In de afgelopen week heeft Colombia de meest wijdverspreide opstand onder de burgerbevolking van zijn moderne geschiedenis gekend. Sinds woensdag 28 april zijn miljoenen mensen de straat op gegaan om zich te verzetten tegen een regressieve nationale belastinghervormingswet. De wet, die schertsend de “wet van de duurzame solidariteit” wordt genoemd, was bedoeld om de begrotingstekorten te dekken die het gevolg waren van de verlamming van de economie door de COVID. In feite was de wetgeving een cynische poging van de rechtse president Iván Duque om de last van de economische crisis af te wentelen op diegenen die het zich het minst kunnen veroorloven.
Ter nagedachtenis van Lucas Villa Vargas.
De Reforma Tributaria, zoals het wetsontwerp werd genoemd, beoogde 6,3 miljard dollar (ongeveer 23 miljard Colombiaanse pesos) op te brengen door middel van regressieve btw-belastingen van 19% op essentiële producten zoals graan, melk, suiker en koffie. Het dreigde ook om 19% belasting te heffen op nutsvoorzieningen (water, elektriciteit en gas).[1] Ondertussen genieten de financiële sector en olie- en mijnbouwbedrijven aanzienlijke belastingvoordelen die werden toegekend als onderdeel van Duque’s laatste belastinghervorming in 2019.[2]
De demonstraties begonnen vorige week met een staking, die was uitgeroepen door het Comité Nacional del Paro en de Central Unitaria de Trabajadores (Nationaal Stakingscomité en de Nationale Vakbondsraad, CUT). Tegen het weekend waren er grote protesten uitgebroken in de grote steden Cali, Bogota, Medellin, Pereira, en honderden andere gemeenten. Op zondagnacht, toen een half dozijn steden in vuur en vlam stond, trok President Duque het wetsvoorstel in. Maar zoals jullie Amerikanen graag zeggen; de paarden waren toen al uit de stal.
De hele week zijn de demonstranten in groten getale de straat opgegaan, aangewakkerd door woede over het slechte beheer van de pandemie en het wijdverbreide gevoel dat de regering het contact met de strijd en de problemen van de gewone mensen in het land volledig is kwijtgeraakt. Dit gevoel is alleen maar versterkt door het extreme politiegeweld dat tijdens de stakingen is ingezet en heeft geleid tot bijna 30 doden, honderden gewonden en bijna honderd vermisten. Amnesty International heeft het gebruik van geweld door de ESMAD (de oproerpolitie van Colombia) “buitensporig en onnodig” genoemd [3] en de VN heeft gemeld dat haar eigen missie in Cali is aangevallen en bedreigd door de politie [4].
Wat de afgelopen week naar voren is gekomen, is een duidelijk patroon, een contrast tussen gespannen protesten overdag en politieterreur ’s nachts. Overdag worden de protesten vaak geleid door leden van stakingscomités en andere groepen uit het maatschappelijk middenveld: leraren, ambtenaren, studenten, activisten. Deze protesten zijn aangevallen door de ESMAD, maar zijn grotendeels vreedzaam gebleven. s Nachts begint het schrikbewind van de veiligheidstroepen. In het hele land zijn berichten verschenen over ontvoeringen, moorden, willekeurige schietpartijen op ongewapende mensenmassa’s en verkrachtingen. Zoals Sandra Borda, columniste bij El Tiempo in Bogotá, in een interview met de New York Times zei, lijkt Duque overdag een olijftak aan de demonstranten aan te bieden en ’s nachts politie en tuig erop uit te sturen om demonstranten te doden.[5]
