse leiders, waaronder minderheidsleider in de senaat Mitch McConnell verklaarde onlangs: ‘Republikeinse leiders zetten zich in voor een sterk trans-Atlantisch bondgenootschap. We willen Oekraïne helpen’. In het Huis ligt het moeilijker, maar zelfs daar vormen de Republikeinen die tegen steun aan Oekraïne zijn een kleine minderheid op de extreemrechtse vleugel. Maar Trump voert campagne tegen verdere steun aan Oekraïne en dat zal meer druk op de Republikeinen uitoefenen. En sommige Amerikanen, vooral Republikeinen, klagen nu dat de Verenigde Staten te veel uitgeven aan hulp aan Oekraïne.

De VS en de NAVO-landen gaven tientallen miljarden dollars aan militaire en humanitaire hulp aan Oekraïne en legden sancties op aan Rusland in een poging om de economie van dat land te vermorzelen en het te dwingen zich terug te trekken uit Oekraïne en de oorlog te beëindigen. Rusland bleek echter in staat de sancties te omzeilen door zijn olie en gas en andere producten aan India en China te verkopen. Rusland wordt nog steeds getroffen door het gebrek aan invoer uit het Westen, waardoor het zich tot China moet wenden voor invoer en gedwongen wordt een economie van substitutie van invoer aan te nemen, dat wil zeggen zelf producten te produceren die voorheen werden ingevoerd, hoewel dat een moeilijke langetermijnstrategie is.

Tegelijkertijd heeft Rusland zijn economie gemilitariseerd, maar om de militaire productie in stand te houden moet het zijn financiële reserves aanspreken en als die ontoereikend blijken, zal het zich tot China moeten wenden. De oorlog van Rusland tegen het Westen kan leiden tot zijn afhankelijkheid van het Oosten, ondergeschiktheid aan de veel sterkere economie van China. [22]

De oorlog heeft zowel het politieke systeem als de economie van Rusland veranderd. Zoals Ilya Budraitskis schrijft, ‘…heeft het regime van Poetin gedurende twintig jaar een geleidelijke evolutie doorgemaakt van gedepolitiseerd neoliberaal autoritarisme naar een wrede dictatuur.’ [23] Poetin had al een enorme macht over de regering, de economie en via de staatsmedia over een groot deel van de samenleving. Sinds hij de oorlog begon en de macht van een dictator op zich nam, zijn zo’n 200.000 Russische soldaten gedood of gewond geraakt en zijn naar schatting 700.000 vooral jonge mannen het land ontvlucht om de dienstplicht te ontlopen. Meer dan 15.000 demonstranten tegen de oorlog in zo’n 140 steden zijn gearresteerd. Hoeveel Russen de oorlog steunen is onduidelijk.

Meduza, een oppositiekrant zegt in het bezit te zijn van een overheidspeiling waaruit blijkt dat slechts 25 procent van de Russen de oorlog steunt, terwijl 55 procent vredesbesprekingen wil. [24] Maar een recente Levada-peiling zegt dat 75 procent de ‘acties van het Russische leger in Oekraïne’ steunt. In een maatschappij zonder vrije media en waar mensen bang zijn om zich te uiten, is het moeilijk om de pols van het volk te voelen. Toch is het duidelijk dat de Russische oorlog in Oekraïne, net als de Amerikaanse oorlog in Vietnam, de regering op alle fronten voor veel problemen heeft gesteld, die niet gemakkelijk zullen worden opgelost.

De oorlog heeft de hele wereld veranderd. Europa is meer verenigd. Rusland heeft de banden met China en India aangehaald. Latijns-Amerikaanse en Afrikaanse landen hebben geen actieve rol gespeeld. Toch stemden 141 landen voor de resolutie in de Algemene Vergadering van de VN, terwijl 32 landen, waaronder China en India, zich van stemming onthielden; alleen Wit-Rusland, Noord-Korea, Eritrea, Mali, Nicaragua, Rusland en Syrië stemden tegen. De meeste landen erkennen duidelijk het belang van steun voor het recht op nationale soevereiniteit en territoriale integriteit en het vrij zijn van een militaire invasie door een vreemde mogendheid. De stemming is een indicatie van het diepe politieke isolement van Rusland.

