Artsen zonder grenzen: over onze reddingsacties op zee

Als hulporganisatie kunnen wij niet werkeloos toezien hoe duizenden mensen op zee verdrinken. We weten dat onze reddingsacties niet dé oplossing zijn, maar we doen het met als doel: levens redden.
Iedereen die probeert conflict en vervolging te ontkomen heeft het recht te vluchten. En we verdedigen het recht van iedereen, los van wat de beweegredenen zijn om hun moederland te verlaten, om humaan en met respect te worden behandeld. Wat wij zien is dat het afschrikbeleid van de Europese Unie niet leidt tot minder doden of minder mensen die de levensgevaarlijke oversteek aangaan. Sterker nog, ze verergeren het lijden. Mensen zien geen andere oplossing dan de zee op te gaan. De enige echte oplossing is dat de EU zorgt voor legale en veilige routes voor asielzoekers. Wij krijgen hier regelmatig vragen over van het Nederlandse publiek. Hieronder geven wij antwoord op veelgestelde vragen.

Waarom ondertekenen jullie de Italiaanse gedragscode voor organisaties met reddingsschepen op zee niet?

De gedragscode bevat enkele bepalingen die wij zeer bezwaarlijk en zorgelijk vinden. Deze vormen rode lijn voor ons: zij dragen niet bij aan de reddingscapaciteit op zee en kunnen zelfs leiden tot een beperking van de hulp – met meer verdrinkingsdoden tot gevolg. Wij kunnen en willen die rode lijn niet overschrijden.

Wat zijn jullie belangrijkste bezwaren tegen de gedragscode?

Dat zijn er drie:

  • De gedragscode heeft niet als prioriteit om levens te redden
  • De beperking dat geredde mensen niet overgebracht mogen worden naar grote reddingsschepen beperkt de hulp op zee
  • De aanwezigheid van gewapende politie aan boord (die ons mogelijk vraagt om mee te werken aan wetshandhaving) druist in tegen onze fundamentele humanitaire principes

We lichten deze punten hieronder toe.

Met welk doel is de gedragscode volgens jullie opgesteld?

De gedragscode is niet opgesteld om de hulp op zee veiliger en effectiever te maken. Wij begrijpen dat Italië het opvangen van vluchtelingen, migranten en asielzoekers grotendeels alleen moet doen, en het is begrijpelijk dat zij hulp en solidariteit van andere EU-lidstaten zoeken. Maar het is onbegrijpelijk dat de levensreddende hulp op zee daarvoor ingezet wordt. Zoek- en reddingsacties mogen maar één doel hebben: het redden van levens. De gedragscode is echter geformuleerd als een politiek onderdeel van het EU-migratiebeleid. Wij kunnen geen gedragscode ondertekenen die andere prioriteiten vermengt met dat cruciale doel.

Hoe beperkt de gedragscode de hulp op zee?

De gedragscode stelt dat reddingschepen geredde mensen altijd naar een veilige haven moeten brengen en niet mogen overbrengen naar een ander, groter schip. Er varen nu ook kleinere reddingsschepen op zee. Zij kunnen bij noodsituaties snel reddingsvesten uitdelen en eerste hulp bieden. Als zij mensen aan boord nemen, brengen zij deze nu veelal over naar grotere schepen. Deze ‘transshipments’ zijn altijd een essentieel onderdeel geweest van reddingsoperaties op zee, juist om ervoor te zorgen dat reddingsschepen op veilige wijze hun werk kunnen doen en om te zorgen dat er altijd genoeg capaciteit op zee is. Als zij dit niet meer mogen, leidt dat mogelijk tot gevaarlijke situaties. Als zij bovendien zelf naar een veilige haven moeten, zijn zij – en andere schepen – dagenlang weg uit de reddingszone.

Welk bezwaar hebben jullie tegen de aanwezigheid van politieagenten aan boord?

De gedragscode schrijft voor dat gewapende politieagenten meevaren op reddingsschepen en lijkt zelfs te suggereren dat onze teams proactief moeten deelnemen aan wetshandhaving. Dit druist in tegen al onze fundamentele humanitaire principes van onafhankelijkheid, neutraliteit en onpartijdigheid. Overigens hebben wij in al onze projecten en medische voorzieningen een strikt geen-wapensbeleid.

Hebben jullie hierover gesproken met Italië?

Wij zijn in gesprek gegaan met het Italiaanse ministerie van Binnenlandse Zaken, om onze zorgen te uiten en om te verzoeken om aanpassingen van enkele bepalingen in de gedragscode. Dat verzoek is niet ingewilligd.

Gaan jullie door met jullie hulp op zee?

