‘Brexit gaat niet over Brexit. Zeker niet alleen over Europa. Het stelt tegelijkertijd zowel economische als democratische vragen als het een antwoord eist op wat soort land we zijn.’ Dit schrijft Anthony Barnett, oprichter van openDemocracy. Hij drukt zich hyperbolisch uit, maar Brexit heeft onbetwist betrekking op veel meer dan slechts op een exit uit de EU door het Verenigd Koninkrijk.
Acht koppen
Barnett haalt Yanis Varoufakis aan. Dit boegbeeld van DiEM25 ontwaart een achtkoppig monster. Hij ziet de Ierse kwestie, het Schotse onafhankelijkheidsstreven, het ontbreken van een apart parlement voor Engeland, het democratisch unfaire districtenstelsel bij verkiezingen, de onduidelijke positie van referenda in het democratische proces, de relatief geringe macht van het Britse parlement tegenover de regering, de continue bezuinigingspolitiek en de grote invloed van buitenlandse ondernemingen in de economie als motieven voor de keuze voor Brexit. Over al deze punten bestaat onvrede, over het een wat meer dan over het ander, en Brexit zou volgens de diverse stromingen binnen de brexiteers verbetering op meerdere punten kunnen brengen. Deze analyse heeft het grote voordeel tal van manco’s in de Britse politiek te adresseren. De keuze voor Brexit was zeker niet alleen pro of contra de EU.
Volksdebat
Na de analyse komt Varoufakis met een aanbeveling. Hij stelt een volksdebat over de geconstateerde uitdagingen voor dat plaatsvindt via regionale bijeenkomsten, die vervolgens tot een nationale conventie leiden. Ook Barnett, toch een fan van Varoufakis, is verbijsterd. Hij merkt met het nodige understatement op dat de zwakte van het proces dat Varoufakis voorstaat betrekking heeft op hoe dat tot stand kan komen. Bovendien tikt de Brexit-klok voort en als er geen besluit wordt genomen, verdwijnt het VK op 29 maart uit de EU, minder dan drie maanden te gaan dus. Een fundamentele misvatting is bovenal dat het volksdebat de Britse democratie miskent. Weliswaar is net vastgesteld dat die democratie tal van manco’s kent, maar dat wil niet zeggen dat er helemaal niets aan democratie bestaat. Er zijn politieke partijen, vakbonden en in principe persvrijheid. De discussies die daar worden gevoerd, zouden dan niet relevant zijn, maar alleen de uitkomsten van het project ‘volksdebat’ tellen.
Magisch denken
Het idee van een volksdebat doet veronderstellen dat Varoufakis last heeft van magisch denken. Bij peuters en kleuters is dat gewoon. Zo kan een peuter bang zijn om door het afvoerputje van het bad weggespoeld te worden omdat het water ook wegloopt. Werkelijkheid en fantasie worden bij deze kleine kinderen nog niet zo onderscheiden. Varoufakis heeft evenwel vaker last van magisch denken. Dat is jammer want zijn politiek-economische analyses zijn vaak excellent. Zo heeft hij ten aanzien van de EU helder ontleed, mede door zijn eigen ervaringen als minister van Financiën van Griekenland, dat de EU een linkse koers van een lidstaat rücksichtslos de kop indrukt, zodat alleen organisatie van onderop van Europeanen gezamenlijk de harde neoliberale EU-politiek tot staan kan brengen. Maar het programma European Spring van DiEM25, waarvoor hij lijsttrekker voor de komende Europese verkiezingen in Duitsland is, staat vol met vergezochte, op te richten organisaties en fora die de koers van de EU zouden moeten keren. Geen kiezer valt voor dergelijke fantasietjes.
Eenvoud
In plaats van magisch denken is eenvoud geboden. Het is zoeken naar simpele voorbeelden die de voordelen van een Europese federatie voor de Europeanen schetsen. Zo heb ik recentelijk nog gepleit voor een Europese directe belasting die de belastingontwijking van multinationals en met name die van de internetgiganten effectief aan banden kan leggen. En ik heb voorgesteld om de vraagstukken van migratie en ontvolking te koppelen, zodat er een win-win situatie ontstaat voor vluchtelingen en voor ontvolkte regio’s. Over deze voorbeelden zal ik niet zeggen dat ze het ei van Columbus vormen, maar ze hebben de grote verdienste dat ze pogingen zijn een Europees politiek programma te vertalen naar concreet voelbaar gewin.
