Ik lees veel tweets van mensen die moeite hebben de toeslagenaffaire in zijn geheel te bevatten, omdat er zo veel aspecten aan zitten die op zichzelf al erg genoeg zouden zijn, maar bij elkaar opgeteld helemaal overweldigend worden.
Er is het enorme leed dat de gezinnen is aangedaan, het ambtelijk apparaat dat heeft gefaald, het institutioneel racisme dat nu onderbelicht blijft, bestuurders van de overheid die zaken verzwegen en soms zelfs tegengewerkt hebben, de maatschappelijk kosten die eruit voortvloeien, de politieke verantwoordelijkheid die maar niet genomen lijkt te worden. Het venijn van “Afpakjesdag”. Het is heel veel in één schandaal.
Wat ik nog wel wil rechtzetten zodat zaken juist geduid blijven worden: dit waren geen gezinnen aan de onderkant van de samenleving. Dit waren mensen die naar de onderkant van de samenleving zijn gebracht door een onderdeel van onze overheid.
Dit waren gezinnen van tweeverdieners of alleenstaande werkende ouders die hun leven veelal op de rails hadden. Zoals iemand die ik erover sprak tegen mij zei: “Het is alsof ik drie stappen voorliep op iedereen in het leven en keihard tien stappen achteruit ben geschopt.”
Het waren werkende, op hun eigen manier succesvolle mensen die van de ene op de andere dag in de schulden kwamen en werkloos raakten. Sommigen ontvingen de toeslag omdat ze studeerden en moesten hierdoor stoppen met hun studie.
De meesten raakten uiteindelijk afhankelijk van de bijstand. Ik wil graag dat we met zijn allen goed doordrongen raken van het feit dat een onderdeel van de overheid werkende, goed functionerende burgers tot kwetsbare burgers met multiproblematiek heeft gemaakt.
De gemeenten hebben uiteindelijk de klappen van de maatschappelijke kosten hiervan moeten opvangen, omdat ze de hulpverlening eromheen moesten verzorgen voor deze gezinnen.
Als er ooit een degelijk onderzoek komt naar deze hele affaire, hoop ik dat er goed in kaart wordt gebracht wat de etnische afkomst is van de slachtoffers, maar ook, wat het de samenleving uiteindelijk heeft gekost.
Wat het aan hulpverlening heeft gekost om die gezinnen terug te brengen naar een menselijk, leefbaar niveau. Want de overheid heeft naast een controlerende taak, namelijk ook een zorgplicht.
We hebben met zijn allemaal afgesproken dat we een beschaafd land willen zijn en die beschaving behelst dat de overheid ervoor zorgt dat mensen niet op straat terecht komen, ze helpt als dat wel gebeurt, hen niet laat verhongeren.
De hulpverlening die geboden wordt aan mensen bij wie dat wel gebeurt, kost heel veel geld.
Ik kan je dus echt verzekeren dat die 50.000 euro die de Belastingdienst bij gezin A heeft teruggevorderd, de samenleving uiteindelijk het veelvoudige heeft gekost en nog zal kosten, omdat dat de moeder moest stoppen met werken, het gezin uit huis werd gezet, er schuldsanering ingesteld moest worden, er kosten werden gemaakt voor de noodopvang, ze jarenlang een uitkering moesten krijgen.
De zorgplicht van de overheid zou goed tot haar recht gekomen zijn als, zelfs wanneer er 100% aantoonbaar gefraudeerd zou zijn, je als overheidsinstantie had gezegd: “Ok. Je moet dit geld terugbetalen. Maar hoe kunnen we ervoor zorgen dat jij dit betaalt zonder dat je helemaal door je hoeven zakt? Wat zijn de mogelijkheden die voor ons beiden binnen de grenzen van redelijkheid vallen?”
Want een burger die door zijn hoeven gaat, is een burger die ook weer door dezelfde overheid overeind geholpen moet worden en voor je het weet ben je 100.000 euro aan maatschappelijke kosten aan het scheppen waar je 30.000 euro wilde innen.
Verder hoop ik dat iedereen ook goed doordrongen raakt van de schaamte die mensen voelden hierover.
Dit waren geen beroepscriminelen of beroepsfraudeurs, maar voor het overgrote deel mensen die te goeder trouw handelden maar bij het verkeerde gastouderbureau zaten of bijv. de formulieren niet juist hadden ingevuld.
Wanneer je als plichtsgetrouwe burger opeens als fraudeur wordt aangemerkt voor gigantische bedragen, dan praat je daar niet zomaar over, je trekt niet snel aan de bel. Je stapt niet snel naar een advocaat.
De meesten hebben in stilte geleden.
Vergeet ook niet dat het intimiderend is voor de gemiddelde burger om een overheidsinstantie tegenover zich te hebben.
Onze verstandhouding met de overheid berust op ons vertrouwen dat onze overheid het beste met ons voor heeft, zoals Janine Abbring
het al omschreef, en het daarom ook vrijwel nooit burgers willens en wetens zal benadelen.
De toeslagenaffaire heeft aangetoond dat dat niet altijd zo vanzelfsprekend is. Deze aanname maakt dus ook dat wanneer mensen als fraudeur of crimineel aangemerkt worden, we er automatisch van uitgaan dat er wel iets van zal kloppen, wat het extra moeilijk maakt voor mensen om zich hiertegen te verzetten of hierover te praten.
Als je empathie voelt voor deze mensen, laat het dan zijn omdat het mensen zijn die door hun eigen overheid tien stappen achteruit zijn geschopt, niet omdat ze al tien stappen achter liepen op iedereen, want dat wekt de valse indruk dat dit alleen mensen aan de onderkant van de samenleving kan overkomen en je als hardwerkende (hoogopgeleide) plichtsgetrouwe burger wel veilig zit.
– Bijeengegaarde twitterdraad van Emine Uğur