In Bogota zijn de protesten overdag betrekkelijk vreedzaam gebleven. De burgemeester van de Groene Partij, Claudia Lopez, heeft Duque’s aanbod om troepen naast de ESMAD-politie te sturen afgewezen en in plaats daarvan het leger gestuurd om gevangenissen en politiebureaus te bewaken. Demonstranten hebben echter het misbruik van de ESMAD aan de kaak gesteld en mensenrechtenactivisten zijn gearresteerd. In het zuiden van Bogotá viel de anti-oproerpolitie (ESMAD) demonstranten aan met een meervoudig elektronisch projectiel uit een lanceerapparaat dat vanuit een tank werd voortbewogen. Het “Venom”, zoals de bijnaam luidt, kost 110.000 dollar, en de flitsgranaatbussen traangas die het afvuurt kosten 71 dollar per stuk. [6] Halverwege de week, op de 8e dag van de protesten waren meer dan 27.000 demonstranten bijeengekomen op 20 punten rond de hoofdstad. Ondanks hevige regenval en een sterke aanwezigheid van de ESMAD hielden demonstranten demonstraties in de belangrijkste parken en universiteiten van de stad. Op donderdag werd een majoor van de politie in een stad in de buurt van Bogotá opgepakt in verband met de moord op de 24-jarige Brayan Niño, die een symbool is geworden van politiegeweld in de hoofdstad. [7]
Afgelopen weekend werd Cali, een stad met 3 miljoen inwoners (de op twee na grootste stad van het land), het epicentrum van de protesten. Beroemd om zijn salsadansen brak in de straten een groot “salsafeestprotest” uit, waarbij de mensen dansten op het ritme van hun geliefde salsamuziek en het geluid van de cacerolazos (het slaan op potten en pannen, een universele vorm van protest in Zuid-Amerika, vooral wanneer er voedsel op het spel staat). Deze week is de situatie in Cali echter steeds gecompliceerder geworden. De stad is het middelpunt geweest van een intensief optreden van politie en leger tegen het protest – het is op dit moment verreweg de meest gemilitariseerde van alle Colombiaanse steden. Dit is echter deels te wijten aan het feit dat de nationale staking in Cali is geïnfiltreerd door niet-geïdentificeerde gewapende groepen, die niet alleen plunderen en benzine stelen, maar er ook van worden beschuldigd op demonstranten te schieten. In één vreemd geval hebben betogers zelfs plunderaars overgehaald om goederen terug te brengen naar de winkels. Op dinsdag werden de Caleños twaalf uur lang geteisterd door een internet- en stroomstoring. Demonstranten raakten in paniek omdat ze hun familie niet konden bereiken en geen berichten konden plaatsen op de sociale media, de manier bij uitstek om de misstanden van ESMAD aan de kaak te stellen. Op dit moment zijn in Cali de meeste gevallen van politiegeweld en moorden gepleegd, [8] en is de benzine bijna op, omdat de belangrijkste toegangswegen naar de stad gebarricadeerd zijn.
Ten noorden van Cali, in het hart van de koffiestreek, vond in Pereira de tragische dood plaats van Lucas Villa-Vargas, een van de gezichten van de beweging. Op woensdagavond stond Villa-Vargas, student lichamelijke opvoeding, op El Viaducto, de belangrijkste brug in Pereira, toen hij door een schutter werd gedood tijdens een drive-by schietpartij vanaf een motorfiets. Zoals mensen die in populaire buurten van Colombiaanse steden wonen maar al te goed weten, is het naderen van twee mannen op een goedkope motorfiets een onheilspellend teken. Samen met Villa schoot de schutter twee andere jonge leden van de beweging neer, die nu in een plaatselijk ziekenhuis om hun leven vechten.[9] De burgemeester van Pereira heeft beloningen uitgeloofd voor het vangen van de schutter en honderdduizenden kijkers hebben de moord op Lucas online gezien. Onder de Pereiranos bestaat er weinig twijfel over dat Villa’s moordenaar een huurmoordenaar was. Het leiderschap van Lucas was zeer zichtbaar geworden onder de demonstranten in Pereira; helaas gaat een dergelijke erkenning in protesten voor sociale rechtvaardigheid in Colombia vaak gepaard met een hoge prijs.