De Russische oorlog tegen Oekraïne heeft ook de binnenlandse politiek van landen over de hele wereld beïnvloed, aangezien Poetin extreemrechtse partijen is blijven steunen, zoals hij dat al meer dan tien jaar doet. Poetins christelijke Slavische etnonationalisme heeft van hem een held gemaakt voor ultrarechtse partijen in Europa en voor de witte neofascisten in de Verenigde Staten. Hij heeft die groepen uitgenodigd voor conferenties in Rusland en Russische rechtse afgezanten gesteund voor ontmoetingen met extreemrechts in Europa en Amerika. Donald Trump, die Poetin consequent heeft geprezen, heeft een voorbeeld gesteld voor andere extreemrechtse leiders in Amerika. Tot nu toe blijven de meeste van deze groepen, hoewel niet meer zo marginaal als ze ooit waren, een minderheid in de meeste landen, hoewel er nu dergelijke regeringen zijn in Hongarije en Italië.

Voor links is een van de meest verontrustende resultaten van de oorlog de ontwikkeling van een alliantie tussen kampistisch links, degenen die landen steunen die tegen de Verenigde Staten gekant zijn, en extreem rechts. Die groepen vinden een gemeenschappelijke basis in hun steun voor het recht van Rusland op Oekraïne als historisch onderdeel van zijn rijk. Tot dusverre zelf niet erg belangrijk, worden ze belangrijker als onderdeel van de coalities die oproepen tot ‘vrede en diplomatie’ waarmee ze zich vermengen. Zo ziet men mensen die zichzelf communist of socialist noemden en goedbedoelende pacifisten nu demonstreren met de Libertarische Partij, Trump-aanhangers, Q-Anon aanhangers, anti-Vaxxers en regelrechte fascisten.

De gevaren van de oorlog en de zoektocht naar vrede

Iedereen die de Russische oorlog tegen Oekraïne überhaupt volgt, onderkent de gevaren ervan, zoals het feit dat Rusland zich wendt tot het gebruik van tactische kernwapens en de mogelijkheid van een directe confrontatie tussen Rusland en de NAVO-landen en de Verenigde Staten, die zou kunnen leiden tot een Europese oorlog of zelfs een wereldoorlog, wat een kernoorlog betekent. Tot dusver hebben de Verenigde Staten en de Europese landen, hoewel ze Oekraïne steunen, ervoor gezorgd dat Rusland niet werd geprovoceerd. Toch is Rusland niet te vertrouwen en als er oorlogen uitbreken, kunnen die uit de hand lopen. We moeten ons bewust blijven van die gevaren en actie ondernemen en mobiliseren om ze te voorkomen als ze zich voordoen.

Hoe zou de Russische oorlog tegen Oekraïne kunnen eindigen? Bijna alle moderne oorlogen eindigen via diplomatie en onderhandelingen over een verdrag, een proces dat vaak begint met een staakt-het-vuren en vervolgens een wapenstilstand. Diplomatie lijkt op dit moment vrijwel onmogelijk. Poetin wil niet onderhandelen, althans niet zonder de Krim en de Donbas te behouden. En Zelensky heeft een vredesplan voorgesteld dat gebaseerd is op de terugtrekking van alle Russische troepen en het herstel van de territoriale integriteit van Oekraïne, maar het omvat ook de oprichting van een speciaal tribunaal om Russen te berechten die zich schuldig hebben gemaakt aan oorlogsmisdaden. [25]