Ja. Onze teams gaan door met het redden van levens op zee. Hoewel wij de gedragscode niet ondertekenen, volgen wij de gedragscode op de meeste punten en zijn onze activiteiten altijd in overeenstemming met (inter)nationale wet- en regelgeving. We werken bovendien altijd mee met de Italiaanse autoriteiten en het MRCC in Rome en blijven op constructieve wijze omgaan met alle verzoeken van (lokale) autoriteiten.

Trekken reddingsacties extra vluchtelingen aan?

Wat wij zien en horen, zowel in Libië als op ons reddingsschip, is dat mensen uit pure wanhoop óf onder dwang op de boten van de smokkelaars stappen. De zogenaamde ‘push factoren’– de redenen waarom mensen de oversteek wagen- kennen wij maar al te goed: wreedheden in Libië, oorlogen en conflicten, vervolging, structurele armoede. Deze push factoren zijn vele malen groter dan de vermeende aanzuigende werking (‘pullfactor’) van de reddingsacties op zee.

Onderzoekers van onder meer de Universiteit van Oxford vergeleken periodes met intensieve reddingsacties met periodes met minder intensieve reddingsacties.* Er kon geen verband worden vastgesteld tussen het aantal vluchtelingen dat de oversteek waagde, en de intensiteit van de reddingsoperaties. Wel kon worden vastgesteld dat er in de periode van minder intensieve reddingsacties meer mensen stierven.

Hassiba Hadj-Sahraoui, adviseur humanitaire zaken van Artsen zonder Grenzen: ‘Wij geloven niet dat wij een pullfactor zijn voor vluchtelingen, omdat wij de pushfactoren vanuit de gebieden waar zij vandaan komen maar al te goed kennen: wreedheden in Libië, oorlogen en conflicten, vervolging, structurele armoede. Moeten we eerst duizenden mensen op zee laten verdrinken om te bewijzen dat dit echt de redenen zijn waarom mensen de gevaarlijke oversteek op zee wagen?’

Spelen reddingsacties mensensmokkelaars in de kaart?

Het is onmogelijk om uit te sluiten dat mensensmokkelaars misbruik maken van reddingsacties. Zij hebben ook internet en kunnen – zoals vele anderen – via een gratis website zien waar er schepen varen. Wij erkennen dat we ongewild een rol spelen in een pervers systeem. Wij zijn echter zelf niet het probleem noch de oplossing. Zolang er mensen blijven verdrinken, blijven wij er varen om mensen te redden van de verdrinkingsdood.

Werken jullie samen met mensensmokkelaars?

Nee. En wij zijn nog nooit direct gebeld door mensensmokkelaars of door mensen op boten in nood. Wel is het algemeen bekend dat burgers hotlines hebben opgezet voor mensen in nood die ze kunnen bellen, waarop via de hotline het MRCC wordt ingeseind.

Lees ook deze interviews in NRC en in Trouw

Hoe werken jullie dan?

We varen met twee boten op 25 zeemijl (46 kilometer, pakweg Amsterdam – Leiden) van de Libische kust omdat vanuit dit gebied de meeste noodoproepen komen. Het Maritieme reddingscentrum in Rome (MRCC) roept ons op voor een redding. Vervolgens volgen wij de instructies van het MRCC waar wij naartoe moeten en waar wij mensen afzetten.

Waarom brengt Artsen zonder Grenzen alle geredde vluchtelingen naar Italië?

Al onze reddingsoperaties verlopen in samenspraak met het Maritime Rescue Coordination Center (MRCC) in Rome. Zij zijn verantwoordelijk voor de coördinatie van alle reddingsacties op het stuk Middellandse Zee tussen Italië en Libië. Het is het MRCC dat bepaalt waar onze schepen de geredde vluchtelingen aan land moeten brengen. Tot nu toe zijn dat altijd Italiaanse havens geweest.

Wij kunnen niet zelfstandig beslissen om vluchtelingen elders naartoe te brengen, zoals Tunesië of Malta. Het is ook niet aan ons om akkoorden te sluiten tussen Italië en andere landen over de opvang van vluchtelingen. Dat kunnen alleen die landen zelf.

Waarom onderzoekt het Italiaanse gerecht Artsen zonder Grenzen op verdenking van mensensmokkel?

Het Italiaanse gerecht onderzoekt Artsen zonder Grenzen niet, ook niet op verdenking van mensensmokkel. Het Italiaanse gerecht wil wel een aantal non-gouvernementele organisaties zoals hulporganisaties die reddingsacties op de Middellandse Zee uitvoeren, onderzoeken, omdat het zich afvraagt hoe zij hun werk financieren. De openbare aanklager heeft al gezegd dat het hem niet om grote, bekende ngo’s, zoals Artsen zonder Grenzen, te doen is.