De woede over de voorgestelde belastinghervorming komt ook midden in een van de ergste golven van de uitbraak van Covid ter wereld. In veel steden zijn de ICU’s (intensive care units, vert.) overbelast en de inentingscampagne is een eclatante mislukking. Minder dan 8% van de bevolking heeft de eerste dosis gekregen en bij velen van hen werd de tweede dosis zelfs drie maanden uitgesteld wegens gebrek aan voorraden. In plaats van voorrang te geven aan rechtstreekse onderhandelingen met Pfizer, gaf de regering particuliere gezondheidsbedrijven toestemming te onderhandelen om doses voor de elite te kopen. Publieke testen zijn nauwelijks beschikbaar, en testen in privé-laboratoria vallen bij een tarief van $50 ver buiten het budget van de meeste gezinnen.[10] De dag na het begin van de stakingen tweette de minister van Volksgezondheid een dreigement dat steden met grote stakingen en protesten hun toch al geringe voorraden van het vaccin zouden moeten opschorten. Hij trok zijn groteske dreigement een dag later in, maar het kwaad was geschied.[11] Sociale media en nieuwszenders hebben de incompetentie van de regering en de hooggeplaatste medewerkers belachelijk gemaakt die, zoals in het hele land bekend is, naar Miami vliegen om zich te laten vaccineren terwijl geprioriteerde groepen uit de lage inkomensklasse angstig wachten op hun eerste injecties.[12]
Zoals in veel landen, zo ook in Colombia, heeft de covid de al voor de pandemie schandalige loon- en inkomensverschillen en grote ongelijkheid nog verergerd. In Colombia verdient 63,8% van de bevolking niet meer dan het minimumloon, wat neerkomt op 270 dollar per maand (DANE, 2020), en 2,2 miljoen Colombiaanse gezinnen eten slechts twee keer per dag (DANE, 2020). Het percentage mensen dat in armoede leeft, ging van 35,7% in 2019 naar 42,5% in 2020 (Portafolio, maart 2021). Zet dit eens af tegen de regeringsfunctionarissen die klaar stonden om de regressieve hervorming door te drukken. In Colombia verdient een lid van het congres vierendertig keer het minimum maandsalaris, oftewel elke maand ongeveer 9.430 dollar. Congresleden ontvangen ook een maandelijks quotum van vliegtuigtickets, een gehuurde kogelvrije auto, verzekering, mobiele telefoonabonnementen en de salarissen van het personeel, voor een totaal van 25.837 dollar per maand per lid.[13] Wat de overheidsuitgaven betreft, kondigde Duque in maart een besluit aan om vierentwintig F-16 luchtmachtvliegtuigen van de laatste generatie aan te schaffen voor 4,5 miljard dollar. Op dinsdag 4 mei, te midden van de protesten, trok de minister van Financiën het plan in.[14]
In de gehele samenleving wordt de Colombiaanse ongelijkheid ondersteund door een goed geconsolideerd stratumsysteem. In het stratumsysteem krijgen stedelijke gebieden een nummer van één tot zes toegewezen op basis van de kwaliteit van de woningen en de stedelijke ontwikkeling (wetsdecreet 3069/1968; wet 142/1994). Het stratumsysteem is uniek voor Colombia en werd eind jaren ’60 ontworpen om de kosten van nutsvoorzieningen te herverdelen door subsidies toe te kennen aan de lage strata (1 en 2) via overbetalingen van de hoge strata (5 en 6). In werkelijkheid is het echter een wijdverbreid merkteken van status geworden en draagt het bij tot discriminatie en sociale immobiliteit. Hoewel het stratumsysteem niet op het gezinsinkomen is gebaseerd, heeft het tot resultaten geleid die vergelijkbaar zijn met de effecten van redlining in Amerikaanse steden. In een grote stad als Bogota kan iemand van strata 5 in het noorden zijn hele leven doorbrengen zonder een voet in het arme zuiden te zetten. Naar alle waarschijnlijkheid zijn de dienstmeisjes, kindermeisjes en portiers die voor hen werken de enige nauwe relatie die mensen uit hoge lagen ooit met iemand uit lage lagen zullen hebben. Deze totale scheiding tussen arm en rijk verklaart misschien waarom vice-president Marta Ramirez onlangs informele werkers ervan beschuldigde zelf geen spaargeld te hebben om de pandemie te overleven. Zij voegde eraan toe dat zij niet langer moesten verwachten dat de bijstand hun problemen zou oplossen en drong er bij hen op aan de pandemie aan te grijpen als een kans om zichzelf te “rebranden”.[15]
Colombianen hebben de neiging om op dergelijke schandelijkheden te reageren met meme-galgen-humor op de sociale media. Evenzo hebben zij gereageerd op kolossale corruptieschandalen en voortdurende schandalen rond verdwenen publiek geld. Elk corruptieschandaal haalt het nieuws voor een paar weken tot het oplost in het volgende, bijna nooit wordt een hoge ambtenaar ter verantwoording geroepen of wordt het overheidsgeld teruggevorderd. Ondertussen hebben buurlanden presidenten omvergeworpen en hoge ambtenaren veroordeeld voor soortgelijke witteboordencriminaliteit. In conservatieve kringen wordt beweerd dat het land de meest stabiele democratie van het continent is. Maar vorige week maakten sarcasme en passiviteit plaats voor woede.