Hoewel al deze eisen redelijk en rechtvaardig zijn, zal Poetin er zeker niet mee instemmen. Heel onlangs heeft China zijn eigen 12-punten vredesplan voorgesteld en hoewel alle punten daarvan zeer redelijk zijn ‒ zoals het staken van de vijandelijkheden en het respecteren van de territoriale integriteit van alle naties ‒ ontbreekt het essentiële punt, de terugtrekking van de Russische troepen. Bovendien kan China niet te goeder trouw proberen een vredestichter te zijn terwijl het speculaties toestaat dat het Rusland van wapens voorziet. Dus op dit moment is de roep om een onmiddellijk staakt-het-vuren en vrede via diplomatie terwijl Rusland twintig procent van Oekraïne bezet houdt, gewoon een roep om een Oekraïense nederlaag en een Russische overwinning.

Daarom blijven wij van internationaal socialistisch links Oekraïne steunen. Ten eerste omdat Rusland de agressor is en Oekraïne het slachtoffer, dus steunen we het land, zoals we in het verleden andere kolonies en voormalige kolonies in de wereld hebben gesteund, zoals bijvoorbeeld in het geval van Vietnam. Ten tweede omdat we van mening zijn dat Oekraïne een democratisch land is (hoe gebrekkig ook) terwijl Rusland een autoritair land is, een dictatuur. Een overwinning van Rusland zou het einde betekenen van de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid, de onderdrukking van onafhankelijke sociale bewegingen en de vervolging van LHBTQ-mensen, net zoals nu in Rusland gebeurt. Ten derde zou een overwinning voor Poetin hem aanmoedigen zijn project van wederopbouw van het tsaristische en sovjetrijk voort te zetten, misschien vervolgens in Moldavië, of in de Baltische landen, of wie weet waar.

Hoewel we Oekraïne en het Oekraïense volk in het algemeen steunen in deze oorlog, erkennen we ook dat Volodymyr Zelensky, hoe moedig hij ook is, conservatieve, neoliberale standpunten inneemt die de Oekraïense kapitalistische klasse verrijkt ten koste van de middenklasse, de arbeidersklasse en de armen. Daarom steunen we de socialistische groepering Sotsialnyi Rukh (Sociale Beweging of SR) en de onafhankelijke vakbonden en sociale bewegingen waarmee ze samenwerkt en de onafhankelijke linkse pers Commons. Wij sluiten ons ook aan bij de Russische anti-oorlogsbeweging, waarvan een groot deel nu in de gevangenis of in ballingschap zit, zoals vertegenwoordigd door het tijdschrift Posle. We zijn ook solidair met de Oekraïense Solidariteitsnetwerken in de Verenigde Staten en Europa.

De principes van onze steun zijn eenvoudig. Een volk en een natie hebben recht op zelfbeschikking, op soevereiniteit en territoriale integriteit en op zelfverdediging. Als zo’n natie wordt aangevallen, is dat ook een aanval op die principes en dus op de rest van ons. We moeten dus achter Oekraïne staan.

Noten

Met dank aan mijn vriend en kameraad Stephen R. Shalom voor zijn redactie en suggesties.

[1] Hanna Perekhoda, ‘When the Bolsheviks Created a Soviet Republic in the Donbas‘, Jacobin, 22 maart 2022 en Hanna Perekhoda, ‘Les bolcheviks et l’enjeu territorial de l’Ukraine de l’Est (1917-1918)’, Cevipol van de Université libre de Bruxelles en het Global Studies Institute van de Universiteit van Genève.

[2] Sommigen noemden de Sovjet-Unie staatskapitalistisch, maar ik denk dat dat onjuist is omdat er binnen haar grenzen geen privé-eigendom bestond, goederen niet op de markt werden verkocht maar door de staat verdeeld en arbeid geen handelswaar was die op de markt werd verkocht maar door de staat werd toegewezen.