Waarom beschuldigt Frontex Artsen zonder Grenzen van mensenmokkel?

Frontex beschuldigt Artsen zonder Grenzen niet van mensensmokkel. Op 19 april hebben wij een meeting met Frontex directeur Fabrice Leggeri gehad. Hij zwakte de aantijgingen af en stelde dat deze niet voor Artsen zonder Grenzen golden. En hij was het met ons eens dat het laten verdrinken van mensen geen optie is.

Frontex heeft wel bedenkingen bij de manier waarop sommige organisaties hun reddingsacties uitvoeren. Zij hebben het over organisaties die in de Libische territoriale wateren (tot 12 zeemijl uit de Libische kust) komen, en die hun acties niet coördineren met het Maritime Rescue Coordination Center in Rome.

Artsen zonder Grenzen werkt op 25 zeemijl (46 kilometer) van de Libische kust, en komt alleen dichterbij (12 zeemijl, ofwel 22 kilometer) als het Maritime Rescue Coordination Center dat expliciet vraagt, of als we er zelf een boot in moeilijkheden zien. Al onze reddingsacties gebeuren altijd in coördinatie met het Maritime Rescue Coordination Center.

Hoe kan het dan dat hulporganisaties sinds juni 2016 meer mensen op zee redden dan voorheen?

Frontex is verder uit de Libische kust gaan liggen waardoor onder andere wij meer de ‘frontlinie’ vormen. Dit jaar hebben onze twee boten al meer dan 6.500 mensen gered. Als de hulporganisaties er niet voeren, zou deze plicht naar de medemens toe wederom op de commerciële scheepvaart komen te rusten.

Zetten jullie je transponders (zenders) uit?

Nee. Onze zenders (radio en satelliet) staan altijd aan, al is het wel zo dat het radiosignaal waar gratis websites mee werken niet altijd ontvangen wordt vanwege de afwezigheid van zendmasten midden op zee.

De Aquarius opereert volgens de maritieme regels die gelden, namelijk dat je altijd je Automatic Identification System (AIS) aan hebt staan. Het AIS stuurt 2 signalen uit: 1 via VHF (radiogolven) en 1 via satelliet. De gratis websites die de zenders volgen, zoals Marine Traffic, kunnen alleen VHF-signalen die via ontvangers op het vasteland worden doorgestuurd oppikken. Dat betekent dat als er geen ontvangers zijn, zoals als je je midden op zee bevindt, bijvoorbeeld op 30 zeemijl (55 kilometer) van de dichtstbijzijnde ontvanger op het vasteland, de boot op zo’n gratis website ‘verdwijnt’.

Ons AIS-signaal dat we via de INMARSAT-satelliet versturen wordt ontvangen door stations die onderdeel van dit satellietsysteem zijn, zoals het Maritime Rescue Coordination Center (MRCC), vrachtschepen en maritieme bedrijven. Voor de ontvangst via de satelliet moet echter betaald worden, en daarom zie je deze signalen niet voorkomen op gratis websites.

Waarom brengen jullie hen niet terug naar Libië?

Als je mensen redt moet je ze naar een veilige plek brengen. Dat is Libië, waar milities de baas spelen en waar migranten en vluchtelingen uitgebuit en mishandeld worden, absoluut niet. Bovendien beslissen wij zelf niet waar wij de mensen afzetten. De Italiaanse marine-autoriteiten, waar wij altijd mee samenwerken, sturen ons naar Italië. Ook Frontex vindt terugsturen naar Libië geen optie.

Geven jullie valse papieren aan vluchtelingen of liegen jullie over leeftijden van vluchtelingen?

Als wij een patiënt behandelen, krijgt hij of zij van ons een medisch document. Dit document heeft de patiënt nodig om een volgende arts op te hoogte te stellen van zijn of haar medische geschiedenis. Om het document op te stellen vragen wij een vluchteling waar ze vandaan komen en hoe oud ze zijn, voor onze eigen medische registers. Wij weten dat niet iedereen dat waarheidsgetrouw beantwoordt (en soms zelfs niet weet), maar dat kunnen wij niet verifiëren. Wij adviseren mensen overigens om niet te liegen over hun leeftijd. Het medische document is geen wettelijk document. Als wij onze informatie aan de autoriteiten overhandigen, informeren we hen altijd over deze tekortkomingen van ons register. Als een overheid of autoriteit toch een beslissing neemt over een vluchteling op basis van dat document, is dat hun verantwoordelijkheid.

Onze zoek- en reddingsacties zijn onderdeel van onze hulp in en rond de Middellandse Zee

Zie ook de verklaring van Jugend Rettet

Bron.