De veerkracht van de demonstranten is een hoopvol teken voor een land dat niet het niveau van volksprotest en progressieve politieke organisatie heeft gekend als veel van zijn buren op het continent. Colombia was natuurlijk het thuisland van marxistische guerrillabewegingen, met als bekendste voorbeeld de FARC, en kende een burgeroorlog die een halve eeuw duurde. Deze oorlog werd echter op het platteland uitgevochten, terwijl in de steden alle neoliberale hervormingen van de ene rechtse regering na de andere werden doorgevoerd. Decennia lang hielp alleen al de aanwezigheid van de impopulaire guerilla de regering en de elites bij het stigmatiseren en delegitimeren van elke politieke activiteit die ook maar de geringste socialistische invloed vertoonde. Wanneer meer macht nodig was, kon een beroep worden gedaan op paramilitaire groepen, en Colombia was lange tijd een van de gevaarlijkste plaatsen ter wereld voor vakbondsorganisatoren.
Zoals Hylton (2020) schreef, zien veel Colombianen hun huidige politieke situatie echter als een potentiële historische opening. President Duque’s wetsvoorstel voor arbeidshervorming in 2019 katalyseerde een landelijke stedelijke mobilisatie die sinds de burgerstaking van 1977 niet meer was vertoond.[16] In deze presidentiële periode zijn protesten een vast kenmerk van Colombia’s politieke landschap geworden. De nederlaag van het regressieve wetsvoorstel is een ongekende triomf voor de jongeren, de armen in de steden en de vakbonden van leraren en gezondheidswerkers die de opstand hebben aangezwengeld. De regering, die de situatie weer onder controle wil krijgen, heeft het Comite del Paro (stakingscomite) benaderd om het tijdschema voor de onderhandelingen te versnellen. Het stakingscomité heeft volgehouden dat de demilitarisering van de steden een voorwaarde is om aan de onderhandelingstafel te komen zitten.
Met dank aan Patrick Madden voor redactionele steun.
Noten.
[1]. https://www.semana.com/finanzas/articulo/reforma-tributaria-cafe-chocolate-azucar-y-otros-productos-de-alto-consumo-que-tendrian-iva-del-19/202104/ [2]. https://razonpublica.com/el-regalito-tributario-a-las-companias-de-minas-y-petroleos-us-3-300-millones-anuales/ [3]. https://www.amnesty.org/en/latest/news/2021/05/colombia-amnistia-denuncia-respuesta-militarizada-represion-policial/ [4]. https://cnnespanol.cnn.com/2021/05/04/onu-colombia-denuncia-amenazas-ataques-cali-orix/ [5]. https://www.nytimes.com/2021/05/05/world/americas/colombia-covid-protests-duque.html [6]. https://www.elespectador.com/noticias/bogota/venom-el-arma-en-la-tanqueta-del-esmad-que-causo-panico-en-el-sur-de-bogota-en-el-paro-nacional/ [7]. https://noticias.caracoltv.com/colombia/capturan-a-mayor-de-la-policia-por-muerte-de-brayan-nino-durante-protestas [8]. https://www.rcnradio.com/colombia/pacifico/policia-confirma-que-ya-son-los-10-muertos-en-los-cuatro-dias-del-paro-en-cali [9]. https://www.elespectador.com/noticias/nacional/paro-nacional-denuncian-tres-heridos-por-disparos-en-el-viaducto-de-pereira/ [10]. https://www.elespectador.com/noticias/salud/la-farmaceutica-pfizer-anuncio-que-no-vendera-sus-vacunas-a-privados-en-el-pais/ [11]. https://www.semana.com/nacion/articulo/ministro-de-salud-de-colombia-anuncio-que-no-se-suspende-el-envio-de-vacunas-al-valle-del-cauca/202102/ [12]. https://www.semana.com/economia/empresas/articulo/muchos-colombianos-viajaran-a-ee-uu-a-ponerse-la-vacuna-dice-viva-air/202157/ [13]. https://www.eltiempo.com/politica/congreso/salarios-de-congresistas-cuanto-cuesta-un-congresista-en-colombia-557675 [14]. https://www.semana.com/economia/macroeconomia/articulo/atencion-colombia-ya-no-gastara-14-billones-en-aviones-de-combate-confirmo-nuevo-ministro-de-hacienda/202150/ [15]. https://www.wradio.com.co/noticias/actualidad/marta-lucia-ramirez-invita-a-los-colombianos-a-no-ser-atenidos-en-medio-de-la-pandemia/20200507/nota/4036537.aspx [16]. https://nuso.org/articulo/algo-esta-pasando-en-colombia/Alejandra Marín Buitrago is een doctorandus in stedelijke planning aan de Universiteit van Illinois in Chicago. Zij is een Colombiaanse advocate en voormalig hoogleraar in de steden Pereira en Bogota. Ze is te bereiken op amarin32@uic.edu.
- Overgenomen van GlobalInfo, inclusief uitgelichte afbeelding