[3] Timothy Snyder, Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin (New York: Basic Books, 2010), p42. Hij schrijft: ‘In de afnemende weken van 1932, zonder externe veiligheidsdreiging en zonder uitdaging van binnenuit, met geen enkele denkbare rechtvaardiging behalve om de onvermijdelijkheid van zijn heerschappij te bewijzen, koos Stalin ervoor om miljoenen mensen te doden in de Sovjet-Oekraïne. … Hoewel de collectivisatie overal in de Sovjet-Unie een ramp was, is het bewijs van een duidelijk geplande massamoord op miljoenen het duidelijkst in Sovjet-Oekraïne’.

Zie ook Anne Applebaum, Red Famine: Stalin’s War on Ukraine (New York: Penguin Random House, 2017), p. 226, ‘Stalins beleid leidde die herfst [van 1934] onverbiddelijk tot hongersnood in de graanproducerende regio’s van de USSR. Maar in november en december 1932 stak hij het mes dieper in Oekraïne en creëerde hij opzettelijk een grotere crisis. Stap voor stap, met behulp van bureaucratische taal en saaie juridische terminologie, lanceerde de Sovjet-leiding, geholpen door hun laffe Oekraïense tegenhangers, een hongersnood binnen de hongersnood, een ramp die specifiek gericht was tegen Oekraïne en de Oekraïners’.

[4 Robert Conquest, Harvest of Sorrow: Soviet Collectivization and the Terror-Famine (New York: Oxford University Press). p. 334.

[5] Kowalewski, ‘Russian Imperialism’.

[6] Tony Judt, Postwar: A History of Europe Since 1945 (New York: Penguin Books, 2005), p. 167.

[7] Judt, Postwar, p. 167.

[8] A. Ragydin en I. Sydorov, … in Rusla Dzarsov, The Conundrum of Russian Capitalism ( ), p. 67.

[9] Dsarsov, The Conundrum, p. 72.

[10] Boris Kagarlitsky, Russia Under Yeltsin and Putin (Londen: Pluto Press, 2002), p. 7.

[11] Roza Nurgozhayeva, ‘Corporate Governance In Russian State-Owned Enterprises: Real Or Surreal?‘ Online gepubliceerd door Cambridge University Press, 5 april 2022.

[12] Ibid. Zie haar artikel voor haar bronnen.

[13] Statista Research Department, 16 januari 2023.

[14] Hiro Tabuchi, ‘Russia’s Oil Revenue Soars Despite Sanctions, Study Finds’, New York Times, 13 juni 2022.

[15] Anna Politkovskaja, A Small Corner of Hell: Dispatches from Chechnya (Chicago: University of Chicago Press, 2007), p. 28.

[16] Anne le Huérou Amandine Regamey, ‘Massacres of Civilians in Chechnya‘, Science Po, Mass Violence & Resistance (MV&R).

[17] Inclusief het Oekraïense parlement in oktober 2022.

[18] ‘Russia Events: 2008‘, Human Rights Watch.

[19] Human Rights Watch, ‘Up In Flames‘, January 23, 2009.

[20] ‘Syria: Events of 2021‘, Human Rights Watch.

[21] William J. Broad, ‘In Taking Crimea, Putin Gains a Sea of Fuel Reserves‘, New York Times, May 27, 2014.

[22] Romaric Godin, ‘L’économie russe en voie de militarisation totale’, Mediapart, February 26, 2023.

[23] Ilya Budraitskis, ‘Putinism: A New Form of Fascism?‘, Spectre, October 27, 2022.

[24] Andrey Pertsev, ‘Make Peace Not War‘, Meduza, Nov. 30, 2022.

[25] ‘What is Zelenskyy’s 10-Point Peace Plan?’, Aljazeera, Dec. 28, 2022.

– Door Dan La Botz. Dit artikel stond op New Politics. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos waarvan wij het op onze beurt hebben overgenomen.

– Tsjetsjeens massagraf: Door Natalia Medvedeva – http://exhibition.ipvnews.org/photo_001.php, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7003114

Sotsialny Rukh: By Shumaxym – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=118248468

Stalin: U.S. Signal Corps photo., Public domain, via Wikimedia Commons